Trả thưởng cổ phiếu: 'Níu' chân nhân tài, kìm chân nhà đầu tư

Theo ông Hiếu, thưởng tết bằng các trả thưởng cổ phiếu vừa mang tính chất xã hội vừa mang tính chất kinh tế khi người nhận được cổ phiếu sẽ là chủ nhân sở hữu doanh nghiệp đó. Đây là hình thức khuyến khích cán bộ công nhân viên đóng góp vốn chủ sở hữu vào một công ty. Hình thức này rất tốt và đáng khuyến khích.

Chuyên gia kinh tế Nguyễn Trí Hiếu

- Khoản thưởng Tết này dù lớn nhưng giúp công ty không phải chi tiền thưởng bằng tiền mặt và cũng không phải ghi nhận chi phí lương thưởng như khi trả bằng tiền, điều này dường như có lợi cho doanh nghiệp hơn là người lao động, thưa ông?

Mặc dù đi kèm nhiều điều kiện ràng buộc nhưng việc sử dụng ESOP đem lại nhiều lợi ích cho doanh nghiệp đặc biệt là ban lãnh đạo của doanh nghiệp - những người đề xuất và được hưởng lượng cổ phiếu ESOP lớn.Bên cạnh đó, việc trả thưởng bằng cổ phiếu còn mang lợi ích về thuế bởi thông thường quyết định thưởng trực tiếp cho nhân viên sẽ phải chịu tối đa 35% thuế thu nhập nhưng nếu thưởng ESOP, việc chuyển nhượng sau thời gian hạn chế chỉ chịu mức thuế 0,1% giá trị giao dịch chứng khoán.

Đó là còn chưa kể, hiện chuẩn mực kế toán Việt Nam không có quy định về việc hạch toán chi phí phát hành ESOP – phương thức được nhiều doanh nghiệp sử dụng từ nguồn lợi nhuận sau thuế chưa phân phối. Do vậy, so với phương án thưởng trực tiếp sẽ được ghi nhận vào chi phí quản lý, làm giảm lợi nhuận thì phương án phát hành ESOP, do không ghi nhận chi phí sẽ giúp doanh nghiệp giữ được kết quả lợi nhuận cao hơn, số liệu tài chính theo đó cũng "đẹp hơn".

- Như ông nói, dường như ESOP có quá nhiều thuận lợi nhưng tại sao không nhiều doanh nghiệp tận dụng giải pháp này, thưa ông?

Đối với doanh nghiệp, thưởng bằng cổ phiếu khi giúp công ty không phải sử dụng tiền mặt mà sử dụng nguồn lực từ phát hành cổ phiếu nhằm tăng vốn điều lệ và giữ lại tiền để tái đầu tư và hoạt động. Ngoài ra, thưởng bằng cổ phiếu có tác dụng giúp nhân viên gắn bó với công ty hơn.

Tuy nhiên, nếu cứ lạm dụng phát hành cổ phiếu ESOP liên tục rất có thể khiến bản thân họ có sự nghi ngại về vấn đề quản trị trong dài hạn. Việc phát hành ESOP thông thường đến từ kết quả kinh doanh tăng trưởng, song điều này có thể tạo động lực cho ban điều hành đặt kế hoạch thấp xuống hoặc tìm cách làm đẹp hơn số liệu kế toán.

Về phía cổ đông sẽ bị thiệt hại khi lợi nhuận của họ sụt giảm do giá cổ phiếu bị pha loãng khi phát hành thêm. Ví dụ, cổ đông được thưởng cổ phiếu với tỷ lệ 1:1 (1 cổ phiếu sở hữu được thưởng thêm 1 cổ phiếu). Giá cổ phiếu tại ngày giao dịch chốt quyền nhận thưởng là 10.000 đồng/cổ phiếu. Vào ngày giao dịch hôm sau, giá tham chiếu của cổ phiếu được sở/trung tâm giao dịch điều chỉnh xuống còn 5.000 đồng/cổ phiếu. Như vậy, tổng giá trị không hề thay đổi trong khi số lượng cổ phiếu thì tăng lên khiến giá của mỗi cổ phiếu giảm đi. Cổ đông còn có thể bị thiệt khi nhận cổ tức bằng cổ phiếu trong các trường hợp cổ phiếu đang được giao dịch dưới mệnh giá nhưng giá áp dụng cho cổ phiếu trả cổ tức thì vẫn bằng mệnh giá. Điều này khiến cổ đông mặc nhiên “bị ép” phải nhận cổ phiếu với giá cao hơn giá thị trường.

Bên cạnh đó, việc thưởng bằng cổ phiếu đều đặn qua các năm với lý do giữ người tài khiến nhà đầu tư lo ngại có thể tác động tiêu cực đến động lực làm việc của nhân viên. Và việc liên tục phát hành ESOP để thưởng hoặc bán với mức giá thấp sẽ khiến nhân viên có tư tưởng phải có ESOP mới gắn bó với công ty, điều này về lâu dài sẽ ảnh hưởng đến động lực phát triển.

- Theo nhiều chuyên gia đánh giá, nhiều nhân viên mong muốn được nhận thưởng tết bằng tài sản hữu hình hơn là vô hình, thưa ông?

Đối với những người lao động có thu nhập thấp, việc thưởng tết bằng tiền mặt sẽ có ý nghĩa nhiều hơn bởi ngoài việc cần tiền mặt để chi tiêu thì lượng cổ phiếu được thưởng của những đối tượng này gắn liền với mức lương nên lương thấp thì số cổ phiếu được hưởng sẽ không đáng kể. Tuy nhiên, đối với những người có thu nhập cao, các lãnh đạo, cán bộ chủ chốt trong công ty thì việc trả thưởng bằng cổ phiếu là cách mang nhiều ý nghĩa. Việc trả bằng cổ phiếu giúp họ trở thành chủ nhân của doanh nghiệp đó và được hưởng phần giá trị “đúp” của cổ phiếu khi vừa hưởng giá trị thị trường của cổ phiếu vừa được hưởng thêm khi giá cổ phiếu đó tăng lên.

- Thưởng bằng cổ phiếu thường ràng buộc ít nhất là 1 năm đến 3-4 năm thậm chí là dưới danh nghĩa bán giá ưu đãi cho người lao động. Nhưng đối với nhân viên không gắn bó được lâu dài với công việc, việc hưởng lợi từ cổ phiếu có ảnh hưởng gì không, thưa ông?

Việc ra quy định thời gian bán hoặc chuyển nhượng cổ phiếu là một cách ràng buộc của doanh nghiệp tránh trường hợp sau khi chia cổ phiếu cổ đông hoặc người lao động lập tức bán cổ phiếu trên thị trường bởi sẽ ảnh hưởng đến giá cổ phiếu.

Chính sự tăng trưởng về kết quả kinh doanh của doanh nghiệp cũng như giá cổ phiếu trên sàn chứng khoán sẽ là minh chứng rõ ràng nhất cho nỗ lực của đội ngũ nhân sự, khiến họ cảm thấy sự cống hiến của mình là xứng đáng và được ghi nhận. Đó cũng là “điều kiện” để cổ đông chấp thuận các chương trình nhận thưởng cổ phiếu của doanh nghiệp.

- Xin cảm ơn ông!