Những lý do cần chia tách 4 công ty kiểm toán lớn Big4

	Nở rộ 'xào nấu' số liệu tài chính
	Big4 sẽ tham gia quy trình tuyển chọn Báo cáo thường niên 2017

40% các đợt kiểm toán là "dưới chuẩn"

Hồi tháng 1 năm nay, Tập đoàn Xây dựng Carillion của Anh tuyên bố phá sản vì nợ nần chồng chất. Đáng nói là KPMG, một trong 4 công ty kiểm toán lớn Big4, đã kiểm toán báo cáo tài chính của Carillion suốt 11 năm qua nhưng không phát hiện và ngăn chặn các chính sách kế toán đáng ngờ của công ty.

Deloitte cũng đang bị cơ quan quản lý ở Nam Phi thanh tra sau khi đưa ra cảnh báo về những bất thường trong các khoản mục kế toán của Tập đoàn Nội thất Steinhoff.

Tình hình trở nên nghiêm trọng tới mức giữa tháng 3, quan chức quản lý kế toán của Anh cho biết đã đến lúc yêu cầu các công ty kiểm toán phải thoái vốn khỏi mảng dịch vụ tư vấn – hoạt động hấp dẫn mang lại phần lớn lợi nhuận cho những công ty này.

Công ty đại chúng niêm yết phải thuê tổ chức kiểm toán để xác minh báo cáo tài chính, đảm bảo rằng các vấn đề trọng yếu đã được xem xét kỹ, vốn góp cổ đông được an toàn, báo cáo tài chính theo chuẩn mực kế toán và quy định của pháp luật.

Tuy nhiên, các công ty kiểm toán đang không làm tròn trách nhiệm của mình. Vụ Carillion chỉ là một ví dụ nổi tiếng gần đây trong số rất nhiều ví dụ thực tế không chỉ ở Anh mà trên toàn thế giới. Diễn đàn các nhà quản lý kiểm toán độc lập cho biết khoảng 40% các đợt kiểm toán là "dưới chuẩn".

Chất lượng kiểm toán luôn là một ẩn số đối với cổ đông

Lý do dễ thấy nhất là chất lượng kiểm toán luôn là một ẩn số đối với các cổ đông. Anh yêu cầu sử dụng mẫu báo cáo kiểm toán chi tiết (Mỹ sẽ áp dụng từ năm 2019) nhưng những câu chữ mang tính công thức với nhiều thuật ngữ lắt léo vẫn che dấu nhiều bí mật phía sau.

Kể cả khi nghi ngờ về chất lượng kiểm toán, cổ đông vẫn hay biểu quyết giữ nguyên đơn vị kiểm toán với tỷ lệ thường lên tới 95%. Năm ngoái, 97% cổ đông Carillion đồng ý tiếp tục sử dụng dịch vụ kiểm toán của KPMG.

Chính sự thiếu vắng cơ chế kiểm soát này đã tạo điều kiện cho sự xung đột lợi ích sinh sôi.

Các tổ chức kiểm toán nhận thấy mình phải chịu trách nhiệm với ban điều hành chứ không phải cổ đông nên sẽ ít khi nêu ý kiến nghi ngờ chính sách kế toán của ban điều hành. Nếu ban điều hành quyết định sử dụng các dịch vụ tư vấn của công ty thì xung đột lợi ích lại càng rõ rệt.

Thị trường kiểm toán bị méo mó bởi quyền lực chi phối của nhóm Big4

Quyền lực chi phối thị trường của nhóm Big4 cũng là vấn đề gây nhiều quan ngại bởi các ông lớn kiểm toán này dễ đánh bại đối thủ cạnh tranh cung cấp dịch vụ kiểm toán chất lượng cao.

Hệ quả chung là thị trường kiểm toán đang bị biến dạng, méo mó và cần phải được cải tổ toàn diện. Tách riêng dịch vụ kiểm toán và tư vấn có thể hạn chế loại xung đột lợi ích nguy hiểm nhất. Ý kiến kiểm toán thường bị ảnh hưởng bởi tham vọng ký kết hợp đồng tư vấn phi kiểm toán với khách hàng. Các dịch vụ tư vấn này mang lại tới 80% thu nhập từ phí của nhóm Big4 nên ảnh hưởng của mảng này là rất lớn.

Các cổ đông chẳng có lý do gì phải chấp nhận xung đột lợi ích cũng như rủi ro chất lượng kiểm toán chỉ vì dịch vụ phi kiểm toán, do vậy, việc tách riêng hoạt động kiểm toán và phi kiểm toán là cần thiết.

Ngoài ra, các tổ chức kiểm toán cũng cần công bố rõ ràng những rủi ro được phát hiện, đảm bảo báo cáo tài chính không phóng đại lợi nhuận, nguồn vốn và doanh thu chưa thực hiện phải được nêu rõ.

Những cuộc gặp gỡ, trao đổi giữa cổ đông, ban kiểm toán nội bộ và kiểm toán độc lập cần được tiến hành thường xuyên, định kỳ thay vì chỉ trong hoàn cảnh đặc biệt như hiện nay.

Cổ đông cần tăng cường giám sát hoạt động kế toán và kiểm toán, đồng thời sử dụng quyền biểu quyết để thay thế kiểm toán độc lập và nội bộ khi chất lượng kiểm toán không đảm bảo.

Thiếu những lựa chọn phù hợp

Những người phản đối cho rằng chia tách các công ty kiểm toán sẽ không giải quyết được vấn đề vì không giúp làm tăng sự cạnh tranh hay hỗ trợ công ty kiểm toán nhỏ mà chỉ làm suy yếu, giảm hiệu suất hoạt động các công ty lớn, không đáp ứng được yêu cầu của khách hàng và thị trường vốn.

Tách riêng hoạt động tư vấn phi kiểm toán sẽ không tạo ra các công ty kiểm toán mới. Năm ngoái, Tập đoàn BT của Anh muốn thay công ty kiểm toán PwC sau khi phát hiện sai số lên tới 530 triệu bảng Anh trên tài khoản. Cuối cùng, công ty này chọn KPMG, một công ty khác trong Big4, dù Chủ tịch BT từng là Chủ tịch KPMG toàn cầu.

Tương tự năm 2016, tập đoàn Toshiba Nhật Bản thay tổ chức kiểm toán E&Y bằng PwC nhưng rồi lại bất đồng với tổ chức kiểm toán mới, kết quả là chậm nộp báo cáo tài chính. Toshiba cũng không có lựa chọn nào khác vì Deloitte và KPMG có xung đột lợi ích với Toshiba trong các thương vụ trước đây.

Thêm vào đó, những người ủng hộ chia tách hoạt động các công ty kiểm toán không tính đến những xu hướng mới trong kinh doanh như trí tuệ nhân tạo, công nghệ chuỗi khối, robot. Những tiến bộ đang làm thay đổi căn bản cách thức thu thập thông tin, đòi hỏi kiểm toán viên phải có kiến thức chuyên môn đa dạng, nhiều hơn.