Từ chuyện ATA ngẫm đến chuyện minh bạch thông tin trên TTCK

Sau câu chuyện về Gỗ Trường Thành (TTF) gây rúng động thị trường chứng khoán vì khoản lỗ hơn 1.000 tỷ do “bốc hơi” hàng tồn kho thì thị trường chứng khoán tiếp tục xảy ra thêm một trường báo lãi thành lỗ thậm chí âm vốn chủ sở hữu của ATA (CTCP Ntaco).

Trong vòng 8 tháng qua ATA đã từng gây bão trên thị trường chứng khoán khi tăng từ 2.000 đồng/cp lên cao nhất 7.000 đồng/cp chỉ trong vòng 1 tháng và sau đó cổ phiếu này cũng rơi từ 7.000 đồng/cp về 2.400 đồng/cp từ tháng 6 đến tháng 8.

Chưa ai biết câu chuyện đằng sau đà lao dốc khủng khiếp của ATA là gì cho đến khi báo cáo kiểm toán của ATA được công bố.

Giá cổ phiếu ATA trong 1 năm qua

Đơn vị kiểm toán cho ATA là Công ty TNHH Kiểm toán và Tư vấn A&C đã từ chối đưa ra ý kiến với lý do A&C được bổ nhiệm kiểm toán BCTC của ATA cho năm tài chính kết thúc 31/12/2015 vào ngày 16/5/2016.

A&C cho biết kiểm toán đã không được chứng kiến việc kiểm kê thực tế hàng tồn kho tại thời điểm ngày 31/12/2015 và ngày 31/12/2014 với giá trị được ghi nhận trên Bảng cân đối kế toán lần lượt là hơn 364,37 tỷ đồng và hơn 398,8 tỷ đồng.

Thông thường, một báo cáo kiểm toán bị “kiểm toán từ chối đưa ra ý kiến” được đưa ra trong trường hợp hậu quả của việc giới hạn phạm vi kiểm toán là quan trọng hoặc thiếu thông tin liên quan đến một số lượng lớn các khoản mục tới mức mà kiểm toán viên không thể thu thập đầy đủ và thích hợp các bằng chứng kiểm toán để có thể cho ý kiến về báo cáo tài chính. Và báo cáo này được coi là vô giá trị.

Mặc dù vậy ban lãnh đạo ATA không đồng tình với kết luận “từ chối đưa ra ý kiến” của kiểm toán A&C thậm chí khiếu nại vì cho rằng trong qua trình thực hiện, A&C đã cùng công ty thống nhất xác nhận số liệu trên BCTC năm 2015, xóa sổ hoặc lập dự phòng đầy đủ cho những khoản mục nghi ngờ và BGĐ mới của ATA đã hợp tác đầy đủ, cung cấp đủ hồ sơ, chấp nhận xóa sổ và lập dự phòng đầy đủ theo ‘tư vấn’ của công ty kiểm toán.

Ông Phan Lê Thành Long, giám đốc Viện Kế toán quản trị công chứng Úc tại Việt Nam

Trao đổi với chúng tôi, ông Phan Lê Thành long, Giám đốc Viện Kế toán Quản trị Công chứng Úc tại Việt Nam cho biết kết cục của ATA đã được “báo trước” khi công ty thay đổi kiểm toán với lý do "không thống nhất được ý kiến trên dự thảo Báo cáo kiểm toán năm 2015".

Thực tế ngày 21/4/2015 ATA đã nhận được Báo cáo kiểm toán của Chi nhánh Công ty TNHH Kiểm toán – Tư vấn Đất Việt, tuy nhiên do hai bên chưa thống nhất được ý kiến trên dự thảo Báo cáo kiểm toán nên báo cáo kiểm toán cho năm tài chính 2015 của ATA chưa được phát hành. Số liệu báo cáo tài chính của ATA đã thay đổi chóng mặt khi ban đầu doanh nghiệp này báo lỗ gần 48 tỷ đồng, đến ngày 30/3 lại báo lãi 30 tỷ đồng khi công bố xóa được 155 tỷ đồng tiền vay nợ, điều này khiến ATA ghi nhận 197 tỷ đồng tỷ thu nhập khác dẫn đến từ lỗ thành lãi, mặc dù vậy sau khi thay kiểm toán Đất Việt thành A&C, báo cáo kiểm toán lại đưa ra số liệu công ty lỗ 425 tỷ đồng.

Ông Long cho biết việc thay đổi công ty kiểm toán vì lý do không thống nhất ý kiến kiểm toán được gọi là một dạng "Opinion Shopping" (Mua bán ý kiến kiểm toán). Ở các thị trường phát triển, sự kiện này có thể khiến một công ty niêm yết "biến mất" do mất hoàn toàn niềm tin của cổ đông vào vấn đề quan trọng bậc nhất là "minh bạch".

Ở thị trường Việt Nam, sự việc này cũng có thể coi là chưa phù hợp với luật chứng khoán. Các doanh nghiệp niêm yết phải báo cáo lý do phù hợp cho UBCK khi thay đổi công ty kiểm toán đang thực hiện kiểm toán. Với kinh nghiệm nhiều năm trong ngành kiểm toán, ông Long cho rằng lý do không thống nhất ý kiến kiểm toán của ATA về hàng tồn kho trên BCTC 2015 là lý do không phù hợp.

Trên quan điểm của ông Long, có thể ý kiến kiểm toán của Đất Việt đưa ra là không phù hợp với lợi ích và mong muốn của ATA nên họ "thay" bằng công ty kiểm toán khác, tức là "mua" ý kiến đẹp hơn (nếu có). Đáng ra UBCK và Sở giao dịch chứng khoán cần sớm bắt buộc ATA phải giải trình công khai Ý kiến kiểm toán ban đầu chưa được thống nhất để bảo vệ cổ đông.

Ông Long cho rằng đây là vấn đề quan trọng về Quản trị công ty (governance). Sự giám sát của cổ đông và ban kiểm soát dường như không hiệu quả. Một số cổ đông lớn, ban điều hành đã chủ động che giấu thông tin thật về hàng tồn kho năm 2015 (hoặc thực chất là liên quan đến doanh thu, hàng tồn, giá vốn nhiều năm???).

Theo ông Long, với ATA, việc tự ghi giảm hồi tố giá trị hàng tồn kho lên đến 365 tỷ đồng vào báo cáo bán niên 2016 là bằng chứng rõ nhất về việc số lượng hàng tồn kho này không tồn tại vào thời điểm 31/12/2015, mà BCTC 2015 đến thời điểm này vẫn chưa được công bố với kết quả kiểm toán chính thức. Theo quan điểm của ông Long, chất lượng giám sát kém cũng là nguyên nhân khiến chất lượng kiểm toán đi xuống khi tính độc lập của kiểm toán có thể bị đe doạ.

Trao đổi với chúng tôi, một kiểm toán viên có kinh nghiệm nhiều năm trong ngành (giấu tên) cho biết rất khó để ATA khiếu nại kiểm toán A&C bởi theo Hệ thống chuẩn mực kiểm toán Việt Nam, Kiểm toán viên phải từ chối đưa ra ý kiến khi kiểm toán viên không thể thu thập được đầy đủ bằng chứng kiểm toán thích hợp để làm cơ sở đưa ra ý kiến kiểm toán và kiểm toán viên kết luận rằng những ảnh hưởng có thể có của các sai sót chưa được phát hiện (nếu có) có thể là trọng yếu và lan tỏa đối với báo cáo tài chính.

Phía kiểm toán chỉ đưa ra ý kiến dựa trên các tài liệu được công ty cung cấp và kiểm tra theo hình thức chọn mẫu. A&C mới tham gia kiểm toán ATA từ tháng 5/2016 và kiểm toán không được chứng kiến kiểm kê hàng tồn kho tại thời điểm 31/12/2015, việc doanh nghiệp muốn “xóa xổ” hàng tồn kho liên quan đến yếu tố “không chắc chắn”.

Cũng theo chuẩn mực kế toán, trong một số rất ít trường hợp liên quan đến nhiều yếu tố không chắc chắn, kiểm toán viên phải từ chối đưa ra ý kiến khi mặc dù đã thu thập được đầy đủ bằng chứng kiểm toán thích hợp liên quan đến từng yếu tố không chắc chắn riêng biệt nhưng kiểm toán viên vẫn kết luận rằng không thể đưa ra ý kiến kiểm toán về báo cáo tài chính do những ảnh hưởng tương tác có thể có của những yếu tố không chắc chắn và những ảnh hưởng lũy kế của những yếu tố này đến báo cáo tài chính.

Câu chuyện của ATA đang gióng lên một hồi chuông cảnh báo về thực trạng công bố thông tin trên thị trường chứng khoán hiện nay. Bản thân ATA cũng đã bị Sở GDCK Tp.HCM nhắc nhở nhiều lần về việc phải công bố báo cáo kiểm toán. Nếu trong trường hợp doanh nghiệp có thể “đi đêm” với kiểm toán để ra các báo cáo có lợi cho doanh nghiệp thì chất lượng thông tin tài chính trên thị trường sẽ là một vấn đề đau đầu đối với những nhà đầu tư đang tham gia thị trường.

Theo Phương Mai

Người Đồng Hành