Việt Nam trước ‘lằn ranh’ thanh toán kỹ thuật số

Fintech "đốt" tiền giành thị phần

Các công ty fintech đổ rất nhiều tiền vào lĩnh lực giao dịch kỹ thuật số nhằm giành thị phần. Song Ngân hàng Nhà nước Việt Nam (NHNN) sẽ phải nới lỏng lập trường của mình nếu việc thanh toán kỹ thuật số không bị phá vỡ bởi các quy tắc chặt chẽ hơn về ví điện tử.

Cuộc khảo sát gần đây nhất của FT Conf Research Research về người tiêu dùng thành thị cho thấy, 46% chỉ sử dụng tiền mặt khi thực hiện giao dịch. Điều này cho thấy Chính phủ đang đi đúng hướng để thực hiện mục tiêu năm 2020, giảm các giao dịch dựa trên tiền mặt của các hộ gia đình thành thị xuống 50%.

Tuy nhiên, Nikkei cho rằng Việt Nam chậm trễ trong việc áp dụng thanh toán không dùng tiền mặt ở khu vực ASEAN 5, và có khả năng vẫn sẽ như vậy trừ khi các quy định được nới lỏng.

Tỷ lệ người (được khảo sát) sử dụng tiền mặt. (Nguồn: Nikkei/WBF)

Chính phủ hy vọng thanh toán di động sẽ thúc đẩy định hướng không tiền mặt, được hưởng lợi nhờ sự phổ biến ngày càng tăng của điện thoại thông minh, dân số trẻ và am hiểu công nghệ. NHNN cho hay, Việt Nam hiện có 41 ngân hàng và 23 công ty fintech phi ngân hàng hiện cung cấp dịch vụ thanh toán di động.

Mặc dù số này vẫn chiếm chưa đến 10% giao dịch kỹ thuật số, các giao dịch dựa trên thiết bị di động đã phát triển nhanh chóng tại Việt Nam. Trong 9 tháng đầu năm 2018, các giao dịch ngân hàng di động đã tăng 126% so với cùng kỳ lên 1.032 nghìn tỉ đồng (44,5 tỷ USD) trong khi các giao dịch qua ví điện tử - dịch vụ thanh toán di động được cung cấp bởi các công ty fintech - đã tăng tốc 161% đến 65 nghìn tỉ đồng.

Số lượng - triệu giao dịch (cột trái) và Giá trị - nghìn tỉ đồng (cột phải) giao dịch qua mobile banking và ví điện tử. (Nguồn: Nikkei/WBF)

Các công ty Fintech đi đầu việc áp dụng

Ví điện tử có thể tác động lớn đến chủ trương không dùng tiền mặt của chính phủ, vì chúng được thiết kế để xử lý các giao dịch hàng ngày, có giá trị thấp. Giá trị trung bình của một giao dịch ví điện tử là 19 USD so với 366 USD mỗi giao dịch ngân hàng di động.

Các công ty Fintech đã đi đầu trong việc áp dụng thanh toán di động tại Việt Nam, đặc biệt là việc mua sắm các mặt hàng hàng ngày với chi phí thấp. Các công ty này đang phát triển các ứng dụng một cửa và đầu tư mạnh mẽ để lôi kéo người dùng mới.

Tỷ lệ người (được khảo sát) sử dụng các ví điện tử. (Nguồn: Nikkei/WBF)

Ứng dụng nội địa Momo hiện là ví điện tử phổ biến nhất tại Việt Nam và tích cực nhất trong việc xây dựng thị phần, cuộc khảo sát của Nikkei ghi nhận. Tính đến tháng 11/2018, Momo có người dùng thứ 10 triệu, đánh dấu mức tăng gấp 10 lần so với hai năm trước đó. Công ty đã thu hút đầu tư từ nước ngoài rất sớm với 28 triệu USD từ Goldman Sachs và Standard Chartered Private Equity vào năm 2016.

ZaloPay, dịch vụ ví điện tử được trích dẫn nhiều thứ hai trong cuộc khảo sát của Nikkei, đã nhanh chóng phát triển sau khi ra mắt vào cuối năm 2017, đã cán mốc 100 triệu người dùng. Zalo có công ty mẹ VNG Corporation, là kỳ lân đầu tiên của Việt Nam, sở hữu các sản phẩm giải trí trực tuyến và nền tảng truyền thông xã hội, Zalo.

Công ty ứng dụng đặt xe taxi tại Singapore, Grab đã sử dụng ưu đãi giảm giá để thuyết phục khách hàng không dùng tiền mặt. Grab được SoftBank hậu thuẫn, đã mua hoạt động tại Đông Nam Á của Uber vào năm ngoái, đang đốt tiền để cố gắng hình thành thói quen của người tiêu dùng tại Việt Nam, từ đi lại, giao thực phẩm đến thanh toán kỹ thuật số.

Quy tắc của ngân hàng trung ương có gây khó?

Được thúc đẩy bởi chính sách của chính phủ, các ngân hàng, công ty fintech đã hợp tác chặt chẽ để chuyển đổi người tiêu dùng của Việt Nam. Những người cho vay truyền thống có xu hướng không xem người chơi fintech là mối đe dọa, với các công ty ví điện tử nổi tiếng hơn đang hợp tác với một mạng lưới ngân hàng lớn, tạo ra hoa hồng và phí.

Nikkei cho rằng, họ đã bị ràng buộc bởi một quy tắc ngân hàng trung ương năm 2014, khi yêu cầu các tài khoản ví điện tử phải được kết nối với các tài khoản ngân hàng được nắm giữ bởi cùng một chủ sở hữu. Nếu không có tài khoản ngân hàng, bạn không thể mở tài khoản ví điện tử tại Việt Nam.

Tỷ lệ người trên 15 tuổi có tài khoản ngân hàng ở một số nước. (Nguồn: Nikkei/WBF)

Tuy nhiên, với các giao dịch ví điện tử ẩn danh bất hợp pháp thời gian qua, NHNN đã thắt chặt giao dịch ví điện tử.

Điều này gây không ít phiền toái đối với người dùng, và không khuyến khích sự nhân rộng thanh toán không tiền mặt.

Kể từ ngày 1/1, Momo cho biết họ đã đóng băng ví điện tử chưa đăng ký tài khoản ngân hàng hợp lệ. Vào tháng 10/2018, Grab đã công khai xin lỗi sau khi ra mắt dịch vụ ví điện tử buộc người dùng phải đăng ký tài khoản ngân hàng bằng tên riêng của họ. Người dùng đã thất vọng bởi cách các thay đổi được đưa ra, nhưng cũng bởi thực tế là họ không còn có thể sử dụng thẻ ngân hàng của người thân để nạp tiền vào tài khoản Grab của họ.

Đăng ký còn phức tạp hơn bởi nhu cầu về dịch vụ internet banking, đây là một dịch vụ bổ sung tại Việt Nam thường đi kèm với một khoản phí hàng tháng và có xu hướng bị các chủ tài khoản bán lẻ xa lánh.

Yêu cầu khách hàng thanh toán di động tiềm năng để có tài khoản ngân hàng hoạt động ở một quốc gia như Trung Quốc, nơi 80% người dân có tài khoản và nơi WeChat Wallet và Alipay đã thống trị thanh toán.

Tuy nhiên, tại Việt Nam, chỉ có 31% dân số trưởng thành có tài khoản ngân hàng, có nghĩa là lập trường hiện tại của ngân hàng trung ương sẽ đặt trần thấp trong việc lấy ví điện tử, Nikkei nhận định.

Thay đổi sẽ đến

Các công ty Fintech đã vận động hành lang để thay đổi, và Chính phủ có thể sẽ xem xét. Chính phủ cũng đã chỉ đạo NHNN trước quý III/2019 phải báo cáo phương án cho phép nạp tiền mặt vào ví điện tử không qua tài khoản thanh toán ngân hàng. Bất kỳ sự đánh đổi nào giải quyết ví điện tử từ hệ thống ngân hàng đều có thể đi kèm với các quy tắc "biết khách hàng của bạn" nâng cao, yêu cầu người dùng đăng ký chi tiết tại các điểm bán hàng.

Nhưng tự do hóa sẽ phải đi xa hơn nếu chính phủ muốn thúc đẩy việc thanh toán không dùng tiền mặt. Khi các nền tảng sinh sôi nảy nở, bước tiếp theo sẽ là giải quyết câu hỏi về khả năng tương tác, cho phép giao dịch trên các nền tảng cạnh tranh khác nhau. Điều này đang được thăm dò ở Philippines và Indonesia và, trong trường hợp không có sự độc quyền như ở Trung Quốc, sẽ cần thiết ở Việt Nam nếu Chính phủ nghiêm túc về việc đáp ứng các mục tiêu không dùng tiền mặt.

Xem thêm Điều gì xảy ra khi thế giới không còn tiền mặt? Điều gì xảy ra khi thế giới không còn tiền mặt?