Có hay không chuyện tạo cơ chế cho các 'ông lớn' độc quyền xuất khẩu gạo?

Dự báo tình hình thị trường lúa gạo xuất khẩu từ nay đến tháng 9.2017 gặp nhiều thuận lợi. Ảnh: P.V

Gần đây, một số doanh nghiệp (DN) cho rằng, việc Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) có ra quyết định cấm các DN tham gia đấu thầu vào các thị trường tập trung cho đến khi TCty Lương thực Miền Bắc (Vinafood 1) và TCty lương thực Miền Nam (Vinafood 2) ký hợp đồng xong vô hình chung đã tạo một sân chơi không bình đẳng.

Trao đổi với PV Báo Lao Động chiều 26.6, chuyên gia Nguyễn Đình Bích - nguyên Phó trưởng Ban Nghiên cứu Chiến lược phát triển thương mại, Viện Nghiên cứu Thương mại (Bộ Công Thương), cho rằng: Cho đến thời điểm này, Nghị định 109/CP vẫn còn hiệu lực nên mọi hoạt động xuất khẩu gạo vẫn phải theo quy định tại Nghị định này. Muốn thay đổi, phải có Nghị định thay thế hoặc sửa đổi Nghị định 109/CP.

Tuy nhiên, cần phải hiểu rằng, đi đấu thầu quốc tế thì các nước cũng chỉ có 1-2 DN đại diện, không bao giờ có chuyện hàng loạt DN kéo nhau đi đấu thầu quốc tế. “Càng nhiều DN đi càng cạnh tranh với nhau càng “nát”, chẳng được giá tốt. Mấy cuộc đi bỏ thầu ở Philippines, Thái Lan cũng chỉ có 1-2 DN đi. Đó là những DN lớn. Tuy nhiên, tôi cho rằng, trong quá trình bỏ thầu, trước khi đi, các DN này cũng đã có sự hội ý, tham vấn ý kiến của cơ quan quản lý trong nước, chứ không phải tự do ai thích đi thì đi.

Do đó, các DN quá nhỏ của VN không thể đủ khả năng tham gia đấu thầu quốc tế. Cho nên, trong trường hợp này, vin vào ý kiến “tự do cạnh tranh” là chưa hợp lý. Dẫu gì Vinafood 1 và 2 của VN cũng là những DN lớn, đại diện cho các DN đi đấu thầu dưới sự chỉ đạo của Chính phủ, của Bộ Công Thương là hoàn toàn hợp lý. 2 DN này được Nhà nước chỉ định, chứ không phải là DN lớn “bắt nạt” các DN khác để giành quyền đi đấu thầu. Cũng không có chuyện Bộ Công Thương tạo lợi thế độc quyền cho các DN này" – ông Nguyễn Đình Bích nêu ý kiến.

Cũng theo ông Nguyễn Đình Bích, những hợp đồng tập trung thường là những hợp đồng có quy mô lớn và được giá tốt. Nhưng quy định của Việt Nam hiện nay quy định: DN được chỉ định đi đấu thầu mặc nhiên được hưởng 20% kết quả đấu thầu. Vậy, ví dụ nếu có 150 DN tham gia xuất khẩu gạo, nhưng đơn vị đại diện đi đấu thầu đã được hưởng 20%, 149 DN còn lại chỉ được hưởng 80% số lượng còn lại, tức là mỗi DN chỉ được hưởng 0,5%, như vậy là quá ít và không công bằng, cần phải xem xét lại.

Vấn đề thứ hai là, nếu sang năm sau lại có chuyện đấu thầu, phân bổ hạn ngạch, lại căn cứ vào thành tích xuất khẩu gạo của năm trước, nếu DN nào tham gia đấu thầu được mặc nhiên hưởng 20% thì được hưởng ưu tiên. “Với 20% số lượng gạo xuất khẩu này, DN đại diện mặc nhiên được hưởng thành tích “có số lượng gạo xuất khẩu cao” để được hưởng những ưu đãi trong mùa đấu thầu sau. Đây là quy định chưa hợp lý, cần được điều chỉnh” - chuyên gia Nguyễn Đình Bích nhấn mạnh.