Qua COVID-19, ngành công nghiệp chuối lịch sử 130 năm có cơ hội lật mở nhiều mảnh ghép mới

Tưởng chừng chống đại dịch COVID-19

Tại các đồn điền chuối ở đất nước miền nhiệt đới Ecuador, công nhân đang được trang bị đồ bảo hộ và dụng cụ trồng trọt cũng được khử trùng sạch.

Hàng loạt trang trại trải dài từ dãy Andes đến bờ biển Thái Bình Dương đúng là đang thực hiện các biện pháp phòng ngừa này nhưng không chỉ đơn giản là nhằm bảo vệ người lao động khỏi virus SARS-CoV-2, Bloomberg viết.

Thực chất, chủ đồn điền phải trang bị cho công nhân như trên là nhằm bảo vệ cây trồng trước một dịch bệnh khác có khả năng xóa sổ nền công nghiệp chuối trị giá 25 tỉ USD.

Chuối là sản phẩm toàn cầu cầu hóa đầu tiên của thế giới hiện đại và cho đến nay, chuối vẫn là loại trái cây được xuất khẩu nhiều nhất trên hành tinh của chúng ta. Tuy nhiên, hoạt động xuất - nhập khẩu chuối bắt đầu từ 130 năm trước giờ đây lại là ví dụ rõ ràng nhất cho tính bất ổn của toàn cầu hóa.

Cách ngành công nghiệp chuối thích ứng với tình thế hiện tại ra sao có thể gợi mở ra một con đường giúp cộng đồng quốc tế tái thiết mối quan hệ chung trong thời kì hậu COVID-19.

Chuối - loại trái cây giàu chất xơ và vitamin, là một vật phẩm dùng hàng ngày mà qua đó giới chuyên gia có thể dễ dàng đánh giá các vấn đề môi trường, xã hội và chính trị gắn liền với nguồn gốc của chúng, cũng như quan sát thực trạng kinh tế gắn liền với quá trình mang chuỗi từ đồn điền lên kệ siêu thị.

...hóa ra là đề phòng một chủng nấm độc hại

Trong khi đại dịch COVID-19 hoành hành trên khắp thế giới và chưa có vắc xin phòng ngừa, một chủng nấm chết chóc gây bệnh héo rũ ở cây chuối cũng đang lan rộng trên toàn cầu, để lại những đồn diền cháy xém, vàng vọt.

Chủng nấm độc hại này mang tên Tropical Race 4 (TR4), phát hiện lần đầu tiên tại Đài Loan khoảng hai thập kỉ trước và hiện đã lan rộng từ châu Á cho đến Trung Đông và châu Phi trước khi đặt chân đến "thủ phủ ngành chuối" của châu Mỹ Latin - Colombia hồi cuối năm ngoái.

Theo Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên Hợp Quốc (FAO), TR4 là một trong các chủng bệnh nguy hiểm nhất trên thực vật. Cho nên, các biện pháp an toàn sinh học như "kiểm dịch trang trại" được khuyến nghị áp dụng nhằm giảm mức độ lây lan của TR4. Tuy nhiên, tương tự COVID-19, bệnh này cũng chưa có hướng xử lí.

Bloomberg mô tả, một khi đất đã nhiễm bẩn thì không có hi vọng loại bỏ chủng nấm độc hại nói trên. Giải pháp duy nhất hiện có là bỏ đất và tìm đến nơi khác canh tác.

Ngành công nghiệp chuối đang bắt đầu thích nghi với mối đe dọa từ bệnh héo rũ ở cây trồng. Đồng thời, các biện pháp an toàn sinh học nhằm giúp cây chuối chống lại bệnh này cũng đang được áp dụng trong đại dịch COVID-19, ông José Pons - điều phối viên của hiệp hội Banana Cluster of Ecuador, cho hay.

Trên thực tế, hoạt động xuất - nhập chuối đã ở giữa ngã ba đường trước khi chủng nấm TR4 xuất hiện tại Mỹ Latin. Được biết, Mỹ Latin cùng khu vực Caribbean chiếm hơn 3/4 tổng kim ngạch xuất khẩu chuối của thế giới.

Ngành công nghiệp chuối đứng trước bước ngoặt

Ông Pascal Liu - nhà kinh tế cấp cao của FAO kiêm điều phối viên của Diễn đàn Chuối Thế giới, cho biết: "Cùng với sức ảnh hưởng của COVID-19, ngành công nghiệp chuối đang thực sự chạm đến một điểm bước ngoặt".

Đối mặt với vấn đề biến đổi khí hậu, suy thoái môi trường, siêu thị gia tăng sức ép về giá cùng áp lực cải thiện mức sống của công nhân ngày càng lớn, ngành công nghiệp chuối đã bị bao vây trên nhiều mặt trận trong thời gian dài.

Là nhà xuất khẩu chuối lớn nhất thế giới, Ecuador chính là tâm chấn. Quốc gia Mỹ Latin trên bờ biển Thái Bình Dương này chiếm khoảng 1/3 trong 20 triệu tấn chuối được vận chuyển trên toàn cầu vào năm ngoái.

Chuối đem lại giá trị cao hơn so với ngành công nghiệp dầu mỏ của Ecuador sau khi giá dầu lao dốc, quét sạch 3,2 tỉ USD (tương đương khoảng 3% GDP) của đất nước Mỹ Latin năm 2019.

Đại dịch gây ra nhiều vấn đề vướng mắc cho hoạt động logistics tại Ecuador. Tình trạng thiếu hụt nhân viên cùng hệ thống container được kiểm soát nhiệt độ kĩ càng khiến nhiều chuyến hàng bị gián đoạn tạm thời. Dù vậy, tại các đồn điền chuối lại hầu như không ghi nhận sự gián đoạn nào.

Chuối dường như là một trong các mặt hàng hưởng lợi giữa đại dịch COVID-19 vì loại quả này nổi tiếng là món ăn nhẹ lành mạnh nên nhu cầu của thị trường vẫn ổn định dù các nước phải ban bố lệnh phong tỏa để kiểm soát tình hình dịch bệnh. Liên minh châu Âu (EU) - nhà nhập khẩu chuối lớn nhất thế giới, đương nhiên có tăng mua chuối trong giai đoạn này

Ai hưởng lợi từ chuối chứ không phải nông dân

Tuy nhiên, người trồng chuối hay nhà nhập khẩu lại không thực sự hưởng lợi khi mà chi phí tăng cao do các chủ đồn điền phải áp dụng một loạt biện pháp an toàn để bảo vệ cây trồng cũng như do gián đoạn về logistics.

Các yếu tố mùa vụ cũng tác động vào, đẩy giá chuối giao ngay cho một thùng 18kg xuống chỉ còn 2 hoặc 3 USD.

Giá chuối thấp khiến nhà sản xuất không có nhiều nguồn lực để đối phó với các mối lo ngại về môi trường, chủ yếu xoay quanh vấn đề sử dụng thuốc trừ sâu gây ô nhiễm mạch nước ngầm. Ngoài ra, giá thấp còn làm giảm khả năng thích ứng với biến đổi khí hậu của nhà vườn, chính vùng biển Caribbean đang phải trải qua tình cảnh này.

"Anh không thể yêu cầu nhà sản xuất tăng mức độ bền vững của hệ thống canh tác hay sử dụng các kĩ thuật trồng trọt tiên tiến hơn nếu anh khiến cho biên lợi nhuận của họ giảm xuống", ông Liu của FAO cho hay.

Trong quá khứ, sản xuất chuối là ngành sinh lời. Mối quan hệ giữa chuối và tiền bạc thể hiện rõ ở vị trí lí tưởng của cảng Banana Docks tại Manhattan trước đây, chỉ ngay dưới con phố tài chính Wall Street. Tại Lonton, chuối từ Jamaica cũng cập cảng Royal Docks mà bây giờ là sân bay của thủ đô nước Anh.

Tuy nhiên, chuối cũng từng có một thời kỉ đen tối. Trong những năm đầu thế kỉ 20, "cuộc chiến tranh chuối" đã nổ ra nhằm mục đích bảo đảm lợi ích của Mỹ tại các đồn điền chuối ở Trung và Nam Mỹ.

Sản xuất chuối sinh lời đến mức các công ty Mỹ đẩy mạnh kiểm soát thị trường, khiến công nhân và chính phủ ở những nước sản xuất chuối, hay "khối cộng hòa chuối", phải trả giá đắt.

Theo Bloomberg, vụ thảm sát mà quân đội nhắm vào công nhân nhà máy chuối United Fruit Company năm 1928 thậm chí còn được nhà văn Gabriel Garcia Marquez đem vào cuốn tiểu thuyết "Trăm năm cô đơn".

Loại trái cây yêu thích này cũng chiếm trọn tình cảm trong văn hóa đại chúng thế giới. Album đầu tay của Velvet Underground phát hành năm 1967 có bìa là một quả chuối của Andy Warhol.

Thậm chí đến năm 2019, trang phục Halloween phổ biến nhất cho trẻ em Mỹ vẫn là chuối, theo khảo sát của Google Trends.

Chuối như một vũ khí cạnh tranh

Tương tự như với nhiều loại trái cây khác, sức mạnh thực sự thời nay nằm ở các chuỗi siêu thị. Họ sử dụng chuối như một vũ khí trong cuộc cạnh tranh về giá, chấp nhận lỗ khi bán chuối ở mức giá lời lãi chẳng được bao nhiêu nhằm thu hút khách hàng. 

Các hãng bán lẻ nắm giữ cán cân giữa người tiêu dùng và nhà sản xuất, từ đó cho phép họ tự do bán chuối ở mức giá mong muốn nhưng thường đẩy biên lợi nhuận của nông dân đi xuống.

Ông David McCann - Chủ tịch Fyffes (nhà cung ứng chuối lớn nhất châu Âu), cho biết sự xuất hiện của các nhà bán lẻ lớn là "một trong những phát triển quan trọng nhất của ngành công nghiệp chuối trong vài thập kỉ qua". Tuy nhiên, ông McCann ủng hộ tăng giá chuối lên cao hơn để "ai cũng có phần".

Tại thành phố Antwerp của Bỉ - cảng giao dịch chuối lớn nhất thế giới, một con tàu điển hình trong buổi sáng sẽ bốc dỡ hơn 2 triệu quả chuối đóng gói trong 50 container. Từ Antwerp, chuối được vận chuyển đi khắp châu Âu bằng đường sắt, đường bộ hoặc sà lan.

Trong đại dịch, người ta phải áp dụng các biện pháp an toàn nhằm mục đích bảo đảm hệ thống cung ứng và siêu thị hoạt động liền mạch. Điều đó cho thấy tầm quan trọng của chuối trong chuỗi thực phẩm.

Trong một thế giới mà an ninh lương thực thường được nêu ra trong chương trình nghị sự, chuối và các trái cây cùng họ đã chiếm vị trí của bắp để trở thành thực phẩm chủ lực ở khoảng 80 quốc gia.

Ông Alistair Smith - điều phối viên quốc tế của tổ chức Banana Link, cho biết đại dịch đang buộc toàn ngành công nghiệp chuối đánh giá lại cách vận hành của ngành.

"Ngành công nghiệp chuối đang rất lo lắng về tính bền vững trong nhiều khía cạnh như kinh tế, môi trường và xã hội. Chúng tôi cần phải nhìn nhận thế giới chuối khác đi so với trong quá khứ, vốn trước đây chỉ là một món hàng xuất khẩu nhằm thỏa mãn các thị trường phía bắc, giữ cho giá rẻ và nguồn cung dồi dào", ông Smith lí giải.

Cuộc khủng hoảng COVID-19 có thể thay đổi thực trạng ngành. Nhà kinh tế Pascal Liu của FAO nhận định, khi đại dịch tạo ra những cách thức sản xuất và tiêu thụ mới, ngành công nghiệp chuối cũng từ đó mà có thể thay đổi.

"Đại dịch là một thảm họa với thế giới. Tuy nhiên, đây cũng có thể là chìa khóa kích hoạt, buộc con người tư duy theo hướng bền vững hơn", ông Liu nhấn mạnh.