Kinh tế Trung Quốc giảm tốc không chỉ vì chiến tranh thương mại

Tuần trước, ngay sau khi Trung Quốc công bố tăng trưởng GDP quý II/2019 là 6,2%, mức thấp nhất kể từ khi chính phủ nước này công bố số liệu hàng quý vào năm 1992, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã viết trên mạng xã hội với ý rằng, đó là do tác động của chiến tranh thương mại.

"Thuế quan của Mỹ đang có ảnh hưởng lớn đến các công ty muốn rời Trung Quốc để sang các nước không có thuế. Hàng ngàn công ty đang rời đi. Đây là lý do tại sao Trung Quốc muốn chốt một thỏa thuận với Mỹ và họ ước gì đã không phá hỏng thỏa thuận ban đầu", ông Trump viết.

Bất chấp thỏa thuận 'ngừng bắn' giữa ông Trump và ông Tập Cận Bình hồi tháng trước, thuế quan của Mỹ đối với 250 tỷ USD hàng Trung Quốc vẫn được áp dụng, tác động đến ngành sản xuất và nông nghiệp của nước này. Một số công ty Mỹ đang chuyển sang các nhà cung cấp khác ở châu Á như Việt Nam, Đài Loan, Hàn Quốc và Bangladesh.

Nhưng các nhà phân tích cho rằng, cuộc chiến thương mại kéo dài không phải là lực cản lớn nhất đối với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới. Thay vào đó, tăng trưởng giảm tốc liên quan nhiều đến nợ nần và sức mua giảm.

Nợ nhiều

Công nhân trên công trường một dự án đường sắt cao tốc ở Giang Tô. Ảnh: AFP

Trung Quốc đã phải vật lộn trong nhiều năm để kiềm chế mức nợ cao, xuất phát từ gói kích thích lớn được đưa ra hồi khủng hoảng tài chính 2008.

Gói kích thích này không chỉ thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mà còn tạo ra một núi nợ của chính phủ, doanh nghiệp và hộ gia đình trị giá hơn 40.000 tỷ USD, tức hơn 300% GDP của Trung Quốc vào tháng 3/2019. Đây là số liệu của Viện Tài chính Quốc tế tại Washington.

Cũng theo cơ quan nghiên cứu này, nợ nói chung của Trung Quốc hiện chiếm khoảng 15% tổng nợ toàn cầu. Chính phủ nước này đang xử lý bằng cách thắt chặt các quy định trong hệ thống tài chính, thu hẹp hoạt động cho vay của ngân hàng và kiểm soát các hoạt động cho vay không được kiểm soát.

Nhưng những nỗ lực nhằm giảm sự phụ thuộc của tăng trưởng nhờ nợ cũng khiến các công ty gặp khó trong việc huy động vốn. Đặc biệt, khu vực tư nhân thường gặp khó hơn trong việc vay vốn từ ngân hàng so với các công ty nhà nước có quy mô lớn nhưng lại hoạt động kém hiệu quả hơn.

Sức mua giảm

Những chiếc xe đang được chờ tiêu thụ tại Trung Quốc. Ảnh: CNN

Tác động đến tăng trưởng GDP Trung Quốc còn đến từ người tiêu dùng. Họ có xu hướng giảm chi tiêu vì lo lắng về tương lai của nền kinh tế và nợ cá nhân tăng cao. Thêm vào đó, bất động sản ngày một đắt đỏ cũng làm yếu sức mua.

Doanh số bán lẻ chỉ tăng 8,4% trong nửa đầu năm 2019, so với mức 9% trong cùng kỳ năm ngoái. Một số công ty lớn nhất thế giới đang cảm thấy bất an.

Doanh thu của Apple tại Trung Quốc, bao gồm Hong Kong và Đài Loan, giảm 21,5% trong quý II/2019 so với cùng kỳ năm ngoái. Chỉ riêng Trung Quốc đại lục đang chiếm khoảng 18% tổng doanh thu của Apple.

Tương tự, doanh số bán xe cũng khá yếu. Tổng chi tiêu cho ôtô chỉ tăng 1,2% trong sáu tháng đầu năm nay. Ford cho biết đã bán được ít hơn 22% số xe tại Trung Quốc trong quý II/2019 so với cùng kỳ 2018. Doanh số của General Motors cũng giảm 12% trong quý này.

Đà giảm tốc đã có sẵn

Tăng trưởng kinh tế Trung Quốc đã giảm tốc từ trước cuộc chiến thương mại vài năm. GDP nước này đạt mức kỷ lục 14,2% vào năm 2007 và giảm dần từ đó về sau. Chính phủ đã hạ mục tiêu tăng trưởng xuống mức 6-6,5% trong 2019.

Việc nỗ lực chuyển đổi mô hình tăng trưởng từ tập trung vào sản xuất sang công nghệ và dịch vụ cũng góp phần làm tăng trưởng chậm lại. Bắc Kinh đã cắt giảm công suất dư thừa các ngành công nghiệp nặng như thép, xi măng, đóng tàu, khuyến khích doanh nghiệp chuyển sang các khu vực giá trị gia tăng cao hơn.

Quá trình này đã chứng kiến sự trỗi dậy của những 'gã khổng lồ' như Tencent, Alibaba và Huawei. Tuy nhiên, một mặt khác là các công nhân sản xuất truyền thống phải vật lộn để thích nghi với điều kiện làm việc thay đổi.

Trung Quốc gần đây đã cắt giảm thuế và tăng chi tiêu cơ sở hạ tầng trong nỗ lực ngăn chặn kinh tế suy giảm, nhưng các nhà phân tích cho rằng mô hình tăng trưởng do nhà nước tài trợ có thể không còn hiệu quả.

"Tiếp tục phụ thuộc vào các dự án cơ sở hạ tầng với lợi nhuận biên giảm dường như không thể phục hồi nền kinh tế Trung Quốc. Hệ thống phân bổ vốn do nhà nước điều hành là một mớ hỗn độn phi lý và không hiệu quả", Brock Silvers - Giám đốc điều hành Kaiyuan Capital trụ sở tại Thượng Hải nhận xét.

Chuyên gia nói thêm rằng Bắc Kinh đã và đang nỗ lực để khôi phục nền kinh tế nhưng các phương pháp cũ có thể không giải quyết được những vấn đề mới.