16 tỉ USD đầu tư Sân bay Long Thành: Cần thuê tư vấn độc lập đánh giá

Thậm chí cần thuê tư vấn độc lập, có kinh nghiệm đánh giá tổng mức đầu tư.

Phối cảnh sân bay Long Thành

Đó là ý kiến của ông Đặng Huy Đông (ảnh), Viện trưởng Viện Quy hoạch và Phát triển (nguyên Thứ trưởng Bộ KH&ĐT) trong cuộc trao đổi với Tiền Phong.

Quốc hội không nên quyết con số cụ thể

Thưa ông, một số đại biểu Quốc hội cho rằng, so với sân bay Đại Hưng (Trung Quốc), Istanbul (Thổ Nhĩ Kỳ), suất đầu tư sân bay Long Thành cao hơn, ông nghĩ sao về điều này?

Tổng mức đầu tư Long Thành hiện mới giả định, thường sai từ 10-15%. Chỉ khi nghiên cứu khả thi, với các thiết kế rõ ràng trên cơ sở khảo sát địa chất, để đưa ra phương án xây dựng, vật liệu, khi đó mới có tổng mức đầu tư chính xác (sai số +/- 5%, theo thông lệ quốc tế). 

Ngoài ra, dự toán sân bay Long Thành còn có yếu tố trượt giá, chi phí dự phòng. Do đó, chỉ khi đấu thầu thi công mới có con số chính xác. Tuy nhiên, ở các dự án lớn của Việt Nam, sai số thường quá lớn. 

 Việc so sánh sân bay Long Thành với các sân bay khác là chính đáng, các ý kiến đó cần được Bộ GTVT, Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp ghi nhận để chỉ đạo, kiểm tra, giám sát khi thực hiện. Thậm chí thuê tư vấn độc lập, có kinh nghiệm đánh giá tổng mức đầu tư. 

Tuy nhiên, nếu vì băn khoăn mà tiếp tục chậm trễ quyết định triển khai dự án là không cần thiết và không nên. Hiện chúng ta đã quá chậm trong việc triển khai dự án này.

Nếu Quốc hội, Chính phủ quyết chi tiết, số liệu cụ thể, vô tình thành “gậy chống lưng” cho cơ quan thực hiện. Đúng không sao, sai họ đổ lỗi cho Quốc hội, Chính phủ, không quy trách nhiệm được. Hiện tượng này khá phổ biến gần đây. Cấp dưới không quyết định theo thẩm quyền, mà đưa vấn đề lên cấp trên quyết định, để có chỗ dựa, đôi khi dựa vào đó để làm bậy. 

Quốc hội và Chính phủ là cơ quan làm chính sách, giám sát và quản lý thực thi chính sách, nên đưa ra khung chính sách, nguyên lý, nguyên tắc lớn, không nên ra quyết định với các con số cụ thể, chi tiết. Có như vậy mới rõ trách nhiệm giải trình của cơ quan thực hiện.

Nếu Quốc hội, Chính phủ quyết chi tiết, số liệu cụ thể, vô tình thành “gậy chống lưng” cho cơ quan thực hiện. Đúng không sao, sai họ đổ lỗi cho Quốc hội, Chính phủ, không quy trách nhiệm được. Hiện tượng này khá phổ biến gần đây. Cấp dưới không quyết định theo thẩm quyền, mà đưa vấn đề lên cấp trên quyết định, để có chỗ dựa, đôi khi dựa vào đó để làm bậy.

 Về diện tích sân bay Long Thành, có ý kiến cho rằng có thể làm nhỏ hơn để giảm chi phí?

Tôi không có số liệu chi tiết cụ thể của dự án và cũng không có chuyên môn sâu, nên không thể nói diện tích sân bay Long Thành là quá rộng hay vừa đủ. Song, cũng như so sánh suất đầu tư, cần phải so sánh giữa các chỉ số, các hạng mục cụ thể tương đương. 

Tôi đồng ý việc sử dụng đất nói chung, không riêng ở dự án này, phải tính toán tiết kiệm hết sức, nâng cao hiệu quả sử dụng từng m2. Đây là vấn đề mà Viện Quy hoạch và Phát triển chúng tôi dự kiến sẽ có nghiên cứu chuyên đề để khuyến nghị với Chính phủ và Quốc hội.

Đừng để lỡ cơ hội

Chính phủ đề xuất Quốc hội giao ACV làm nhà đầu tư và khai thác sân bay Long Thành, thay vì đấu thầu để tư nhân tham gia, ông nghĩ sao về đề xuất này?

Tôi luôn tin vào hiệu quả của đấu thầu, sự cần thiết của minh bạch và cạnh tranh. Tuy nhiên, không phải cái gì cũng có thể đấu thầu hiệu quả. Trước hết phải xác định mục đích của đấu thầu trong dự án này. Dự án này có thể chia làm 3 khâu để đấu thầu, đầu tiên là đấu thầu chọn nhà đầu tư, sau đó đấu thầu xây lắp, và đấu thầu khai thác. 

Đấu thầu chọn nhà đầu tư sẽ tối ưu chi phí đầu tư, giảm gánh nặng ngân sách, giảm nợ Chính phủ... Dịch vụ cảng hàng không là một độc quyền thương mại quốc gia, đặc biệt với Việt Nam, khoảng cách hai đầu đất nước hơn 2.000km, thu nhập người dân tăng dần, nhu cầu đi lại hàng không sẽ còn tăng, khách du lịch cũng nhiều hơn...

Thực tế kết quả kinh doanh của ACV trong nhiều năm qua minh chứng rõ điều này. Do đó, không thể đấu thầu quốc tế. Còn đấu thầu trong nước, xét các tiêu chí về năng lực, kinh nghiệm đầu tư và quản lý sân bay, quy mô vốn... sẽ không có doanh nghiệp nào đủ điều kiện hơn ACV. 

Với sân bay, rõ ràng ACV đang làm tốt, trong 21 sân bay đang quản lý có 13 sân bay địa phương phải bù lỗ, ACV vẫn có lợi nhuận, có tích lũy để tái đầu tư. Nếu tư nhân chỉ làm sân bay có khả năng sinh lời cao, vậy những sân bay khó khăn ai sẽ chịu trách nhiệm duy trì hoạt động?

“Phát triển sân bay cửa ngõ quốc gia là một việc hệ trọng, có thể giúp một quốc gia cất cánh, nhưng cũng có thể chôn vùi khát vọng vươn lên, cường thịnh của cả thế hệ. Cần cân nhắc sáng suốt, kịp thời”, nguyên Thứ trưởng Bộ KH&ĐT Đặng Huy Đông

Xét thêm yêu tố chủ quyền hàng không quốc gia gắn với an ninh, kinh tế đất nước, việc giao tư nhân là chủ đầu tư sân bay cửa ngõ như Long Thành sẽ không phù hợp, tiềm ẩn rủi ro rất lớn. 

Thực tế, hầu hết sân bay cửa ngõ quốc gia trên thế giới đều do nhà nước nắm quyền đầu tư thông qua doanh nghiệp nhà nước, sau đó có thể nhượng quyền một phần dịch vụ phi hàng không.

 Giả sử dự án sân bay Long Thành được giao cho doanh nghiệp tư nhân làm chủ đầu tư. Họ dĩ nhiên phải huy động vốn vay tới 80-90% tổng mức đầu tư, hoặc huy động vốn trên thị trường chứng khoán. Bối cảnh thế giới hiện nay, có những quốc gia cạnh tranh vị thế bá chủ toàn cầu, vượt xa lợi ích kinh tế đơn thuần. 

Để đạt mục đích đó, quốc gia đó có thể cung cấp các khoản vay ưu đãi, kèm theo một số điều kiện và thao túng toàn bộ quá trình xây dựng (như họ đã và đang làm ở nhiều nơi trên thế giới và ngay tại nước ta). Bài học chúng ta gặp vẫn còn đó, nếu sân bay lại chậm như vậy, sẽ kéo theo chậm phát triển.

 Một hình thức khác, họ bỏ số tiền lớn mua lại cổ phần doanh nghiệp đầu tư sân bay, với lợi nhuận cao để doanh nghiệp khó lòng từ chối. Cuối cùng, có thể thông qua nhiều công ty con ở các nước khác nhau để thu gom cổ phiếu của doanh nghiệp tư nhân đầu tư sân bay. 

Mục đích đầu tư sinh lời chưa hẳn là hàng đầu, mà qua đó họ kìm hãm sự phát triển. Điều đó chúng ta lo ngại và phải hủy chào thầu quốc tế tìm nhà đầu tư BOT một số đoạn cao tốc Bắc - Nam. 

Nguyên Thứ trưởng KH&ĐT Đặng Huy Đông cho rằng: Về nợ công, nếu hợp đồng vay vốn làm sân bay Long Thành nói rõ không bảo lãnh Chính phủ, mọi rủi ro do bên vay vốn chịu. Khi đó, khoản vay sẽ trên cơ sở thương mại thuần túy, không dẫn đến tăng nợ công. Với nợ quốc gia, dù tư nhân hay ACV đi vay đều phải ghi nợ...