Từ chiếc điện thoại ống bơ đến giáo sư hàng đầu thế giới về 6G

Anh Dương Quang Trung, 45 tuổi, là giáo sư Đại học Memorial ở Newfoundland, Canada. Đầu năm nay, anh trở thành người Việt đầu tiên giữ vị trí tổng biên tập tạp chí khoa học IEEE Communications Surveys & Tutorials (IEEE COMST). Đây là tạp chí xếp hạng nhất trong hệ thống 336 tạp chí của IEEE - hiệp hội chuyên môn kỹ thuật lớn nhất thế giới.

Đại học Stanford (Mỹ) và danh mục Scopus (cơ sở dữ liệu uy tín, thuộc Nhà xuất bản Elsevier, Hà Lan) đánh giá GS Trung là một trong những nhà khoa học có ảnh hưởng lớn nhất trong lĩnh vực truyền thông không dây và xử lý tín hiệu.

Hiện, anh và cộng sự chủ yếu nghiên cứu về trí tuệ nhân tạo và tính toán, học máy, tối ưu lượng tử, nhằm phát triển công nghệ truyền thông, tạo ra những kết nối di động không giới hạn như mạng di động 6G.

Anh Dương Quang Trung là người Hội An, tỉnh Quảng Nam. Dù thường xuyên trong top đầu ở trường cấp 1 và 2, nhưng năm 1994, khi thi vào lớp 10 Toán của trường chuyên, anh Trung lại không đỗ.

"Lúc đó tôi còn ham chơi, lại không luyện đề theo mẫu", anh Trung nhớ lại. "Không cho rằng đây là thất bại, song trải nghiệm này cũng là động lực để tôi cố gắng hơn khi trở thành học sinh trường THPT Trần Quý Cáp".

Bước ngoặt đến với anh là khi trở thành sinh viên trường Đại học Bách khoa, Đại học Quốc gia TP HCM vào năm 1997. Tuy chưa hình dung được rõ ràng con đường tương lai của mình, anh Trung chọn ngành Điện tử, viễn thông, bắt nguồn từ trải nghiệm hồi nhỏ. Anh kể, Hội An hay bị lụt mỗi khi trời mưa kéo dài. Những ngày không thể đi chơi, anh cùng bạn bè trong xóm nói chuyện qua những chiếc "điện thoại ống bơ".

"Chiếc 'điện thoại' làm từ lon sữa bò và những sợi dây kết nối đã cho tôi những cảm nhận đầu tiên về sự kỳ diệu của viễn thông", GS Trung nhớ lại.

Tại trường Đại học Bách khoa TP HCM, anh được học GS Lê Tiến Thường. Kiến thức và cách truyền đạt được GS Thường tích lũy trong những năm tháng nghiên cứu ở nước ngoài giúp cậu sinh viên 18-19 tuổi được mở mang và truyền cảm hứng, đồng thời nhận ra bản thân cần phải bước ra thế giới để tiếp tục học hỏi.

Khi hầu hết bạn bè đi làm ngay sau khi tốt nghiệp, anh Trung chịu khó học tiếng Anh, đọc tài liệu và chuẩn bị hồ sơ du học, bởi nhận thấy mình phù hợp với việc nghiên cứu. Dù có những lúc áp lực khi thấy bạn bè có thu nhập hấp dẫn, anh kiên định với định hướng của mình, lần lượt giành học bổng toàn phần thạc sĩ và tiến sĩ tại Hàn Quốc, Thụy Điển.

Năm 2013, anh Trung được bổ nhiệm vào ngạch giáo sư tại Đại học Queen's Belfast, thuộc nhóm 24 đại học hàng đầu ở Anh. Tháng 8/2020, anh được phong giáo sư thực thụ (full professor), là một trong những trường hợp bổ nhiệm nhanh nhất trong gần 200 năm lịch sử của trường.

Anh Trung cho hay nếu trước kia có thể chuyên tâm và dành hoàn toàn thời gian cho việc nghiên cứu. Nhưng nay, anh cùng lúc phải làm nhiều việc hơn, như giảng dạy, xây dựng nhóm nghiên cứu, quản lý, nộp hồ sơ tài trợ...

"Nhiều việc tôi chưa từng trải qua khi làm nghiên cứu sinh. Đến bây giờ, tôi cho rằng bước chuyển này là một trong những thách thức rất lớn với người làm nghiên cứu hậu tiến sĩ và trong giai đoạn đầu trở thành giáo sư", anh Trung nhìn nhận. "Nhưng áp lực luôn đi kèm thách thức và tạo ra cơ hội".

Anh Trung sau đó trở thành người duy nhất ở Anh hai lần nhận giải nghiên cứu của Viện Hàn lâm kỹ thuật Hoàng gia, lần lượt vào năm 2016 và 2020; giải Newton Prize của chính phủ Anh năm 2017 cho những ứng dụng nghiên cứu mới vào phòng chống thiên tai.

Ngoài ra, anh Trung và cộng sự nhận tài trợ khoảng 40 triệu USD cho các nghiên cứu. Cuối năm 2023, anh được tài trợ 6 triệu USD để xây dựng nhóm nghiên cứu mạnh, sau khi được bổ nhiệm giám đốc nghiên cứu xuất sắc của Canada (Canada Excellence Research Chair). Trong 8 năm, anh và nhóm sẽ tìm cách giải quyết những thách thức về bảo mật, độ chính xác, dung lượng của thiết bị không dây và di động, trong bối cảnh lưu lượng truy cập ngày càng tăng.

Khi đó, GS Neil Bose, Hiệu trưởng Đại học Memorial, cho biết GS Trung là người đầu tiên của trường có vinh dự này. Đại học Memorial có thế mạnh về viễn thông, công nghệ thông tin và truyền thông (ICT), và đây cũng lĩnh vực nghiên cứu chiến lược của trường.

"Là nhà khoa học xuất sắc và hàng đầu trong lĩnh vực này, GS Dương Quang Trung sẽ củng cố danh tiếng quốc tế ngày càng tăng của trường về đổi mới trong lĩnh vực CNTT-ICT tiên tiến, thông qua những nghiên cứu có tầm ảnh hưởng của mình", GS Bose đánh giá.

Anh Trung nói quan điểm cốt lõi khi làm nghiên cứu là luôn nghĩ tới tác động, ảnh hưởng của những thứ mình có thể tạo ra. "Cái gì có ích cho xã hội thì mình làm" là điều anh luôn tâm niệm.

Công nghệ viễn thông và thông tin di động được cải tiến từng ngày, lại dùng rộng rãi, nên anh luôn cảm thấy mới mẻ và niềm vui trong công việc. Theo anh, thường mỗi 10 năm, công nghệ di động lại thay đổi do nhu cầu xã hội phát triển. Các nhà khoa học, trong đó có anh bắt đầu nghiên cứu 6G từ khoảng 4-5 năm trước. Khi nhắc tới 6G, vấn đề trọng tâm không chỉ là tốc độ đường truyền, mà còn là độ trễ, số lượng người dùng rất lớn, độ tin cậy và bảo mật cao...

"Ví dụ như độ trễ gần như bằng 0 sẽ giúp 6G được ứng dụng trong nhiều lĩnh vực như xe tự hành, thực tế ảo, robot, chăm sóc sức khỏe, công nghiệp tự động hóa... Đây là một trong những thách thức mà tôi và cộng sự phải tìm cách cải thiện và giải quyết", anh Trung cho biết.

Hiện, anh và nhóm nghiên cứu cũng liên kết với những công ty hàng đầu trên thế giới như Nokia Bell Labs, IBM... trong phát triển công nghệ 6G dùng trí tuệ nhân tạo và lượng tử, với tham vọng sẽ vượt trội 5G hơn từ 10-100 lần về các chỉ số đánh giá hiệu quả hệ thống.

Bên cạnh đó, anh Trung nhiều năm phối hợp với Đại học Duy Tân tổ chức trại hè khoa học để hỗ trợ nhà nghiên cứu, sinh viên. Tại đây, anh cung cấp kiến thức chuyên ngành và hoạt động học thuật ở những nền giáo dục tiên tiến, đồng thời chia sẻ thông tin học bổng và kinh nghiệm ứng tuyển. Sau 6 lần tổ chức, khoảng 80% trong số hơn 100 sinh viên tham dự trại hè đã giành học bổng ở nước ngoài.

Trong hành trình học tập và làm việc của mình, anh Trung cho biết từng nhận câu hỏi đã bao giờ thất bại chưa.

"Nếu nhìn hồ sơ thì nghĩ cuộc đời tôi chỉ có thành công, nhưng tôi cũng đã từng nhận những thất bại. Quan trọng là tôi học được gì và thay đổi thế nào sau mỗi trải nghiệm đó", anh nói.

Anh Trung cho rằng nghiên cứu khoa học không phải là con đường hay công cụ để tạo ra danh tiếng hay tiền bạc. Công việc nghiên cứu đòi hỏi sự đam mê, nỗ lực, còn người thực hiện phải được đào tạo bài bản, dài hơi và không đốt cháy giai đoạn.