Khan hiếm kỹ sư thiết kế chip, ‘đại bàng’ gặp khó khi đến Việt Nam làm tổ

Năm 2004, Nguyễn Thanh Yên - một sinh viên mới tốt nghiệp chuyên ngành kỹ thuật điện và viễn thông, đã được tuyển dụng vào công ty thiết kế vi mạch ở Hà Nội. Vì không có kiến thức về thiết kế chip, anh đã phải dành 3 tháng để học việc.

Hiện tại, anh là kỹ sư trưởng tại văn phòng Hà Nội của công ty thiết kế chip Hàn Quốc CoAsia Semi. Mặc dù đã có sự nghiệp thành công, nhưng anh vẫn gặp khó giống người sếp đầu tiên của mình, đó là thiếu kỹ sư thiết kế chip. 

Trong 3 năm qua, anh mới chỉ tuyển dụng được 70 kỹ sư thiết kế chip, bằng một phần nhỏ so với con số mục tiêu 300 đặt ra. Thậm chí, anh phải tạo ra một khoá học cho các sinh viên kỹ thuật để đào tạo lại.

“Không thể tìm được 300 kỹ sư giàu kinh nghiệm, vì vậy tôi đã thuyết phục công ty lập ra một chương trình đào tạo”, Yên nói với tờ Rest of World. “Tôi rất tự hào về đội ngũ mà mình đã xây dựng”.

Ngày 10/9 vừa qua, Việt Nam và Mỹ đã trở thành đối tác chiến lược toàn diện, nâng quan hệ song phương lên mức ngoại giao cấp cao nhất. Một trong những trọng tâm trong thời gian tới là thiết lập mối quan hệ đối tác bán dẫn, hỗ trợ chuỗi cung ứng cho các doanh nghiệp Mỹ.

Trong đó bao gồm chương trình tài trợ hạt giống của Mỹ, trị giá 2 triệu USD để phát triển các phòng thí nghiệm giảng dạy, các khoá đào tạo về chế tạo, thử nghiệm và đóng gói bán dẫn tại Việt Nam.

Tuy nhiên, theo ước tính của Yên, Việt Nam hiện chỉ có khoảng 5.000 kỹ sư phần cứng được đào tạo chuyên ngành chip. Theo Reuters, trong 10 năm tới, Việt Nam sẽ phải tăng gấp gần 10 lần con số này để đáp ứng nhu cầu của các công ty sản xuất chất bán dẫn.

Và trong khi Mỹ đang rất cần các kỹ sư chip Việt Nam giàu kinh nghiệm thì nguồn nhân tài lại rất khan hiếm. Các chuyên gia nói rằng có rất ít chương trình đào tạo về sản xuất chip và nhận thức của sinh viên về nghề này còn thấp.

Cách nhanh nhất để có được lực lượng lao động cần thiết là sẽ phải đào tạo lại các kỹ sư điện và các kỹ sư chuyên ngành khác - tương tự những gì Yên đã trải qua trong quá khứ.

Hoạt động bán dẫn của Việt Nam đã có từ hàng thập kỷ, nhưng gặp trở ngại do thiếu kinh phí và chuyên môn kỹ thuật. Hiện lĩnh vực này đang có 40 doanh nghiệp nước ngoài tham gia, đáng chú ý nhất là Intel. 

Công ty Mỹ có cơ sở lắp ráp và thử nghiệm chip lớn nhất tại TP HCM. Điều này giúp Việt Nam trở thành nhà xuất khẩu chip lớn thứ 3 sang Mỹ, sau Malaysia và Đài Loan (Trung Quốc).

Hầu hết các nhà sản xuất bán dẫn có mặt tại Việt Nam đều tập trung vào lắp ráp chip - phần ít tốn vốn nhất trong chuỗi cung ứng - để tận dụng lợi thế chi phí lao động. 

Các công ty của Việt Nam nổi bật trong lĩnh vực này là Viettel và FPT. Riêng FPT đã phát triển hệ sinh thái của mình, hiện đang xuất khẩu kỹ sư sang Nhật Bản và đã ký được đơn hàng thiết kế chip cho thiết bị y tế trị giá hàng triệu USD.

Gần đây, một số công ty bán dẫn của Mỹ đã mở rộng sang Việt Nam. Chẳng hạn Amkor Technology dự kiến sẽ mở một nhà máy lắp ráp và thử nghiệm chip trị giá 1,6 tỷ USD tại Bắc Ninh vào tháng tới.

Synopsys đang mở một trung tâm thiết kế và ươm tạo bán dẫn hợp tác với Saigon Hi-Tech Park. Marvell có kế hoạch mở một trung tâm bán dẫn tại TP HCM - nơi Intel đã hoạt động hơn 15 năm.

Tuy nhiên, sự hiện diện của những tên tuổi lớn chưa đủ để thu hút một lượng lớn sinh viên Việt Nam tiềm năng đáp ứng nhu cầu của người tuyển dụng.

Ông Udo Klein, giảng viên cao cấp về kỹ thuật điện Đại học Việt Đức tại Bình Dương, cho biết: “Sinh viên không thực sự nhận thức được cơ hội việc làm trong lĩnh vực kỹ thuật bán dẫn. Trong khi đó, các quốc gia như Ấn Độ đang nỗ lực để phát triển nền kinh tế bán dẫn của họ, gia tăng cạnh tranh toàn cầu về nhân tài và thị phần”.

Phòng quang khắc tại Đại học Bách Khoa Hà Nội - trường kỹ thuật hàng đầu Việt Nam, thường chỉ có một vài nhà nghiên cứu. Viện khoa học vật liệu của trường được thành lập vào năm 1992 dưới dạng quan hệ đối tác giữa chính phủ Việt Nam và Hà Lan. Trong khi phòng quang khắc được tài trợ bằng tiền viện trợ phát triển của Hà Lan và Nhật Bản.

Trong năm nay, HUST đã mở chương trình đại học về chế tạo và thiết kế bán dẫn, có tên là “Kỹ thuật vi điện tử và công nghệ nano” - chương trình đầu tiên và duy nhất thuộc loại này tại Việt Nam. 

Các tên tuổi trong ngành như Amkor Technology, Viettel Telecom và Seoul Semiconductor đã bày tỏ quan tâm hợp tác. Công ty thậm chí còn tặng cho nhà trường các thiết bị quan trọng cho sinh viên.

“Các giảng viên đã muốn phát triển ngành sản xuất bán dẫn từ lâu rồi. Cuối cùng, Giám đốc trường đã bật đèn xanh vào năm ngoái, sau khi các công ty bán dẫn lớn đầu tư và mở rộng sang Việt Nam”, PGS. TS. Nguyễn Văn Quy, nói.

Khoá học đầu tiên gồm 89 sinh viên đã bắt đầu vào tuần trước. Trong số đó có Nguyễn Đăng Hà, quê ở Bắc Ninh. Hà cho biết đã thấy một nhà máy sản xuất chip khổng lồ của Amkor được xây dựng gần nhà mình, điều này đã ảnh hưởng đến quyết định đăng ký học của anh. 

Phải mất 5 năm rưỡi để Hà tốt nghiệp với bằng cử nhân và thạc sĩ, nhưng tham vọng của Hà không dừng lại ở việc học xong và về quê làm việc. “Tôi muốn ra nước ngoài để tiếp tục học tập”, Hà nói.

Nhận định về thị trường, Yên cho rằng Việt Nam cần có các ưu đãi dành cho những công ty thiết kế chip. Trải qua nhiều năm làm việc trong lĩnh vực này, Yên thấy nó có thể mang lại lợi ích cho đất nước.

“Một thiết kế chip duy nhất giống như một hạt lúa. Bạn nghĩ ra một giống lúa và bán hàng tỷ bản sao. Tuy nhiên, nó có lợi nhuận hơn nhiều so với việc bán lúa”, Yên nói. “Việt Nam phải có khả năng sở hữu các thiết kế chip của mình. Nếu không, chúng ta chỉ là đang làm thuê cho người Mỹ”.

Tóm lại, ngay bây giờ, Việt Nam cần các kỹ sư chip để tận dụng lợi thế của sự hợp tác với Mỹ và phát triển ngành công nghiệp bán dẫn của riêng mình. Chính phủ cần đưa ra các ưu đãi cho các công ty thuê và đào tạo sinh viên mới tốt nghiệp trong lĩnh vực này.