Chính phủ Trung Quốc thiếu tiền để kích thích nền kinh tế?

Lời hứa mãi chưa thành

Báo cáo ngân sách năm 2025 của Trung Quốc cho thấy một xu hướng đáng lo ngại là doanh thu thuế đang đi xuống. Sự sụt giảm này dẫn đến hệ lụy là chính quyền trung ương có ít tiền hơn để giải quyết những thách thức kinh tế phức tạp, bao gồm khủng hoảng nhà đất và núi nợ của các chính quyền địa phương.

Doanh thu thuế thấp cũng đặt Bắc Kinh vào tình thế khó khăn trong bối cảnh Tổng thống Mỹ Donald Trump tăng đáng kể thuế quan lên hàng hóa nước này và đe dọa sẽ tiếp tục mạnh tay. Bắc Kinh sẽ có ít tiền hơn để giúp đỡ lĩnh vực xuất khẩu - một trong những động cơ tăng trưởng chính của nền kinh tế - khỏi tác động của thuế quan.

Từ tháng 9 năm ngoái, các quan chức Trung Quốc đã hứa hẹn vài lần rằng họ sắp sửa chi thêm tiền để trợ giúp người tiêu dùng. Nhưng lần này qua lần khác, Bắc Kinh vạch ra những kế hoạch tham vọng nhưng công bố rất ít khoản chi mới, tờ New York Times (NYT) cho hay.

Các chuyên gia thường cho rằng Trung Quốc ngần ngại trợ cấp hào phóng cho người tiêu dùng do giới lãnh đạo không muốn làm giảm động lực làm việc của người lao động. Nhưng ngân sách năm 2025 mà Bộ Tài chính công bố vào ngày 5/3 gợi ý một nguyên nhân khác, đó là chính phủ có thể không đủ tiền.

Con số lớn

Tổng doanh thu thuế của Trung Quốc giảm 3,4% trong năm 2024. Thoạt nhìn, đây có vẻ không phải con số lớn. Tuy nhiên, thực chất đây lại là cách biệt đáng kể với nền kinh tế, vì GDP năm 2024 của Trung Quốc chỉ tăng trưởng 5%.

Fitch Ratings tính toán rằng tổng doanh thu của chính phủ trung ương và chính quyền địa phương - bao gồm thuế và doanh thu bán đất - tương đương tới 29% GDP Trung Quốc vào năm 2018. Song, báo cáo ngân sách mới nhất ngụ ý rằng tổng doanh thu sẽ chỉ tương ứng 21,1% sản lượng kinh tế năm nay.

Một nửa mức giảm của tổng doanh thu đến từ sự lao dốc của doanh thu bán đất. Đây là vấn đề mà nhiều người đã biết từ trước, liên quan tới rắc rối của thị trường nhà đất. Nhưng một nửa còn lại đến từ sự sụt giảm của doanh thu thuế - rắc rối mới với giới lãnh đạo Trung Quốc.

Cộng lại, những mức giảm này tương ứng với số tiền khổng lồ. Nếu doanh thu tổng thể theo kịp với nền kinh tế trong 7 năm qua, tờ NYT ước tính chính phủ Trung Quốc sẽ có thêm 1.500 tỷ USD để chi tiêu trong năm 2024.

Khoản thuế lớn nhất của Trung Quốc là thuế VAT. Năm ngoái, doanh thu từ thuế VAT thấp hơn dự kiến 7,9%. Bộ Tài chính nước này giải thích nguyên nhân chủ yếu là “giá sản xuất thấp hơn dự kiến”. Tình trạng giảm phát giá sản xuất ở Trung Quốc đã kéo dài kể từ cuối năm 2022 đến nay.

Doanh thu từ thuế VAT của Trung Quốc bắt đầu suy yếu từ năm 2018. Vào thời điểm đó, Bắc Kinh mạnh tay giảm các loại thuế VAT cho các nhà xuất khẩu để giúp họ chống chọi với tác động từ thuế quan của Mỹ trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump.  

Cái giá của chính sách cắt giảm thuế này ngày càng lớn khi xuất khẩu của Trung Quốc tăng vọt. Năm ngoái, nền kinh tế tỷ dân đạt thặng dư thương mại gần 1.000 tỷ USD.

Rắc rối khác liên quan tới tiền lương sụt giảm và số lao động mất việc gia tăng, đặc biệt là trong nửa cuối năm ngoái. Bộ Tài chính Trung Quốc cho biết tiền thuế thu nhập cá nhân thu được năm ngoái thấp hơn 7,5% so với dự kiến.

Một bộ phận lớn khác trong doanh thu của chính phủ Trung Quốc là thuế quan đánh vào hàng nhập khẩu. Nhưng cùng với sự lao dốc của thị trường nhà đất, người tiêu dùng Trung Quốc đã cắt giảm chi tiêu cho nhiều mặt hàng nhậu khẩu như túi xách và nước hoa. Giá nhiều hàng hóa nhập khẩu cũng đi xuống. Do đó, doanh thu từ thuế hải quan năm ngoái thấp hơn 9,2 % so với dự báo, Bộ Tài chính Trung Quốc cho hay.

Thiếu các loại thuế phổ biến

Các chính phủ ở phương Tây có nguồn thu đáng kể từ thuế đánh vào lãi đầu tư, thừa kế và bất động sản. Nhưng Trung Quốc không có thuế đối với lãi đầu tư, tài sản thừa kế và thuế với bất động sản cũng gần như không đáng kể.

Trung Quốc đánh thuế bất động sản thấp nhiều khả năng là do cho đến gần đây, tới 80% doanh thu của các chính quyền địa phương đến từ việc bán đất cho các nhà phát triển bất động sản. Nhưng nguồn thu này đã lao dốc kể từ khi thị trường rơi vào khủng hoảng vào năm 2021. Việc tăng thuế bất động sản ngay bây giờ có nguy cơ khiến tình hình càng trở nên trầm trọng.

Ông Jia Kang, cựu Giám đốc nghiên cứu tại Bộ Tài chính Trung Quốc, đánh giá có rất ít khả năng Trung Quốc sẽ ban hành các loại thuế mới. Trong một cuộc phỏng vấn, ông cho biết công chúng Trung Quốc phản đối mạnh mẽ thuế thừa kế, còn nếu đánh thuế vào lợi nhuận đầu tư hay bất động sản thì thị trường chứng khoán hoặc nhà đất sẽ bị tổn thương.