Làm thế nào để phân chia hiệu quả gói thầu dự án đường sắt tốc độ cao Bắc - Nam?

Phân chia gói thầu thế nào đảm bảo hiệu năng, hiệu lực, hiệu quả là một trong những nội dung được bàn thảo tại Hội thảo Nhà thầu trong nước phát huy nội lực tham gia xây dựng dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc - Nam do Ban Quản lý dự án đường sắt (Bộ Xây dựng) phối hợp với Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam tổ chức ngày 21/3.

Dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc - Nam là dự án có kỹ thuật và công nghệ phức tạp lần đầu tiên áp dụng tại Việt Nam với tổng mức đầu tư khoảng 67,34 tỷ USD, trong đó phần xây dựng khoảng 33,5 tỷ USD.

Đây là thị trường rất tiềm năng với các nhà thầu trong nước song cũng là thách thức lớn khi các nhà thầu chưa có kinh nghiệm về thiết kế và xây lắp để tham gia các công trình có tính chất tương tự.

Theo Phó giám đốc Ban Quản lý dự án đường sắt Chu Văn Tuân, với tổng mức đầu tư lớn, việc phân chia các gói thầu với các giá trị lớn, các tiêu chí khi mời thầu với công nghệ mới đòi hỏi kinh nghiệm cũng là thách thức đối với các doanh nghiệp xây dựng trong nước do năng lực tài chính tham gia đầu thấu còn chưa đáp ứng và chưa có các dự án tương tự.

Ban Quản lý dự án đường sắt thông tin Chính phủ dự kiến ban hành Nghị quyết triển khai Nghị quyết 172/2024/QH15 của Quốc hội về Dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc-Nam ngay trong tháng 3 này.

Sau đó, lựa chọn tư vấn quản lý dự án theo hình thức đấu thầu quốc tế từ tháng 3-5/2025 và các bước tiếp theo quy trình. Dự kiến, từ tháng 2/2027, sẽ tiến hành lập hồ sơ mời thầu, tổ chức lựa chọn nhà thầu và phấn đấu khởi công vào tháng 12/2027.

"Hiện tại, Việt Nam chưa có doanh nghiệp làm đường sắt tốc độ cao nên nếu phân chia gói thầu lớn sẽ đặt ra cả vấn đề về kinh nghiệm, năng lực tài chính. Trong khi doanh nghiệp lớn của Việt Nam chỉ có vốn từ 500-1.000 tỷ đồng, số trên 1.000 tỷ đồng không nhiều.

Nếu tham gia xây dựng dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc - Nam cần năng lực tài chính cần 10-15% gói thầu, không doanh nghiệp nào nào làm được. Trong trường hợp đấu thầu quốc tế, việc đàm phán, ký kết với nước ngoài cũng khó khăn.

Lúc này cơ chế làm việc đến đâu, doanh nghiệp tham gia đến đâu, chiếm bao nhiêu % công việc phải rõ ràng," Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam Nguyễn Quốc Hiệp nêu vấn đề.

Về phía các doanh nghiệp bày tỏ mong muốn tách dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc - Nam thành 2 hợp phần, gồm: hợp phần xây dựng từ đường ray trở xuống như cầu, đường, hầm; hợp phần công nghệ cơ khí phía trên đường ray trở lên như đầu máy toa xe, thông tin tín hiệu.

Riêng đối với hợp phần từ đường ray trở xuống, Phó Tổng Giám đốc Tập đoàn Đèo Cả Nguyễn Quang Dũng đề xuất thực hiện cơ chế chỉ định thầu như đã áp dụng trong dự án đường bộ cao tốc Bắc - Nam.

Hình thức này giúp rút ngắn thời gian lựa chọn nhà thầu và giúp các bên liên quan phối hợp nhanh chóng, giảm thiểu thời gian xử lý các thủ tục hành chính phức tạp, đặc biệt trong việc triển khai ở những khu vực khó khăn.

Ngoài ra, cơ quan chức năng cũng cần xem xét bỏ tiêu chí lựa chọn nhà thầu theo luật đấu thầu quy định "từng thực hiện 1-2 công trình ở mức độ quy mô tương đương" thay thế vào đó có thể cho phép sử dụng nhà thầu phụ đặc biệt với giá trị cao có thể lên tới 60-70%.

"Cơ chế này cũng giúp giảm thiểu rủi ro pháp lý và chậm tiến độ liên quan đến khiếu nại hoặc tranh chấp pháp lý quốc tế giữa các bên tham gia," đại diện Tập đoàn Đèo Cả cho hay.

Về phía Phương Thành Tranconsin, Chủ tịch Phạm Văn Khôi cho rằng nên tách dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc-Nam thành hai phần kết cấu hạ tầng phía dưới đường ray và kết cấu hạ tầng bên trên như đầu máy, toa xe, thông tin tín hiệu…

Chủ tịch Phạm Văn Khôi đánh giá phần công nghệ cơ khí phía trên tương đối khó với doanh nghiệp trong nước và để học hỏi rất mất thời gian. Còn đối với với phần hạ tầng phía dưới đường ray, với doanh nghiệp có kinh nghiệm đã đảm nhiệm các dự án đường bộ cao tốc có tính chất tương tự là hoàn toàn có thể đảm nhận được.

"Doanh nghiệp mong muốn được tạo cơ hội tham gia vào quá trình xây dựng dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc-Nam bằng cơ chế chỉ định thầu, nhất là đối với cho các doanh nghiệp xây dựng, giao thông đang thi công các công trình hạ tầng lớn, trọng điểm quốc gia thời gian qua.

Doanh nghiệp sẽ chủ động đào tạo cán bộ, công nhân viên, đầu tư mua thêm thiết bị công nghệ máy móc, thậm chí thuê chuyên gia trong và ngoài nước đã thi công dự án tương tự để vừa làm vừa học tập," ông Phạm Văn Khôi chia sẻ.

Phó Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu Phạm Thy Hùng (Bộ Tài chính) đánh giá cao tinh thần phát huy nội lực của các doanh nghiệp trong nước và cho biết chủ trương luôn có cơ chế, chính sách ưu tiên doanh nghiệp trong nước tham gia những dự án trọng điểm quốc gia như dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc - Nam.

Đối với các quy định hiện hành của Luật Đấu thầu có cơ sở áp dụng lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt đối với dự án này.

Liên quan đến cơ chế thầu, chọn đấu thầu trong nước hay quốc tế, Luật Đấu thầu hiện quy định doanh nghiệp trong nước không làm được mới tổ chức đấu thầu quốc tế. Trường hợp đấu thầu quốc tế phải liên danh với nhà thầu trong nước để thực hiện.

Tới đây, khi Luật Đấu thầu sửa đổi có hướng thay đổi cho phép nhà thầu trong nước liên doanh với nhà thầu nước ngoài, có thể là nhà thầu đặc biệt như các doanh nghiệp đề xuất.

Khi đó, nhà thầu trong nước tự tìm đối tác có kinh nghiệm ở nước ngoài, yêu cầu chuyển giao công nghệ. Quan điểm mới này để tránh ý kiến cho rằng khi liên danh với nhà thầu nước ngoài khó chuyển giao công nghệ cốt lõi của gói thầu khó.

Theo Bộ Xây dựng (trước là Bộ Giao thông Vận tải), cùng với đầu tư dự án đường sắt tốc độ cao trục Bắc - Nam, nếu tính cả hệ thống đường sắt quốc gia, đường sắt đô thị sẽ tạo ra thị trường xây dựng 75,6 tỷ USD, trong đó sản xuất phương tiện, thiết bị 34,1 tỷ USD.