Doanh nghiệp ngoại đổ về Việt Nam vì chán ngán Zero COVID của Trung Quốc

"Giọt nước làm tràn ly"

Tại các khu công nghiệp ở miền Bắc, hàng trăm nghìn nhân viên nhà máy đang bận rộn sản xuất cho các đại gia công nghệ hàng đầu thế giới như Apple, Samsung, LG và Microsoft. Số lượng những lao động này đang gia tăng nhanh chóng.

Mệt mỏi vì các lệnh phong tỏa bất chợt tại Trung Quốc dưới chính sách “Zero COVID”, các doanh nghiệp đa quốc gia đang tìm kiếm lựa chọn khác ngoài trung tâm sản xuất số một thế giới. Theo Al Jazeera, Việt Nam là một trong những đích đến hàng đầu nhờ lao động giá rẻ, vị trí gần Trung Quốc và môi trường chính trị ổn định.

Ông Greg Poling, Giám tốc Chương trình Đông Nam Á tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), nói với tờ Al Jazeera: “Nhiều doanh nghiệp ngoại đã phải chịu đựng chiến tranh thương mại Mỹ-Trung, chi phí lao động gia tăng và sự đổ vỡ của chuỗi cung ứng trong thời COVID-19. Tôi nghĩ chính sách Zero COVID của Trung Quốc là giọt nước làm tràn ly. Việt Nam không phải địa điểm duy nhất mà công ty đa quốc gia tìm đến để đa dạng hóa khỏi Trung Quốc. Nhưng có lẽ Việt Nam là nơi thành công nhất”.

Apple, Google và Samsung đều thúc đẩy những hoạt động mới tại Việt Nam. Foxconn và Luxshare Precision Industry, hai nhà cung cấp hàng đầu của Apple, hiện đang bàn bạc để lần đầu tiên sản xuất Apple Watch và Macbook tại Việt Nam. Nhằm hỗ trợ việc mở rộng tại Việt Nam, Foxconn công bố kế hoạch đầu tư 300 triệu USD vào nhà máy mới có diện tích 50,5 ha ở Bắc Giang.

Dự kiến việc sản xuất các sản phẩm khác của Apple tại Việt Nam cũng sẽ được tăng cường – khoảng 65% tai nghe AirPod sẽ được chế tạo tại Việt Nam vào năm 2025, theo phân tích tháng trước của JPMorgan. Google sẽ sản xuất smartphone Pixel tại Việt Nam từ năm 2023. Còn Samsung dự định bắt đầu sản xuất linh kiện bán dẫn tại một nhà máy rộng lớn ở tỉnh Thái Nguyên vào mùa hè năm sau.

Ông Albert Tan, Giáo sư tại Viện Quản trị Châu Á ở Philippines nói với tờ Al Jazeera: “Lúc này, việc sản xuất tại Trung Quốc quá đắt đỏ. Vấn đề là các cuộc phong tỏa diễn ra quá thường xuyên và đột ngột. Nhiều nhà máy đang chuyển đến Việt Nam”.

Ông Tan cho rằng nếu có những chính sách đúng đắn, Việt Nam có thể trở thành “cường quốc sản xuất mới” tại châu Á. Ông nói tiếp: “Nhưng viễn cảnh này còn phụ thuộc vào câu hỏi Việt Nam có thể nhanh chóng đến đâu trong việc đón lấy hoạt động sản xuất từ Trung Quốc và xây dựng năng lực của chính mình”.

Việt Nam từng là một trong những nước nghèo nhất thế giới nhưng đã vươn lên thành trung tâm sản xuất công nghệ nhờ công cuộc đổi mới trong thập niên 1980. Sau khi tiến hành giãn cách xã hội nghiêm ngặt năm ngoái, Việt Nam chuyển sang giai đoạn chung sống an toàn với COVID-19 nhờ tiêm chủng trên quy mô lớn.

World Bank dự đoán Việt Nam sẽ tăng trưởng 7,2% trong năm nay, cao hơn tốc độ 2,6% hồi năm ngoái và dự báo 2,8% cho Trung Quốc. Động lực chính đến từ xuất khẩu. Trong 6 tháng đầu năm 2022, kim ngạch xuất khẩu của Việt Nam đạt 186 tỷ USD, tăng 17% so với năm 2021.  

Tuy chính sách chống COVID của Trung Quốc khiến niềm tin của nhà đầu tư sụt giảm mạnh, các nhà phân tích nói rằng vị thế của Việt Nam đã trỗi dậy từ rất lâu trước đại dịch.

Ông David Dapice, nhà kinh tế tham gia Chương trình Việt Nam tại Trường Kennedy của Đại học Harvard, chỉ ra: “Việt Nam nhận được lượng lớn đầu tư trực tiếp nước ngoài kể từ khi căng thẳng thương mại Mỹ-Trung bùng lên và chi phí nhân công nhà máy ở Trung Quốc bắt đầu tăng nhanh chóng gần 10 năm trước”.

Chính sách khuyến khích đầu tư

Việt Nam đã đạt được nhiều thành tích trong việc mở cửa thương mại và khuyến khích đầu tư. Trong những năm gần đây, Việt Nam đã tham gia 15 hiệp định thương mại tự do (FTA), bao gồm 6 hiệp định với các đối tác trong ASEAN.

Ông Eddie Han, nhà phân tích cấp cao của công ty nghiên cứu Isaiah Research, nói: “Việt Nam đã ký rất nhiều FTA với nhiều nước nên chính sách hải quan rất tốt. Chuyển linh kiện từ Trung Quốc đại lục sang Việt Nam cũng dễ, chỉ cần dùng xe tải đi trên đường bộ”.

Ông Poling, nhà phân tích của CSIS, giải thích Việt Nam có ưu thế so với các đối thủ cạnh tranh như Indonesia và Philippines là nhờ vào các lựa chọn chính sách thân thiện với doanh nghiệp và ổn định chính trị.

Ông nói: “Điều giúp Việt Nam vượt lên hai đối thủ trên là nỗ lực thúc đẩy có chủ đích để việc kinh doanh trở nên dễ dàng hơn. Nếu bạn là nhà đầu tư ngoại và ký hợp đồng 30 năm với Việt Nam, bạn có thể chắc rằng hợp đồng đó sẽ được thực hiện đúng trong suốt 30 năm. Bạn không thể nói chắc như vậy nếu ở Indonesia hay Philippines”.

Ngoài các thiết bị công nghệ như iPhone, Việt Nam ngày càng đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng chất bán dẫn, sản phẩm đòi hỏi các công đoạn sản xuất phức tạp hơn.

Năm ngoái, Intel đầu tư 475 triệu USD vào địa điểm lắp ráp và thử nghiệm chip lớn nhất của công ty tại Thành phố Hồ Chí Minh. Trong tháng 8, ông Roh Tae-Moon, CEO điều hành mảng smartphone của Samsung, thông báo sẽ đầu tư 3,3 tỷ USD vào sản xuất linh kiện bán dẫn tại nhà máy ở Thái Nguyên từ nay cho đến tháng 7/2023. Cùng tháng đó, công ty phần mềm thiết kế chip Synopsys của Mỹ tuyên bố sẽ chuyển hoạt động đầu tư và đào tạo kỹ sư sang Việt Nam.

Ông Craig Martin, Chủ tịch công ty quản lý tài sản Dynam Capital, nói: “Với tôi, điều thú vị là sự gia tăng trong giá trị và khía cạnh công nghệ trong các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam”.

Ông Martin bình luận về động thái sản xuất chất bán dẫn tại Việt Nam của Samsung: “Quá trình sản xuất càng phức tạp và sản phẩm càng đóng vai trò quan trọng với doanh thu của công ty thì vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài càng khó rời đi. Bước tiến trong chuỗi giá trị hàng hóa xuất khẩu là tin tốt với Việt Nam”.

Nhưng một số nhà quan sát vẫn nghi ngờ về khả năng phát triển thành trung tâm sản xuất công nghệ cao của Việt Nam. Lực lượng lao động của Việt Nam chỉ bằng một phần nhỏ của Trung Quốc và tay nghề kém hơn các nước châu Á như Hàn Quốc và Nhật Bản. Nạn tham nhũng vẫn tồn tại.

Nhà kinh tế Dapice nói rằng một trong những điểm hấp dẫn nhất của Việt Nam – lao động giá rẻ - sẽ sớm kết thúc. Khi nền kinh tế tăng trưởng, tiền lương chắc chắn sẽ tăng theo. Ông nói rõ hơn: “Tôi dự kiến xu hướng bùng nổ sản xuất vẫn sẽ tiếp diễn cho đến khi Việt Nam hết lao động. Điều này có thể xảy ra trong vài năm tới, khi những người làm nông nghiệp không còn muốn chuyển ngành nữa dù thu nhập của họ thấp hơn”.