Nhiều doanh nghiệp xuất khẩu 'chới với' khi giá cà phê liên tục lập đỉnh

Giá cà phê nhân tại Việt Nam liên tục lập đỉnh mới, trong khi người dân phấn khởi thì nhiều doanh nghiệp xuất khẩu lại “chới với” vì tình trạng chậm giao hàng, hủy giao hàng của một số đơn vị thu mua trung gian.

Tình trạng này dẫn đến việc đứt gãy chuỗi cung ứng, nếu kéo dài sẽ ảnh hưởng rất lớn đến uy tín của ngành cà phê Việt Nam với đối tác nước ngoài.

Đây là nội dung được nhiều đại biểu chia sẻ tại Hội nghị Ban chấp hành mở rộng Hiệp hội Cà phê - Cacao Việt Nam (Vicofa) được tổ chức tại Tp. Hồ Chí Minh, ngày 11/4.

Ông Đỗ Hà Nam, Phó Chủ tịch Hiệp hội Cà phê – Cacao Việt Nam cho biết, trong 6 tháng đầu niên vụ cà phê 2023 - 2024 (từ tháng 10/2023 – tháng 3/2024), Việt Nam xuất khẩu 956.000 tấn cà phê, tổng kim ngạch đạt hơn 3 tỷ USD. Riêng trong tháng 3/2024, Việt Nam xuất khẩu khoảng 185.000 tấn cà phê, kim ngạch xuất khẩu khoảng 680,86 triệu USD, giảm 11,9% về lượng nhưng tăng 41,1% về giá trị so với cùng kỳ năm ngoái. 

Trong khi đó, giá cà phê nội địa liên tục lập đỉnh mới, nếu như tháng 3/2023 ở mức 47,000 đồng/ kg, đến tháng 10/2023 giá dao động 58,000 đồng/ kg) còn thời điểm hiện tại giá cà phê đã ở mức 107,000 đồng/ kg.

Theo ông Đỗ Hà Nam, việc giá cà phê tăng nhanh và quá cao tạo nhiều thách thức cho các doanh nghiệp trong ngành. Theo đó, giá thu mua cà phê đã tăng gấp hơn 2 lần so đầu vụ cà phê trước do đó các doanh nghiệp phải huy động nguồn vốn lớn.

Tuy nhiên hạn mức tín dụng của các ngân hàng dành cho doanh nghiệp không tăng.Tốc độ tăng nhanh của giá gắn liền với rủi ro cao đối với các doanh nghiệp thu mua hàng để xuất khẩu thông qua các đại lý, thương lái. Thời gian qua đã có hiện tượng đại lý thu mua và doanh nghiệp thu mua không giao hàng đúng thời hạn quy định trong hợp đồng mua bán cho các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu, các doanh nghiệp nước ngoài đầu tư tại Việt Nam gây thiệt hại lớn cho người mua và làm mất uy tín của ngành cà phê Việt Nam.

Tình trạng trên có dấu hiệu lan rộng, dẫn đến sự đứt gãy chuỗi cung ứng sản xuất kinh doanh ngành cà phê, đó là thách thức lớn nhất, nếu không có giải pháp cân đối sẽ để lại hệ luỵ lâu dài.

Ông Thái Như Hiệp, Chủ tịch Hội đồng thành viên Công ty Cà phê Vĩnh Hiệp nêu vấn đề nhiều hợp đồng giao dịch cà phê thời gian gần đây bị trì hoãn giao hàng trong khi giá cà phê tăng nhanh và cao có thể xuất phát từ việc giảm và thiếu hụt sản lượng cà phê trong vài năm trở lại đây.

Nguyên nhân sâu xa là suốt một thời gian dài khoảng chục năm (2013 -2023), giá cà phê duy trì mức thấp và không vượt qua 40.000 - 50.000 đồng/kg dẫn đến một số nông dân chặt bỏ, chuyển đổi sang các loại cây trồng khác như bơ, sầu riêng…Diện tích cây cà phê ở các tỉnh Tây Nguyên giảm nhiều nhưng chưa được khảo sát, đánh giá cụ thể dẫn đến nhận định sai về tổng sản lượng.

Theo ông Thái Như Hiệp, sản lượng cả phê thực tế thấp hơn tính toán. Các thông tin cho rằng lượng tồn kho cà phê trong dân và đại lý còn nhiều không có cơ sở chắc chắn bởi với tâm lý của người dân, khi giá cà phê tăng từ dưới 50.000 đồng/kg lên 90.000 đồng/kg chỉ trong vài tháng thì không ai dám dự trữ số lượng lớn.

Ước tính sản lượng cà phê còn trong dân và đại lý khoảng 300.000 tấn. Trong khi đó, tính trung bình 6 tháng còn lại của niên vụ cà phê 2023 – 2024, doanh nghiệp xuất khẩu Việt Nam cần khoảng 80.000 tấn.

“Nguồn cung cà phê nhân hạn chế có thể sẽ đẩy giá cà phê tiếp tục tăng thêm, có khả năng sẽ lên mức 120.000 đồng/kg và việc thu mua của các doanh nghiệp chế biến, xuất khẩu càng khó khăn. Doanh nghiệp thương mại ký kết hợp đồng mua xa, bán xa sẽ vô cùng rủi ro”, ông Thái Như Hiệp dự báo.

Ông Edward Olivier Helmond, Đại diện Công ty Neumann Gruppe Việt Nam, cho biết: Công ty đã đồng hành cùng ngành cà phê Việt Nam trong 3 thập kỷ qua và đóng góp tích cực vào việc thúc đẩy xuất khẩu cà phê Việt Nam. Trong suốt thời gian qua, cà phê Việt Nam được đánh giá cao và tạo được vị thế trên thị trường thế giới. Thị trường cà phê qua các năm đều có biến động nhưng không đáng kể, tuy nhiên tình hình hiện nay rất đáng lo ngại.

Cũng như các nhà xất khẩu khác, Neumann Gruppe Việt Nam đang đối mặt với tình trạng nhà cung ứng chậm giao hàng, huỷ không giao hàng, ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp và cả các bạn hàng trong lĩnh vực rang xay.

Đây là những đơn hàng đã được ký kết từ trước, nhưng khi giá cà phê nội địa biến động mạnh, nhiều người bán không tôn trọng điều khoản giao hàng như cam kết. Tình trạng này không còn đơn lẻ mà có chiều hướng lan rộng; quan hệ kinh doanh bị phá vỡ, kể cả với các đối tác lâu năm của công ty.

“Một số người bán hàng huỷ hợp đồng đã ký trước đó để tìm kiếm khách hàng mới để bán được giá cao hơn nhưng chưa bị chế tài xử lý. Trong khi đó, vì bị chậm giao, huỷ hợp đồng các doanh nghiệp rang xay, chế biến buộc phải đi tìm nhà cung ứng khác, nhập khẩu cà phê nguyên liệu từ Brazil để duy trì hoạt động sản xuất. Đây là tiền lệ xấu, gây nguy hại cho uy tín của ngành cà phê Việt Nam với nhiều đối tác trên thế giới. Nếu kéo dài tình trạng trên, cà phê Việt Nam sẽ đánh mất khách hàng, kể cả khách hàng truyền thống vào các quốc gia khác.”, ông Edward Olivier Helmond bày tỏ lo ngại.

Đại diện các doanh nghiệp thu mua, chế biến cà phê lớn như Nestle Việt Nam, Công ty Cà phê Ngon cũng đề cập vấn đề đứt gãy chuỗi cung ứng cà phê nguyên liệu trong hai năm trở lại đây. Việc thu mua cà phê trong nước ngày càng khó khăn và rủi ro. Do đó, dù đặt mục tiêu duy trì thu mua, tiêu thụ cà phê Việt Nam nhưng doanh nghiệp cũng phải xem xét việc nhập khẩu cà phê từ các quốc gia khác để duy trì hoạt động sản xuất của các nhà máy chế biến.

Ông Lê Đức Huy, Tổng Giám đốc Công ty Simexco Đắk Lắk cho rằng, từ đầu niên vụ cà phê 2023 – 2024 đến nay, ngành cà phê đã vượt qua cơn “đại hồng thuỷ” với những biến động không thể lường trước. Trong khi nông dân trồng cà phê hồ hởi hứng khởi thì các doanh nghiệp xuất khẩu lao đao.

Việc giá cà phê tăng “chóng mặt” khiến một số đơn vị thu gom huỷ hợp đồng, không giao hàng, làm đứt gãy chuỗi cung ứng. Doanh nghiệp xuất khẩu không được giao hàng với các đơn đã ký giá thấp, buộc phải mua bù giá cao hơn để giao cho đối tác. Nhưng khi giá cà phê tiếp tục tăng thì doanh nghiệp xuất khẩu lại tiếp tục bị đối tác huỷ hợp đồng dẫn đến lỗ chồng lỗ.

Tuy nhiên, theo ông Lê Đức Huy, việc huỷ kèo không phải là toàn cảnh bức tranh cà phê Việt Nam, vẫn có những doanh nghiệp dù chịu lỗ cũng bằng mọi cách để giao hàng cho đối tác.

Vấn đề của ngành cà phê là những thách thức lớn hơn như tình trạng suy giảm diện tích, biến đổi khí hậu dẫn đến sụt giảm sản lượng. Vì vậy, đây là lúc các thành viên trong chuỗi cung ứng cà phê cần ngồi lại, trao đổi các vấn đề khó khăn và hợp tác trên tinh thần chia sẻ, đồng hành cùng phát triển. Đồng thời cũng có sự chọn lọc, loại bỏ dần các đơn vị, đối tác kinh doanh thời vụ, không uy tín ra khỏi chuỗi cung ứng.

“Các cơ quan quản lý nhà nước cần sớm khảo sát, thống kê diện tích cây cà phê thực tế để có dự báo chuẩn xác về sản lượng và tình hình cung - cầu. Những địa phương trồng cà phê trọng điểm ở khu vực Tây Nguyên cần có giải pháp để tăng sản lượng, chất lượng cà phê thông qua việc cải tạo giống, ứng dụng kỹ thuật canh tác mới, thích ứng với biến đổi khí hậu.” ông Lê Đức Huy khuyến nghị.