Kỷ nguyên 'kỳ lân' đã chấm dứt?

Mặc dù năm 2022 có phần trầm lắng, nhưng kể từ đầu năm 2023, tổng giá trị thị trường của 5 gã khổng lồ công nghệ gồm Alphabet, Amazon, Apple, Meta và Microsoft đã tăng vọt 70% lên hơn 10.000 tỷ USD, nhờ làn sóng trí tuệ nhân tạo (AI). Công nghệ này cũng đã đẩy những công ty khác lên hàng top trong ngành.

Vào ngày 21/2, Nvidia, nhà sản xuất hàng đầu về chip AI, báo cáo doanh thu tăng chóng mặt 265% so với cùng kỳ năm ngoái trong quý kết thúc vào tháng 1. Giá trị thị trường của công ty đã tăng từ khoảng 500 tỷ USD một năm trước lên 1.700 tỷ USD - đưa họ trở thành công ty giá trị thứ 5 nước Mỹ.

OpenAI, nhà phát triển ChatGPT, và các nhà xây dựng AI khác như Anthropic nhanh chóng nổi tiếng, huy động được hàng tỷ USD. Hàng nghìn công ty AI nhỏ hơn cũng xuất hiện. Theo Rest of World, một hòn đảo nhỏ ở Caribe tên là Anguilla, có hậu tố tên miền internet là “.ai”, giờ đây thu về khoảng một phần ba ngân sách từ việc cấp phép sử dụng.

Trong một dấu hiệu mới nhất cho thấy sự "điên cuồng" quay trở lại Thung lũng Silicon, Adam Neumann, người sáng lập bị lật đổ của WeWork - kỳ lân một thời đã nộp đơn phá sản vào tháng 11 năm ngoái, đã đưa ra một đề nghị hồi đầu tháng 2 để giành lại quyền kiểm soát công ty.

Tuy nhiên, sẽ là sai lầm nếu nghĩ rằng môi trường khởi nghiệp đang quay trở lại với sự "say men" trước đây.

Thứ nhất, phản ứng từ ban lãnh đạo và các chủ nợ của WeWork đối với canh bạc của ông Neumann khá thờ ơ. Theo PitchBook, các quỹ đầu tư mạo hiểm (VC) chỉ chi 170 tỷ USD vào Mỹ năm ngoái, giảm một nửa so với năm 2021. Ngoại trừ một vài trường hợp ngoại lệ nổi bật, như OpenAI, các nhà đầu tư đã đặc biệt cảnh giác với việc ký séc có mức định giá cao ngất ngưởng.

Suốt những năm 2010, số lượng các "kỳ lân" đã tăng vọt ở Mỹ. Đã có 344 công ty như vậy được thành lập vào năm 2021. Và năm ngoái số lượng này chỉ là 45.

Nguyên nhân chính là sự kết thúc của kỷ nguyên tiền rẻ. Trong những năm sôi động - khi các nhà đầu tư đua nhau giành lấy một phần của các công ty khởi nghiệp sôi động nhất, thì các công ty công nghệ không cần phải huy động vốn từ thị trường đại chúng.

Các nhà đầu tư chéo (Crossover Investor - nhà đầu tư vào thị trường vốn của công ty đại chúng, là người hoạt động trong nhiều phân khúc thị trường đầu tư tư nhân từ giai đoạn trước, trong cho đến sau IPO) như Tiger Global và Coatue, hoạt động trên cả thị trường đại chúng và tư nhân, đã đổ xô vào Thung lũng Silicon.

Đại diện Dharmesh Thakker của quỹ đầu tư mạo hiểm Battery Ventures, nhớ lại rằng những người sáng lập đã từng có thể "huy động tiền trên một cuộc gọi Zoom".

Năm 2021, các nhà đầu tư chéo chiếm hơn một nửa tài trợ cho các công ty khởi nghiệp. Kể từ đó, họ đã rút lui, năm ngoái số này chỉ đóng góp chưa đến một phần ba.

Bây giờ, các nhà đầu tư đang nghĩ cách bán cổ phần của họ trong những kỳ lân. Hầu hết các quỹ đầu tư mạo hiểm đều hoạt động theo chu kỳ 10 năm, hỗ trợ các công ty khởi nghiệp trong 5 năm đầu và thu hồi vốn trong 5 năm sau. Với hơn 700 kỳ lân, với tổng giá trị 2.400 tỷ USD, một lượng tiền đáng kể đang bị mắc kẹt.

Cách thoát đầu tiên là thông qua phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO). Tuy nhiên, thị trường IPO vẫn trì trệ, với 83 thương vụ niêm yết được hỗ trợ bởi VC trong năm 2023, giảm so với 309 năm 2021. Nhiều công ty niêm yết năm ngoái, bao gồm Instacart (kinh doanh giao hàng tạp hóa) và Klaviyo (công ty phần mềm), đang giao dịch dưới giá ban đầu.

Arm, nhà thiết kế chip có giá cổ phiếu tăng hơn gấp đôi kể từ khi niêm yết vào tháng 9, là một trường hợp ngoại lệ hiếm hoi. Các công ty đang lên kế hoạch IPO trong năm nay thường phải chấp nhận định giá thấp hơn: Reddit dự kiến niêm yết ở mức 5 tỷ USD, giảm so với định giá tư nhân là 10 tỷ USD vào năm 2021.

Thứ hai, bán mình cho một công ty khác cũng không hẳn là nước đi khả quan. Theo PitchBook, chỉ có 698 công ty được hỗ trợ bởi VC được các công ty khác mua lại trong năm ngoái, giảm so với 1.311 năm 2021. Các cơ quan chống độc quyền đã khiến các công ty công nghệ lớn, vốn từng là những kẻ mua sắm hàng loạt, phải đứng ngoài cuộc. Tháng trước, Amazon đã từ bỏ việc mua lại iRobot, một nhà sản xuất robot hút bụi, sau khi bị các nhà chức trách châu Âu kiểm tra.

Bán cho một nhà đầu tư tư nhân khác cũng không hấp dẫn lắm. Theo Caplight, một nhà cung cấp dữ liệu, định giá tư nhân trên thị trường thứ cấp thấp hơn so với vòng gọi vốn mới nhất của hơn 80% kỳ lân. Nền tảng trò chuyện Discord, gần đây được định giá trên thị trường thứ cấp là 6 tỷ USD, giảm so với định giá gần 15 tỷ USD khi họ huy động vốn lần cuối vào năm 2021.

Giữa cơn hạn hán, một số kỳ lân đã đơn giản là sụp đổ. Convoy, một công ty khởi nghiệp về logistics cuối cùng huy động vốn vào năm 2022 với định giá gần 4 tỷ USD, đã đóng cửa vào tháng 10. Veev, một kỳ lân chuyên phá vỡ ngành xây dựng nhà, đã đóng cửa vào tháng 11 và đang thanh lý tài sản.

Samir Kaji của Allocate, một công ty kết nối các nhà đầu tư với các quỹ VC, tin rằng nhiều kỳ lân sẽ âm thầm bị mua lại từng phần.

Đó là một kết cục buồn cho những người sáng lập, nhân viên và nhà đầu tư của những công ty từng hứa hẹn một thời. Nhưng những người khác không cần quá lo lắng.

Tom Tunguz của  quỹ đầu tư Theory Ventures, cho rằng sự sụt giảm nguồn vốn kể từ năm 2021 chỉ đơn giản là quay lại với xu hướng dài hạn bị ảnh hưởng bởi đại dịch. Và có rất nhiều điều đáng mừng về sự tỉnh táo mới mẻ của Thung lũng Silicon.

Hiện nay hiếm khi tìm thấy một công ty khởi nghiệp chấp nhận tăng trưởng bằng mọi giá. Những người sáng lập đã bắt đầu dè xẻn hơn. Nhiều người cũng thận trọng trong việc tuyển dụng, trái ngược với cuộc chạy đua giành nhân tài trong thời kỳ đại dịch. Không chỉ có startup, trong hai năm qua, Alphabet, Amazon, Meta và Microsoft đã sa thải hơn 75.000 nhân viên.

Hơn nữa, AI không chỉ cung cấp cho các công ty khởi nghiệp Mỹ những ý tưởng kinh doanh mới, mà còn cung cấp các cách để làm nhiều hơn với ít nguồn lực hơn. Các công ty khởi nghiệp tiêu tốn khoảng một nửa tiền mặt cho việc bán sản phẩm và một phần ba cho kỹ thuật. Trợ lý AI dành cho nhân viên bán hàng và lập trình viên đang nâng cao năng suất hơn một phần ba tại một số công ty khởi nghiệp, giảm lượng vốn cần huy động.