Ngành báo đối mặt nhiều thách thức, thu phí người đọc liệu có khả thi?

Thế khó của các cơ quan báo chí

Tháng 6 hàng năm là khoảng thời gian rộn ràng với những người làm báo: 21/6 là ngày báo chí cách mạng Việt Nam. Thế nhưng tại Diễn đàn Tổng biên tập: "Báo chí và bài toán phát triển nguồn thu" diễn ra hôm 11/6, câu chuyện đa phần xoay xung quanh thực trạng khó khăn về nguồn thu và giải pháp phát triển nguồn thu đối với cơ quan báo chí.

Trong diễn đàn, người đại diện Cục Phát thanh, Truyền hình và Thông tin điện tử (Bộ Thông tin và Truyền thông) là ông Lê Đình Phúc cho rằng báo chí đem lại giá trị rất lớn cho xã hội, nhưng lại đang chứng kiến nguồn thu giảm mạnh.

Theo thống kê trong năm 2019, Việt Nam có khoảng 900 cơ quan báo chí dưới 3 loại hình. Tuy nhiên, tổng doanh thu của từng ấy tổ chức mới chạm mốc 16.000 tỉ đồng, tương đương doanh thu quảng cáo trực tuyến của các nền tảng như Google hay Facebook tại Việt Nam.

Về tổng thể, thị phần quảng cáo trực tuyến hiện đang rơi 50% vào các công ty nước ngoài trong vòng 10 năm qua. Thực tế ấy càng khiến không gian sinh tồn cho các cơ quan báo chí thu hẹp.

Theo báo cáo mới đây của SEMrush về ngân sách cho tiếp thị nội dung của các doanh nghiệp, 46% doanh nghiệp chi tối đa 10.000 USD/năm cho đầu tư nội dung. Mặc dù khảo sát không thể bao quát toàn bộ thị trường, nhưng phần nào cũng thể hiện rằng ngân sách đầu tư của các doanh nghiệp vào truyền thông là không nhiều.

Đáng chú ý, khảo sát này sử dụng số liệu từ năm 2019, tức là ở thời điểm hiện tại, có thể nhiều công ty sẽ tiếp tục cắt giảm ngân sách cho truyền thông nội dung khi vừa hứng chịu cơn bão COVID-19.

"Doanh thu của phần lớn tòa soạn giảm tới 50% doanh thu và có thể còn tiếp tục nhiều hơn thế nữa. Để có thể cầm cự, duy trì sự tồn tại, hoàn thành tốt nhiệm vụ thông tin, hầu hết òa soạn vừa phải giảm triệt để chi phí, vừa phải nỗ lực tìm kiếm nguồn thu mới", ông Lê Trần Nguyên Huy, Tổng biên tập báo Công luận, phát biểu tại diễn đàn.

Không những thế, vào hôm 14/7, Bộ Thông tin và Truyền Thông (TT & TT) đã chính thức ban hành văn bản qui hoạch báo chí và gửi tới các cơ quan liên quan. Theo đó, các cơ quan chức năng sẽ nhanh chóng gửi hồ sơ về Bộ để tiến hành cấp phép thủ tục cấp phép, thu hồi giấy phép, chuyển cơ quan chủ quản theo qui định.

Động thái ấy vô hình trung khiến một số cơ quan báo chí phải nộp lại giấy phép hoặc chuyển cơ quan chủ quản chịu tác động phần nào và rõ ràng sự thay đổi ấy có nguy cơ ảnh hưởng trực tiếp và gián tiếp tới doanh thu từ các hợp đồng truyền thông.

Thu phí đọc báo liệu là một phương án khả thi?

Cũng trong diễn đàn Tổng biên tập, một trong những ý kiến được bàn luận rất nhiều chính là việc thu phí đọc báo. Trên thực tế, thu phí người dùng đọc báo không phải là ý tưởng mới.

Hồi tháng 12/2019, Yeah1 đã tổ chức lễ ra mắt ứng dụng Appnews. Đây là một ứng dụng giúp người dùng có thể đọc tất cả nội dung từ các báo liên kết với ứng dụng. Theo lộ trình, ứng dụng sẽ thu phí bạn đọc, và chia sẻ nguồn doanh thu tới các cơ quan báo chí cung cấp nội dung trên nền tảng.

Theo ước tính của công ty, với 40 triệu người dùng và mỗi người dùng trả 3.000 đồng/ngày để đọc báo thì mỗi năm báo chí Việt Nam có thể thu về 2 tỉ USD doanh thu, một con số khổng lồ.

Với khoản vốn đầu tư 100 tỉ đồng, Yeah1 đặt tham vọng sẽ thu về 1 tỉ USD sau 18 tháng triển khai Appnews. Tuy nhiên, dường như mọi chuyện đang không đi đúng hướng khi tới thời điểm hiện tại, ứng dụng Appnews trên Google Play mới có hơn 500 lượt tải xuống.

Ở Việt Nam, VietnamPlus (TTXVN) là báo điện tử duy nhất thu phí người đọc. Người dùng muốn tìm đọc các bài viết chuyên sâu, độc đáo sẽ phải trả phí để tiếp cận thông tin.

Nhìn rộng ra thế giới, cũng không quá nhiều các tờ báo lớn hoạt động theo mô hình thu phí người đọc. New York Times, Washington Post và Business Insider là một vài ví dụ trong số đó. 

Hướng đi nào cho ngành báo?

Quyết định số 362/QĐ-TTg của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc, kế hoạch qui hoạch báo chí tới năm 2025 ghi rõ: "Về cơ bản, các báo điện tử tự chủ động về tài chính", nghĩa là hầu hết các báo điện tử cần phải tự tạo ra nguồn thu để duy trì hoạt động.

Việc tự tạo ra nguồn thu để duy trì hoạt động sẽ giúp các cơ quan chủ động nguồn thu hơn, song cũng sẽ là thách thức với những cơ quan báo chí hoạt động kinh doanh chưa hiệu quả.

Một nguồn thu lớn và chủ yếu của các cơ quan báo chí đến từ hợp đồng truyền thông với các doanh nghiệp. Khi các đối tác gặp khó khăn mùa dịch bệnh, cắt giảm ngân sách truyền thông thì các cơ quan báo chí cũng sẽ phải đối mặt với những vấn đề về nguồn thu.

Cắt giảm chi phí (chi phí cố định, lương thưởng) có thể là một cách để duy trì hoạt động của tổ chức. Tuy nhiên, có lẽ đây cũng không phải là một cách phát triển bền vững.