Tài chính dầu khí và 'vũng lầy' PVN

Trụ sở hoành tráng của PVFC khánh thành hồi tháng 11.2009ẢNH: TTXVN

Việc Tập đoàn dầu khí VN (PVN) đổ tiền vào và cho phép Tổng công ty tài chính cổ phần dầu khí (PVFC) có những hoạt động bất chấp các quy định của pháp luật (giai đoạn 2006 - 2011) đã biến công ty này - từng là một đơn vị phát triển đúng hướng của Tập đoàn dầu khí - rơi vào tình trạng gần như mất vốn, nợ xấu tăng cao... cuối cùng phải che giấu nguy cơ phá sản bằng cách hợp nhất với Western Bank trở thành Ngân hàng Đại chúng VN (PVcomBank).

Những sai phạm ở PVFC đã tạo thêm một "vũng lầy" cho PVN có phần nghiêm trọng hơn cả khoản thua lỗ của Tổng công ty xây lắp dầu khí (PVC) và khoản góp vốn mất trắng theo OceanBank.

Lập “sân sau” trái phép

Năm 2007, với nguồn thu khủng từ giá dầu trên 100 USD/thùng, nguồn quỹ và ngân sách dồi dào cùng tham vọng trở thành một tập đoàn kinh tế đa ngành, PVN phê chuẩn đề xuất của PVFC thành lập CTCP đầu tư và tư vấn tài chính dầu khí (PVFC Invest). Với vai trò là công ty mẹ (chiếm 70% vốn tại PVFC), PVN giao chủ trương cho PVFC lập PVFC Invest với vốn điều lệ 500 tỉ đồng. Buổi lễ ra mắt hoành tráng của PVFC Invest cùng 2 công ty thành viên lúc đó có đầy đủ ban bệ, lãnh đạo của PVN tham dự với tuyên bố chắc nịch: các công ty này sẽ trở thành mũi nhọn trên còn đường đưa PVN trở thành tập đoàn đầu tư, tài chính hàng đầu.

Tuy nhiên, theo luật Các tổ chức tín dụng, PVFC chỉ có thể góp vốn vào một công ty con như PVFC Invest tối đa là 11% vốn điều lệ. Nhưng để giữ quyền chi phối và biến PVFC Invest thành công ty sân sau nên PVFC đã lách luật và qua mặt các cơ quan chức năng bằng các hợp đồng ủy thác trả chậm của CBCNV. PVFC sở hữu tới 59% cổ phần tại PVFC Invest dưới các hình thức: góp vốn trực tiếp, 11%; “nhận” 38% vốn ủy thác của CBCNV (thực chất là tiền nhà nước) và “góp thay” 10% cổ phần của một nhà đầu tư bên ngoài (CTCP đầu tư hạ tầng Việt Nga).

Khoản 38% “nhận ủy thác của CBCNV” thực chất là hình thức cho vay trá hình không có tài sản đảm bảo, dòng tiền, cũng như mọi quyền lợi của CBNV chỉ được ghi nhận trên giấy tờ, sổ sách không có thật.

Nhờ mối quan hệ “ruột thịt”, sở hữu chéo, chi phối từ trên xuống nên PVN đã “cài” một loạt người của mình vào Hội đồng quản trị (HĐQT) của PVFC Invest.

Tại Đại hội cổ đông của PVFC cuối năm 2007 để chuẩn bị cho kế hoạch lên sàn, PVN đã có văn bản giới thiệu một loạt lãnh đạo chủ chốt tham gia HĐQT và Ban kiểm soát của PVFC. Trong đó có các ông Nguyễn Tiến Dũng, Chủ tịch HĐQT; ông Tống Quốc Trường - Ủy viên HĐQT kiêm Tổng giám đốc, ông Đỗ Quang - Ủy viên HĐQT. Đặc biệt là ông Nguyễn Xuân Sơn, Phó TGĐ - bị cáo đang bị xét xử trong đại án Hà Văn Thắm.

Sau đó, tại PVFC Invest, ông Đỗ Quang lại được giao giữ chức Chủ tịch HĐQT đại diện vốn góp của PVFC, ông Nguyễn Văn Xuyên - một người khác của PVFC làm Ủy viên HĐQT kiêm Tổng giám đốc.

Kết cục của màn “làm xiếc” cổ phần thông qua nghiệp vụ ủy thác đầu tư giúp PVFC hay gián tiếp là PVN kiểm soát được hoàn toàn hoạt động của PVFC Invest nhưng hậu quả của nó để lại không hề nhỏ. Trong thương vụ này, PVN thực chất đã dùng tiền ngân sách hay nói cách khác từ quỹ của PVN góp 295 tỉ đồng (59% vốn điều lệ), trong đó 240 tỉ đồng cho cá nhân vay trả chậm mua cổ phiếu PVFC Invest. Các hợp đồng ủy thác đầu tư trả chậm có thời hạn 3 năm, đến tháng 10.2010 hết hạn chỉ có một vài cá nhân hoàn trả được 10 tỉ đồng, 230 tỉ đồng còn lại không thể thu hồi được.

Việc ký kết các hợp đồng đầu tư ủy thác này của PVFC đã bị Thanh tra NHNN coi là trái luật. Công văn 9788 của NHNN gửi trực tiếp PVFC nêu rõ: "Việc tiếp nhận vốn ủy thác đầu tư chỉ áp dụng đối với các hình thức đầu tư trực tiếp vào dự án hoặc công trình trong danh mục xác định". Từ tháng 12.2009, Thanh tra NHNN cũng yêu cầu PVFC phải "chấm dứt ngay nghiệp vụ này" nhưng PVFC đã phớt lờ không thực hiện.

Cổ phần hóa, biến của công thành của riêng

Năm 2008, PVFC bắt đầu lên sàn. Với số vốn điều lệ 5.000 tỉ đồng, PVFC là công ty tài chính có quy mô lớn nhất thị trường cổ phiếu lúc đó. Trong ngành dầu khí PVFC cũng giữ vị thế của một đàn anh với tuổi đời lâu nhất và điều tiết gần như tất cả nguồn vốn của PVN. Cổ phiếu của PVFC lúc đó trở thành một món hàng “hót”. Có lẽ vì thế, mà các "ông chủ" của nó không muốn cổ phiếu của PVFC lọt ra ngoài.

Thay vì để cho thị trường đánh giá giá trị cổ phiếu thì PVFC đã thao túng giá cổ phiếu của chính mình bằng cách dùng tiền của nhà nước đấu giá cổ phiếu doanh nghiệp nhà nước.

Cũng với thủ pháp như khi góp vốn, để chuẩn bị đấu giá IPO, PVFC đã ồ ạt rót vốn cho PVFC Invest bằng một loạt các hợp đồng ủy thác: ủy thác đầu tư trực tiếp 200 tỉ đồng từ PVFC; cho một công ty con khác, PVFC Land, rót 400 tỉ đồng cho PVFC Invest; thông qua Công ty PV Inconness (PVFC là cổ đông lớn chiếm 30% vốn điều lệ) ký hợp đồng ủy thác đầu tư 71 tỉ đồng.

Với 3 “hợp đồng” này, cùng với 500 tỉ đồng điều lệ, PVFC Invest có ngay trong tay 1.171 tỉ đồng. Và để có được lợi thế trong đợt đấu giá gần 60 triệu cổ phiếu bán công khai trên sàn, PVFC Invest đã dùng 510 tỉ đồng, thông qua hợp đồng ủy thác đầu tư trả chậm (bản chất là cho CBCNV vay trả chậm mua cổ phần với tỷ lệ 50 - 50) để đấu giá mua cổ phần của công ty mẹ. Bằng cách này, PVFC Invest đã trúng 20 triệu cổ phần (chiếm 1/3) với giá 71.000 đồng trong đó có 14 triệu cổ phần do CBCNV mua.

Nếu như có không ít “cầu thủ” đã “thắng đậm” nhờ “đá 11 m” ngay khi cổ phiếu của PVFC được tiền của PVFC “bơm thổi” lên, thì những người nắm giữ số cổ phiếu này, kể cả chính PVFC, đã nhận lãnh hậu quả cay đắng khi “bong bóng” xì hơi. Hơn 419 tỉ tiền gốc “cho CBCNV vay” mua cổ phiếu và 86 tỉ đồng tiền lãi phát sinh hiện không thu hồi được vì không rõ yếu tố pháp lý và vì trong danh sách gần 800 cá nhân ủy thác đầu tư cổ phiếu của PVFC có người đã chết, có người về hưu, có người đi tù (trong đó có ông Nguyễn Xuân Sơn, nguyên Chủ tịch PVN, lúc đó giữ chức Phó TGĐ PVFC; bà Nguyễn Thị Minh Thu, nguyên Tổng giám đốc OceanBank...).

Thực tế kết quả hoạt động trong báo cáo tài chính của PVFC và PVFC Invest sau này cho thấy thương vụ trên đã gây ra hậu quả nghiêm trọng khi 510 tỉ đồng vốn ủy thác khiến PVFC Invest thiệt hại 419 tỉ gốc và 86 tỉ đồng lãi do CBCNV vay không có khả năng hoàn trả. (Còn tiếp)