Nhiều bất cập tại các dự án ODA và vốn vay ưu đãi
Trong đó, thu hồi nộp ngân sách Nhà nước 293 tỷ đồng, giảm thanh toán 1.048 tỷ đồng, xử lý khác 20.383 tỷ đồng.
DA Cát Linh - Hà Đông phải chỉ định thầu cho nhà thầu Trung Quốc 13.751 tỷ đồng, chiếm 77% tổng mức đầu tư. Ảnh: Trần Quý
Kết quả kiểm toán cho thấy, hầu hết các DA sử dụng vốn ODA và vốn vay ưu đãi đều được các nhà tài trợ đánh giá hiệu quả sau khi hoàn thành dự án.
Tuy nhiên, qua kiểm toán các DA cho thấy hiệu quả sử dụng chưa tương xứng, chất lượng công trình chưa cao, công nghệ chưa thực sự tiên tiến, chưa tương xứng với nguồn lực đầu tư; các định mức, đơn giá vật tư đặc thù quá cao, tổng mức đầu tư thay đổi nhiều lần, giải ngân chậm.
Việc đàm phán, ký kết hiệp định vay vốn gặp những ràng buộc bất lợi, dẫn đến phải chỉ định thầu cho nhà thầu nước ngoài, như DA Cát Linh - Hà Đông phải chỉ định thầu cho nhà thầu Trung Quốc 13.751 tỷ đồng (chiếm 77% tổng mức đầu tư).
Sử dụng hàng hoá, dịch vụ có nguồn gốc từ bên cho vay, như DA xây dựng tuyến đường sắt đô thị số 1 TP Hồ Chí Minh, tuyến Bến Thành - Suối Tiên: Sử dụng hàng hoá, dịch vụ có nguồn gốc Nhật Bản từ 30% trở lên, nhà thầu chính phải là nhà thầu Nhật Bản.
Sử dụng tư vấn quốc tế với chi phí cao, như DA đầu tư tuyến đường nối đường cao tốc Hà Nội - Hải Phòng và đường cao tốc Cầu Giẽ - Ninh Bình, sử dụng tư vấn quốc tế với chi phí gấp 8,5 lần tư vấn trong nước; DA đầu tư xây dựng cầu Vĩnh Thịnh trên QL2C gấp 7,8 lần; DA Vramp gấp 7 lần; DA cải thiện môi trường nước TP Hồ Chí Minh, lưu vực kênh Tàu Hũ - Bến Nghé - Đôi - Tẻ, giai đoạn 2 gấp 10 lần; DA đầu tư xây dựng tuyến Lộ Tẻ - Rạch Sỏi gấp 11 lần...
Thanh toán phần nội tệ bằng tiền nước ngoài làm tăng chi phí. Tại DA đầu tư tuyến đường nối đường cao tốc Hà Nội - Hải Phòng và đường cao tốc Cầu Giẽ - Ninh Bình, theo hiệp định vay từ nguồn EDCF (Quỹ Hợp tác phát triển kinh tế Hàn Quốc) quy định thanh toán phần nội tệ bằng đồng won, làm tăng giá trị vay 2.753,3 triệu won, tương đương 53,9 tỷ đồng; DA đầu tư xây dựng cầu Vĩnh Thịnh trên QL2 tăng 703,5 triệu won, tương đương 13,4 tỷ đồng.
Phê duyệt văn kiện còn hạn chế, phải hủy bỏ hoặc giá trị thực hiện thấp, như DA hỗ trợ đối tác công tư, thời gian thực hiện 2012 - 2018, nhưng đến nay mới thực hiện được 1%; DA Quỹ chuẩn bị và thực hiện dự án (PPSSF), thời gian thực hiện 2013 - 2019, qua 4 năm mới thực hiện được 3% (tổng mức đầu tư chưa sử dụng 66,5 triệu USD); DA “Hiện đại hóa quản lý thuế” không thực hiện được, phải hủy bỏ… Một số DA phải điều chỉnh bổ sung hiệp định.
Chưa giải ngân hết kế hoạch vốn, như DA kết nối khu vực trung tâm đồng bằng Mê Kông năm 2017 giải ngân 2.454/3.500 tỷ đồng, chiếm 70,11%; DA xây dựng tuyến đường sắt đô thị số 1 TP Hồ Chí Minh, tuyến Bến Thành - Suối Tiên: Năm 2018, kế hoạch vốn nước ngoài không giải ngân được đồng nào (trong tổng số 1.052 tỷ đồng), vốn đối ứng giải ngân 5,82% (20,37/350 tỷ đồng);
DA cải thiện môi trường nước TP Huế: Kế hoạch vốn các năm không sử dụng hết, phải hủy bỏ 6.369,2/8.297,3 tỷ đồng, tương ứng 76,8%, trong đó vốn nước ngoài hủy bỏ 6.198,3/7.931,7 tỷ đồng, tương ứng 78,1%; Chuyên đề ODA giai đoạn 2015 - 2017 của Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch, tỷ lệ giải ngân vốn vay đạt 23,9% kế hoạch vốn được giao.
Nhiều DA giải ngân chậm, như: DA chăm sóc sức khỏe nhân dân các tỉnh Tây Nguyên - giai đoạn 2: Năm 2015, giải ngân vốn ODA đạt 4,41%, năm 2016 đạt 60,3%, vốn đối ứng đạt 56,2%; đến ngày 31/12/2017 giải ngân đạt khoảng 30% kế hoạch vốn.
Sử dụng tư vấn quốc tế tại DA đầu tư xây dựng tuyến Lộ Tẻ - Rạch Sỏi cao gấp 11 lần so với tư vấn trong nước. Ảnh: Trần Quý
Đáng chú ý, nhiều DA điều chỉnh quy mô, giá trị điều chỉnh lớn so với phê duyệt lần đầu.
Bộ Giao thông Vận tải có 27/42 DA điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư 122.352 tỷ đồng và 97,27 triệu USD; DA nâng cao an toàn cầu đường sắt trên tuyến Hà Nội - TP Hồ Chí Minh, điều chỉnh 3 lần, tăng 6.812 tỷ đồng (tương đương 275,61%) so với tổng mức đầu tư ban đầu, lần 1 tăng 753 tỷ đồng (tương đương 43,8%), lần 2 tăng 1.319 tỷ đồng (tương đương 53,38%) so với lần 1, lần 3 tăng 5.493 tỷ đồng (tương đương 144,9%) so với lần 2;
DA thành phần 1, 2, 3 thuộc DA kết nối khu vực trung tâm đồng bằng Mê Kông điều chỉnh tổng mức đầu tư tăng 3.000 tỷ đồng; DA Thủy điện Huội Quảng điều chỉnh 2 lần, tăng tổng mức đầu tư 5.768 tỷ đồng (tương đương 58,9%); DA xây dựng tuyến đường sắt đô thị số 1 TP Hồ Chí Minh, tuyến Bến Thành - Suối Tiên điều chỉnh tăng tổng mức đầu tư 29.937,6 tỷ đồng (tương đương 172,2%).
Điều chỉnh DA có các tiêu chí quan trọng quốc gia khi chưa báo cáo Thủ tướng Chính phủ để xem xét và chỉ đạo, xin chủ trương của Quốc hội, như: DA đường sắt đô thị Cát Linh - Hà Đông: Bộ Giao thông Vận tải lập, thẩm định, phê duyệt điều chỉnh DA, điều chỉnh tổng mức đầu tư từ 8.770 tỷ đồng lên 18.001,6 tỷ đồng (tăng 9.231,6 tỷ đồng, tương đương 205,27%) khi chưa báo cáo Thủ tướng Chính phủ để xem xét và chỉ đạo, xin chủ trương của Quốc hội về việc điều chỉnh DA đầu tư.
Qua kiểm toán, KTNN phát hiện có một số DA sai cơ cấu vốn; Tỷ lệ giải ngân thấp trong khi hiệp định đã hết hiệu lực; Rút vốn vay khi chưa có nhu cầu hoặc vượt nhu cầu; Đàm phán nhiều điều khoản bất lợi trong hợp đồng; Kiểm soát tỷ giá chưa tốt làm tăng số nhận nợ; Lựa chọn phương thức thanh toán chưa đảm bảo tính kinh tế; Thanh toán thuế giá trị gia tăng sai quy định; Thanh toán không đúng hiệp định; Nộp thuế bằng tiền vốn vay không tuân thủ hiệp định…
