Máu và tiền trong trò lừa 700 triệu USD của 'đóa hồng y khoa'

Elizabeth Holmes, người mang biệt danh "đóa hồng y khoa", "thần đồng công nghệ ở Thung lũng Silicon" từng huy động hàng trăm triệu USD từ các nhà đầu tư với lời hứa rằng Theranos, công ty xét nghiệm y tế mà cô ta thành lập, sẽ thay đổi ngành dược chỉ bằng một giọt máu. Hôm 14/3, Ủy ban Chứng khoán và Sàn giao dịch Mỹ (SEC) tuyên bố Holmes gian dối và buộc cô ta rời khỏi công ty mà cô ta thành lập, Bloomberg đưa tin.

Đơn kiện và giải pháp dàn xếp mà SEC công bố hôm 14/3 mô tả chi tiết cách thức Holmes và phó giám đốc công ty của cô ta nói dối trong nhiều năm về công nghệ, "dắt mũi" giới truyền thông và lợi dụng sự nổi tiếng để lừa các nhà đầu tư trao hơn 700 triệu USD để duy trì hoạt động của công ty mà cô ta kiểm soát chặt.

Elizabeth Holmes tuyên bố cô ta sẽ tạo nên một cuộc cách mạng trong y khoa với công nghệ xét nghiệm máu siêu tốc và rẻ. Với những lời nói dối ngông cuồng, cô ta đã thực hiện thành công trò lừa và huy động tới 700 triệu USD. Ảnh: CNN

Theo thỏa thuận mà SEC đưa ra, Holmes sẽ nộp khoản tiền phạt 500.000 USD, từ bỏ 19 triệu cổ phiếu và không được phép đảm đương vị trí quản lý hay giám đốc của một công ty đại chúng trong 10 năm.

Thỏa thuận không đề cập tới việc các công tố viên liên bang sẽ điều tra các cáo buộc hình sự đối với Holmes hay không. Các công tố viên của Bộ Tư pháp Mỹ ở thành phố San Francisco đã giám sát công ty Theranos, song dấu hiệu của một cuộc điều tra vẫn chưa rõ ràng. Abraham Simmons, một người phát ngôn của văn phòng Tổng chưởng lý Mỹ ở San Francisco, từ chối bình luận.

Theranos tuyên bố công ty sẽ nỗ lực để khép lại vụ việc, đồng thời tiếp tục phát triển công nghệ của họ. Công ty khẳng định họ sẽ hỗ trợ cuộc điều tra của SEC. Ông John Dwyer, luật sư của Holmes và thuộc văn phòng luật Cooley LLP, từ chối bình luận.

"Câu chuyện của Theranos là một bài học quan trọng đối với Thung lũng Silicon. Những nhà phát minh cố gắng tạo nên cuộc cách mạng và thay đổi một ngành nên nói với các nhà đầu tư sự thật về những việc mà công nghệ của họ có thể thực hiện ở thời điểm hiện tại, chứ không phải những thành tựu mà họ hy vọng công nghệ sẽ thực hiện được trong tương lai", Jina Choi, giám đốc văn phòng SEC tại San Francisco, bình luận.

Hành trình thành người nổi tiếng

Holmes thu hút sự chú ý của công chúng khắp nước Mỹ vào năm 2013, khi cô ta tuyên bố Theranos đã phát triển một công nghệ y khoa có thể thực hiện điều không tưởng: Những cỗ máy bí mật của họ có thể thực hiện hàng nghìn xét nghiệm y khoa mà chỉ sử dụng máu từ một vết châm nhỏ trên ngón tay, và quá trình xét nghiệp sẽ diễn ra rất nhanh và rẻ.

Nhiều nhân vật nổi tiếng tham gia hội đồng quản trị của Theranos - bao gồm cựu ngoại trưởng Henry Kissinger, tướng James Mattis (nay là Bộ trưởng Quốc phòng trong chính quyền Tổng thống Donald Trump).

Elizabeth Holmes trong phòng thí nghiệm của công ty Theranos. Ảnh: WSJ

Phía sau hậu trường, tình hình diễn ra hoàn toàn khác. Holmes khẳng định những cỗ máy của cô ta có thể xử lý 90% xét nghiệm mà thiết bị tiêu chuẩn trong phòng thí nghiệm có thể thực hiện. Nhờ tuyên bố ấy mà Theranos ký được thỏa thuận với một tập đoàn dược phẩm quốc gia vào năm 2010 mặc dù công nghệ của Holmes vẫn chưa "sẵn sàng về mặt thương mại", theo kết luận của SEC. Để không lộ danh tính của tập đoàn này, SEC gọi họ là "hãng dược phẩm A". Vào năm 2013, Theranos công bố quan hệ hợp tác với chuỗi nhà thuốc Walgreens. Về sau Walgreens kiện Theranos và hai bên tự dàn xếp để tránh ra tòa.

Khi thời hạn chót để tung sản phẩm ra thị trường theo thỏa thuận với "hãng dược phẩm A" cận kề, Holmes chỉ đạo các kỹ sư của công ty điều chỉnh các máy thử máu tiêu chuẩn để thực hiện các xét nghiệm. Cô ta giấu các nhà quản lý của đối tác những sự điều chỉnh ấy và dẫn họ tham quan phòng thí nghiệm của công ty mà không nói thật rằng công ty đang sử dụng công nghệ của bên thứ ba. "Hãng dược phẩm A" trao cho Theranos khoản "phí sáng tạo" 100 triệu USD để hỗ trợ công ty mở rộng quy mô.

Cùng lúc đó, Holmes lợi dụng danh tiếng tăng dần của công ty đối với giới truyền thông để huy động thêm vốn. Theo đơn khiếu nại của SEC, Holme và Ramesh Balwani, cựu chủ tịch công ty, liên tục tung ra tuyên bố dối trá tới các nhà đầu tư về sản phẩm của công ty, các mối quan hệ kinh doanh và triển vọng tăng trưởng dài hạn.

SEC cho biết, công ty trao cho các nhà đầu tư nhiều tập tài liệu chứa thông tin cơ bản, bao gồm một bài thuyết trình slide, các dự đoán về tài chính và những bài báo mà họ cắt ra từ những ấn phẩm như The Wall Street Journal, Wired và Fortune. Sau này The Wall Street Journal đưa tin rằng họ nghi ngờ những tuyên bố của Theranos.

Trong những tập tài liệu, Theranos dự đoán công ty sẽ tạo ra doanh thu 100 triệu USD vào năm 2014, nhưng thực ra công ty chỉ tạo ra doanh thu 100.000 USD, theo kết luận của SEC.

"Công ty từng nói với các nhà đầu tư rằng trong năm 2015, họ sẽ tạo ra doanh thu một tỷ USD", SEC thông báo.