Vượt bẫy thu nhập trung bình: Quy mô GDP càng lớn càng khó đạt tăng trưởng 10%

"Việt Nam cần xác định lại mô hình tăng trưởng, tập trung vào chiều sâu, dựa trên khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo" là ý kiến được các chuyên gia đưa ra tại Hội thảo “Xác lập mô hình tăng trưởng kinh tế gắn với tái cơ cấu nền kinh tế Việt Nam giai đoạn 2026 - 2030” do Viện Chiến lược và Chính sách kinh tế - tài chính, Bộ Tài chính tổ chức sáng 10/12.

Phát biểu tại Hội thảo, TS. Cấn Văn Lực, chuyên gia kinh tế trưởng BIDV, Thành viên Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ chỉ ra rằng để vượt bẫy thu nhập trung bình, trở thành quốc gia phát triển vào năm 2045, Việt Nam cần tăng trưởng cao liên tục trong thời gian dài.

"Tuy nhiên, không thể duy trì tăng trưởng GDP mãi ở mức trên 10% bởi quy mô càng lớn thì % tăng trưởng càng khó duy trì cao.

Vì vậy, chuyên gia đưa ra kịch bản ước tính tăng trưởng GDP bình quân giai đoạn 2026 - 2030 cần đạt tối thiểu 9% và đến giai đoạn 2031 - 2045 cần đạt 8%. Trong đó, ông cũng đưa ra chi tiết đóng góp của ba cấu phần chính trong tăng trưởng GDP là: Vốn, Lao động và TFP (năng suất nhân tố tổng hợp).

Phân tích thêm về mô hình tăng trưởng của giai đoạn tiếp theo, TS. Lực cho biết tăng trưởng không thể phụ thuộc quá nhiều vào vốn, phải giảm tỷ trọng của yếu tố này theo thời gian. Ngoài ra, đóng góp của yếu tố lao động cũng sẽ giảm dần do Việt Nam ngày càng già hoá dân số.

Vì vậy, "bằng mọi cách phải tăng năng suất các nhân tố tổng hợp lên", TS. Lực nói.

Vượt bẫy thu nhập trung bình: Không chỉ nhìn vào con số tăng trưởng

Đồng quan điểm, chuyên gia kinh tế Võ Trí Thành, Viện trưởng Viện Nghiên Cứu Chiến lược Thương hiệu và Cạnh tranh chỉ ra rằng, tốc độ tăng trưởng GDP đang có xu hướng giảm dần trong các giai đoạn 10 năm: từ trung bình 7,5% (1991 - 2000) xuống khoảng 6% những năm gần đây. Điều đó đặt ra yêu cầu phải thay đổi trọng tâm từ “số lượng” sang “chất lượng”.

Điều khác biệt cốt lõi giữa mô hình tăng trưởng và mô hình phát triển chính là tầm nhìn chiến lược.

TS. Võ Trí Thành nhấn mạnh, Việt Nam cần chuyển mô hình tăng trưởng sang phát triển bền vững, lấy công nghệ và đổi mới sáng tạo làm động lực cạnh tranh toàn cầu giai đoạn mới.

Trong khi tăng trưởng thường chỉ phản ánh bằng các con số GDP và chỉ tiêu kinh tế ngắn hạn, thì phát triển lại đặt trọng tâm vào sự tiến bộ toàn diện: Con người hạnh phúc hơn, xã hội an toàn hơn và nền kinh tế có khả năng chống chịu tốt hơn trước biến động toàn cầu, chuyên gia phân tích.

"Chúng ta hay nói phát triển bền vững, phát triển bao trùm, phát triển tuần hoàn,...Việt Nam muốn đi nhanh và đi xa phải đổi mới tư duy, lấy xanh và bền vững làm trụ cột trọng yếu", ông Thành nói.

Theo ông, chuyển đổi năng lượng, kinh tế tuần hoàn cùng các tiêu chuẩn ESG sẽ không chỉ là xu thế tất yếu mà còn trở thành “giấy thông hành” để hàng hóa Việt Nam bước vào các thị trường cao cấp. Điều này đòi hỏi cả hệ thống phải thay đổi từ thói quen sản xuất đến hành vi tiêu dùng.

Bên cạnh đó, sáng tạo và công nghệ phải trở thành động lực chính của năng suất và giá trị gia tăng, đặc biệt trong các ngành mũi nhọn như sản xuất thông minh, công nghệ số, AI hay bán dẫn.

Cuối cùng, mô hình phát triển của Việt Nam phải bảo đảm tính bao trùm — không để ai bị bỏ lại phía sau, để mọi người dân, mọi vùng miền đều có cơ hội hưởng thành quả tăng trưởng và tiếp cận các dịch vụ thiết yếu một cách công bằng.

Cơ cấu lại đầu tư công, tăng đầu tư cho KHCN

Một giải pháp thực hiện được ngay để xác lập lại mô hình tăng trưởng kinh tế 2026 - 2030 theo  TS. Cấn Văn Lực là tái cơ cấu đầu tư công.

Theo ông, đầu tư công cho hạ tầng đang chiếm tới 80% trong khi đầu tư cho đổi mới sáng tạo, giáo dục, đào tạo lại chiếm tỷ trọng khá nhỏ. Trong khi đó, muốn tăng trưởng cao ở giai đoạn tiếp theo cần dựa vào trụ cột chính là đổi mới sáng tạo, nâng cao năng suất lao động, áp dụng công nghệ cao vào sản xuất,...

Nhấn mạnh đầu tư công không chỉ giữ vai trò “dẫn dắt” mà là “vốn mồi” của nền kinh tế, song TS. Cấn Văn Lực, cho biết thực trạng cơ cấu đầu tư công giai đoạn 2021-2025 chủ yếu tập trung cho đầu tư cơ sở hạ tầng, đầu tư cơ sở hạ tầng giai đoạn 2021-2025 chiếm bình quân 80% tổng vốn đầu tư công, song vẫn chỉ đáp ứng được 58% nhu cầu.

Cơ cấu đầu tư công cho cơ sở hạ tầng chưa cân đối: Hạ tầng giao thông chiếm bình quân 22% tổng vốn đầu tư công và 28% vốn đầu tư công cho cơ sở hạ tầng; Năng lượng chiếm 32,3%; Thông tin và truyền thông 12%; Hạ tầng bền vững chiếm 26,1%; Nước sạch chỉ chiếm 0,7% tổng vốn đầu tư công.

Nhu cầu đầu tư hạ tầng phát triển bền vững chiếm 26,1%, song tỷ lệ đầu tư thực tế còn thiếu hụt lớn so với nhu cầu (đạt 80%); hạ tầng năng lượng thiếu hụt 35% so với nhu cầu.

Nhiều dự án đầu tư công tồn đọng, chậm tiến độ, ảnh hưởng đến tiến độ giải ngân đầu tư công chung của nhiều địa phương và cả nước; hệ số ICOR (chỉ số kinh tế đo lường lượng vốn đầu tư cần thiết để tạo ra một đơn vị sản lượng (GDP) tăng thêm) còn cao.

Cùng với đó, đầu tư trong trong các lĩnh vực giáo dục, đào tạo, khoa học công nghệ, y tế còn khiêm tốn,… chỉ chiếm khoảng 15% tổng vốn đầu tư công. Trong đó, giáo dục đào tạo chiếm 10,3%, khoa học công nghệ 0,45%, y tế 4,2%); dù có cải thiện song vẫn thấp hơn các nước trong khu vực ASEAN và Châu Á.

Đầu tư công cho các mục tiêu phát triển bền vững khác chưa được chú trọng và thiếu hụt so với nhu cầu (chi cho ứng phó với biến đổi khí hậu chỉ chiếm khoảng 0,05% GDP hay 0,86% đầu tư công trong khi nhu cầu vốn cho ứng phó với biến đổi khí hậu lên tới 6,8% GDP giai đoạn 2022- 2040, theo WB 2022).

Vì vậy, ông Lực kiến nghị cần đẩy mạnh cơ cấu lại đầu tư công, theo đó đầu tư công cho hạ tầng giảm dần còn khoảng 50- 55% tổng vốn đầu tư công, chi cho giáo dục - đào tạo đảm bảo đủ 20%, chi cho y tế 10 - 12%, chi cho khoa học công nghệ từ 3-5%...

Ông cũng đề nghị Chính phủ cập nhật, hoàn thiện Bộ tiêu chí đánh giá hiệu quả dự án đầu tư công; chú trọng nâng cao hiệu quả đầu tư công (ICOR khoảng 4 - 5 lần).

"Kiểm soát số lượng dự án hợp lý, không quá 3.000 dự án đầu tư công, giảm bớt số lượng các dự án quy mô vốn quá nhỏ", chuyên gia kiến nghị và nhấn mạnh Chính phủ cần xử lý dứt điểm gần 3.000 dự án vướng mắc, tồn đọng, trong đó đặc biệt tập trung vào các dự án BOT, BT để giải phóng nguồn lực.

Song song với, chuyên gia cho rằng các Chính phủ cũng cần rà soát, điều chỉnh kế hoạch vốn từ những dự án chậm giải ngân sang các dự án giải ngân tốt để tránh lãng phí.