Cuộc xung đột Ukraine giúp Nga giải quyết vấn đề ít ai ngờ tới

Kinh tế và nhân khẩu học

Nga đang phải đối mặt với vấn đề già hóa dân số, cùng với giảm tỷ lệ sinh và tỷ lệ tử vong cao tương đối. Những tác động kinh tế và xã hội lâu dài của sự thay đổi về nhân khẩu học sẽ ảnh hưởng đến thị trường lao động, hệ thống y tế, lương hưu, và tăng trưởng kinh tế.

Theo dữ liệu của Liên Hợp Quốc, dân số Nga đạt đỉnh vào đầu những năm 1990 với khoảng 148 triệu người. Nhưng theo xu hướng hiện tại, dự kiến sẽ giảm xuống còn 136 triệu người vào năm 2050, do tỷ lệ sinh thấp và tỷ lệ tử vong tương đối cao.  

Tuy nhiên, vấn đề nghiêm trọng nhất là sự già hóa nhanh chóng của dân số Nga trong hai thế hệ tiếp theo. Tỷ lệ người trên 65 tuổi ở Nga hiện khoảng 15%, cao hơn đáng kể so với trung bình thế giới là 9%. Tỷ lệ người trên 65 tuổi sẽ đạt 23% vào năm 2050, so với mức trung bình của thế giới là 16%.

Do đó, lực lượng lao động tiềm năng của Nga (tỷ trọng dân số trong độ tuổi từ 20 đến 64) dự kiến sẽ giảm từ 61% xuống còn 55% dân số vào năm 2050.

Theo một nghiên cứu được đăng tải trên Tạp chí kinh tế Nga, có trích dẫn nguồn từ Liên Hợp Quốc, trong 40 năm tiếp theo, dân số trong độ tuổi từ 15 tới 64 ở Nga sẽ giảm đi 25 triệu người. Con số khổng lồ này tương đương gần 1/4 lực lượng lao động hiện tại.

Xu hướng nhân khẩu học hiện tại của Nga gây ra hai hệ quả chính: giảm cung lao động và già hóa dân số.

Nguồn cung lao động trong nước bị thu hẹp sẽ có tác động tiêu cực đến tăng trưởng kinh tế. Già hóa dân số có tác động tiêu cực đến tính bền vững tài khóa của hệ thống lương hưu và chăm sóc sức khỏe của nhà nước do làm tăng tỷ lệ phụ thuộc.

Sự thiếu hụt lao động có nghĩa là Nga sẽ không thể đạt tốc độ tăng trưởng như đã ghi nhận vào đầu và giữa thập niên 2000.Trong giai đoạn này, dân số Nga trong độ tuổi lao động tiếp tục tăng, nguồn lao động tương đối đồi dào và các nguồn lực được giải phóng bởi quá trình tái cấu trúc sau khi Liên Xô tan rã.

Cơn bão COVID

Nga cố gắng giải quyết tình trạng thiếu lao động bằng cách mở cửa đối với lao động nhập cư từ các nước thuộc Liên Xô cũ, đặc biệt là Tajikistan, Uzbekistan, Kyrgyzstan và Armenia, cũng như Moldova, Georgia, Azerbaijan và Ukraine. Năm 2021, lượng di cư quốc tế ròng đến Nga tăng gấp 3,3 lần, lên tới 350.000 người (tăng từ 106.500 người vào năm 2020).

Vào tháng 9 và tháng 10/2018, Quốc hội Liên bang đã thông qua luật cải cách lương hưu, theo đó tuổi nghỉ hưu của phụ nữ được tăng từ 55 lên 60 và nam giới từ 60 lên 65. 

Việc cải cách sẽ được thực hiện trong khoảng thời gian 10 năm, mỗi năm dương lịch, tuổi nghỉ hưu sẽ tăng thêm nửa năm. Chính sách này sẽ giúp cải thiện cân bằng tài chính của hệ thống lương hưu công và hạn chế sự sụt giảm của cung lao động.

Chính sách nhập cư cởi mở và tăng tuổi nghỉ hưu không đủ để bù đắp hoàn toàn cho các xu hướng nhân khẩu học tiêu cực hiện tại bởi trung bình mỗi năm lực lượng lao động của Nga giảm đi 600.000 người.

Tuy nhiên, dịch COVID đã giáng một đòn mạnh vào cơ cấu nhân khẩu của Nga. Sau đại dịch COVID, Nga đang phải đối mặt với giai đoạn sụt giảm dân số lớn nhất trong thời hiện đại. Lần đầu tiên, dân số tự nhiên của Nga đã giảm 1,04 triệu người.

Theo dữ liệu từ Rosstat, COVID đã cướp đi sinh mạng của 517.800 người Nga trong năm 2021. Con số này nhiều hơn 3,2 lần so với năm 2020. Tổng cộng 681.100 người đã chết ở Nga kể từ đầu đại dịch, trong đó COVID được coi là nguyên nhân tử vong chính hoặc có liên quan.

Độ tuổi tuổi nghỉ hưu tăng lên, chất lượng chăm sóc y tế và mức sống giảm cùng với nhiều thách thức khác mà người dân phải đối mặt là một trong những nguyên nhân khiến dân số Nga sụt giảm liên tục trong 4 năm qua

Suy giảm dân số tự nhiên xảy ra khi số lượng tử vong vượt số lượng sinh. Rosstat ghi nhận trong năm 2021, tỷ lệ tử vong của Nga tăng 15,1% (2,44 triệu người) trong khi tỷ lệ sinh giảm 2,3% (1,4 triệu trẻ).

Số lượng sinh rơi xuống mức thấp nhất kể từ năm 2002, bất chấp mọi biện pháp hỗ trợ. Kết quả là dân số Nga giảm 693.000 người và đạt con số 145,478 triệu người vào ngày 1/1/2022.

Cơ hội từ cuộc xung đột Ukraine

Cuộc chiến tại Ukraine có thể đem lại một tia hy vọng cho tình trang già hóa dân số của Nga nhờ số lượng người nhập cư khổng lồ. Tổng cộng, theo Cao ủy Liên Hợp Quốc về vấn đề người tị nạn (UNHCR), đã có 5,2 triệu người rời Ukraine kể từ khi xung đột diễn ra.

Vào ngày 20/3, Hội đồng thành phố Mariupol tuyên bố lực lượng Nga đã đưa hàng nghìn người thuộc thành phố cảng này vào Nga. “Trong tuần qua, vài nghìn cư dân Mariupol đã bị đưa vào lãnh thổ của Nga”, hội đồng thành phố viết trên Telegram.

Ngày 22/3, Đại sứ quán Mỹ tiếp tục tố cáo Nga đã "bắt cóc" 2.389 trẻ em Ukraine từ vùng Donetsk và Luhansk.

Theo Insider, vào ngày 22/4, ông Peter Andryushchenko, cố vấn của thị trưởng Mariupol, cho biết rằng 308 người Ukraine, bao gồm 90 trẻ em, đã bị đưa khỏi thành phố Mariupol, đến Vladivostok, Nga, cách đó khoảng 9.600 km.

Trang thông tấn TASS đưa tin, tính đến ngày 23/4, tổng cộng có 951.329 người, bao gồm 174.689 trẻ em đã được sơ tán đến Nga kể từ đầu chiến dịch quân sự. Số trẻ em nhập cư vào Nga trong vòng 2 tháng đầu của chiến dịch quân sự đã bằng 12,4% tỷ lệ sinh trong cả năm 2021. 

Cao ủy Liên Hợp Quốc về vấn đề người tị nạn đưa ra con số thấp hơn. Tính đến ngày 21/4, theo UNHCR, đã có 578.255 người tị nạn từ Ukraine di chuyển tới Nga.

Với số lượng gần một triệu người nhập cư, 2022 có thể lần đầu tiên dân số Nga tăng trưởng dương trong 5 năm gần đây. Con số này đủ để bù đắp mức tử vong cao của Nga trong những năm vừa qua do dịch bệnh COVID, vừa có thể là động lực phát triển kinh tế.

Dân số nhập cư từ Ukraine, với văn hóa tương đồng với Nga sẽ có thể dễ dàng hòa nhập trong xã hội. Dân cư từ khu vực miền đông Ukraine phần đông sử dụng tiếng Nga và cũng có tư tưởng thân thiết với Moscow hơn nửa phía tây.

Những báo cáo từ phía Ukraine cho thấy, nhiều trẻ em được Moscow chuyển tới thành phố Vladivostok thuộc vùng Viễn Đông. Dữ liệu của Diễn đàn Kinh tế Phương Đông cho biết, hiện toàn bộ khu vực Viễn Đông rộng lớn chỉ có khoảng 8,1 triệu người, tương đương 5% dân số Nga.

Vùng Viễn Đông của Nga là khu vực giàu tài nguyên thiên nhiên, khoáng sản và mang vị trí chiến lược. Tuy nhiên, mật độ dân số tại đây lại vô cùng thấp. Theo Bộ trưởng Phát triển Viễn Đông và Bắc Cực Nga Alexei Chekunkov, mỗi năm có hàng chục nghìn người di cư khỏi khu vực này.

Rất có thể, Viễn Đông sẽ được Nga lựa chọn là điểm đến cho đa số những người nhập cư từ Ukraine.