Các đô thị lớn dự kiến phải bố trí ga hành khách tại trung tâm

Bộ Giao thông Vận tải đang lấy ý kiến các bên liên quan về dự thảo Luật Đường sắt (sửa đổi), dự kiến Quốc hội xem xét, thông qua tại kỳ họp tháng 10/2025.

Ga đường sắt đặt ở trung tâm đô thị đặc biệt, đô thị loại 1

Theo dự luật, các đô thị đặc biệt và đô thị loại 1 có đường sắt quốc gia đi qua phải bố trí ga hành khách tại trung tâm đô thị hoặc vị trí thuận lợi. Luật Đường sắt hiện nay chưa quy định nội dung này.

Ban soạn thảo giải thích vị trí ga hành khách của đường sắt quốc gia cần bổ sung trong luật để làm cơ sở định hướng phát triển không gian đô thị. Kinh nghiệm thực tế từ các nước phát triển cho thấy lượng hành khách do đường sắt quốc gia chuyên chở rất lớn, việc đưa toàn bộ vào trung tâm đô thị sẽ giảm tải nhiều cho việc di chuyển, kết nối giữa giao thông đường sắt với phương thức vận tải khác.

Hành khách có thể đi thẳng từ trung tâm ra vùng ngoại ô mà không phải chuyển tàu và không có hiện tượng tích tụ, dồn ứ lượng lớn hành khách tại các ga trung chuyển giữa đường sắt đô thị và đường sắt quốc gia. Đây là giải pháp rất hiệu quả để giải quyết vấn đề giao thông đô thị hiện nay.

Việc kết nối các tuyến đường sắt với khu đô thị, khu ga đầu mối, ga trung tâm đô thị cũng nhằm tạo ra không gian phát triển mới, nâng cao năng lực cạnh tranh, phát huy hiệu quả trong huy động vốn, khai thác, vận tải.

Hiện nay cả nước có hai thành phố xếp loại đô thị đặc biệt là Thủ đô Hà Nội và TP HCM. Ngoài ra, 22 thành phố thuộc đô thị loại 1 là Đà Nẵng, Cần Thơ, Hải Phòng, Thái Nguyên, Nam Định, Việt Trì, Hạ Long, Bắc Ninh, Hải Dương, Thanh Hóa, Vinh, Huế, Nha Trang, Quy Nhơn, Buôn Mê Thuột, Pleiku, Đà Lạt, Vũng Tàu, Biên Hòa, Thủ Dầu Một, Mỹ Tho, Long Xuyên.

Địa phương được đầu tư xây dựng đường sắt

Theo dự luật, hệ thống đường sắt Việt Nam bao gồm đường sắt quốc gia do Bộ Giao thông Vận tải quản lý, phục vụ nhu cầu vận tải của cả nước, từng vùng kinh tế và liên vận quốc tế. Đường sắt địa phương do địa phương quản lý, bao gồm đường sắt đô thị phục vụ nhu cầu vận tải hành khách ở đô thị và vùng phụ cận, đường sắt phục vụ hành khách trong tỉnh. Đường sắt chuyên dùng do tổ chức, cá nhân quản lý, phục vụ nhu cầu vận tải của tổ chức, cá nhân.

Hiện một số địa phương có nhu cầu đầu tư xây dựng tuyến đường sắt trong địa bàn của tỉnh. Tuy nhiên, Luật hiện nay chưa có quy định đối với loại đường sắt phục vụ nhu cầu vận tải hành khách và hàng hóa trong địa giới hành chính của một tỉnh. Do đó, dự thảo Luật đã sửa đổi, bổ sung quy định đầu tư đường sắt cũng như trách nhiệm của các chủ thể trong đầu tư xây dựng đường sắt quốc gia, đường sắt địa phương, đường sắt chuyên dùng, đường sắt vùng.

Ngoài ra, dự thảo Luật sửa đổi một số quy định về bảo vệ kết cấu hạ tầng như đường sắt có tốc độ thiết kế từ 120 km/h trở lên phải xây dựng hàng rào bảo vệ, phòng chống thiên tai.

Khai thác quỹ đất vùng phụ cận nhà ga

Dự thảo Luật Đường sắt sửa đổi bổ sung quy định việc khai thác quỹ đất vùng phụ cận ga. Theo đó, Nhà nước quy hoạch, thu hồi đất vùng phụ cận ga đường sắt, đầu tư hạ tầng kỹ thuật nếu có để giao đất, cho thuê đất phát triển các khu đô thị, thương mại, dịch vụ.

Trên cơ sở quy hoạch tuyến, ga đường sắt quốc gia và đường sắt địa phương, UBND cấp tỉnh được điều chỉnh chức năng sử dụng khu đất trong vùng phụ cận ga đường sắt để khai thác quỹ đất và giá trị tăng thêm từ đất; được quyết định các chỉ tiêu quy hoạch kiến trúc, hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội bảo đảm phù hợp với quy hoạch tỉnh.

Kinh nghiệm quốc tế cho thấy việc khai thác tối ưu khu vực trong ga (ngoài các hạng mục công trình dành cho chạy tàu thì còn được phép kinh doanh nhà hàng, khách sạn, văn phòng, trung tâm thương mại...) đã mang lại hiệu quả kinh tế lớn. Việc khai thác có hiệu quả không gian quanh các ga để phát triển các khu đô thị, dịch vụ thương mại... là xu hướng mà nhiều nước đang áp dụng.

Theo Ban soạn thảo, tại Việt Nam, đã có nhà đầu tư nghiên cứu đầu tư xây dựng khu vực xung quanh ga đường sắt lớn, ga đường sắt tốc độ cao, ga đường sắt trong đô thị để phát triển đô thị, tạo nguồn lực tham gia đầu tư phát triển kết cấu hạ tầng.

Trong điều kiện nguồn vốn ngân sách nhà nước đầu tư hạ tầng đường sắt còn hạn hẹp, cần bổ sung trong Luật quy định về khai thác kết cấu hạ tầng đường sắt, đặc biệt là các khu ga và khu vực quanh ga gắn với quy hoạch phát triển đô thị để tạo ra nguồn lực, không gian mới cho phát triển kinh tế, tối ưu hóa nhu cầu đi lại.

Đất khu vực xung quanh ga không phải là đất dành cho đường sắt, do đó việc lập dự án đầu tư đất khu vực xung quanh ga để phát triển đô thị, khu dịch vụ thương mại hoàn toàn độc lập. Địa phương được dùng ngân sách bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, thu hồi đất và đấu giá quyền sử dụng đất quanh ga.

Đầu tư phát triển công nghiệp đường sắt

So với Luật Đường sắt 2017, dự thảo bổ sung quy định một số sản phẩm công nghiệp đường sắt thuộc danh mục công nghệ cao được ưu tiên đầu tư phát triển.

Theo Ban soạn thảo, thời gian qua, nhà nước đầu tư cho phát triển công nghiệp đường sắt còn hạn chế do nhu cầu của thị trường đối với sản phẩm này rất nhỏ. Vì vậy dây chuyền công nghệ sản xuất còn manh mún, tập trung vào những sản phẩm có hàm lượng công nghệ thấp như tà vẹt, lắp ráp đầu máy, sản xuất khung vỏ toa xe.

Mặt khác, việc đầu tư các dự án đường sắt phải thực hiện theo cơ chế đấu thầu cạnh tranh trong nước và quốc tế. Việc này dẫn đến doanh nghiệp của Việt Nam khó có khả năng tham gia chuỗi sản xuất, cung ứng trang thiết bị đường sắt, đặc biệt là sản phẩm công nghiệp đường sắt trong nước không cạnh tranh được với doanh nghiệp nước ngoài đã có sẵn công nghệ và kinh nghiệm.

Nhằm từng bước tự chủ trong việc nghiên cứu sản xuất một số loại vật tư, trang thiết bị chủ yếu (ray, ghi, thiết bị thông tin tín hiệu điện...) và phương tiện, Ban soạn thảo đánh giá cần có hành lang pháp lý để doanh nghiệp trong nước được Nhà nước đặt hàng thực hiện một số nhiệm vụ phát triển công nghiệp đường sắt trọng điểm, làm tiền đề phát triển công nghiệp đường sắt.