Bài 4: Không sửa luật, 'giấc mơ an cư' khó thành hiện thực

Cần "nhạc trưởng" điều phối các chương trình xây dựng nhà ở công nhân

Nghị định số 49/2021/NĐ-CP sửa đổi, bổ sung Nghị định số 100/2015/NĐ-CP đã có nhiều quy định "cởi trói", tạo điều kiện phát triển nhà ở cho công nhân. Tuy nhiên, một số nội dung vẫn còn vướng mắc tại Luật Nhà ở và một số pháp luật khác có liên quan như Luật Đất đai, Luật Đầu tư công… Theo ông Hà Quang Hưng, Phó Cục trưởng Cục Quản lý nhà và thị trường bất động sản (Bộ Xây dựng), cần nghiên cứu, sửa đổi Luật Nhà ở 2014 theo hướng ban hành cơ chế, chính sách riêng về đầu tư xây dựng nhà ở cho công nhân lao động tại các khu công nghiệp để khuyến khích, thúc đẩy phát triển loại hình này.

Cụ thể, quy định các ưu đãi cho chủ đầu tư thực hiện dự án nhà ở xã hội trong đó có nhà ở công nhân khu công nghiệp (miễn tiền sử dụng đất; miễn, giảm thuế VAT, thuế thu nhập doanh nghiệp; được vay vốn tín dụng ưu đãi; được hỗ trợ đầu tư xây dựng hệ thống hạ tầng kỹ thuật…) mang tính thực chất để thu hút các doanh nghiệp tham gia đầu tư phát triển nhà ở công nhân.

Vướng mắc không nhỏ trong Luật Quản lý thuế cũng cần sửa đổi để thu hút đầu tư, theo hướng bổ sung loại hình "dự án nhà ở xã hội chỉ để cho thuê" để các chủ đầu tư được hưởng ưu đãi này. Điều này bảo đảm đồng bộ với pháp luật về nhà ở quy định mức thuế ưu đãi đối với trường hợp đầu tư xây dựng nhà ở xã hội (NƠXH) chỉ để cho thuê thì được ưu đãi hơn so với trường hợp đầu tư xây dựng NƠXH để bán, thuê mua. Cụ thể là được giảm 70% thuế suất thuế giá trị gia tăng, thuế thu nhập doanh nghiệp

Trên cơ sở các vướng mắc, bất cập trong thực tiễn triển khai và thực tiễn áp dụng các quy định pháp luật liên quan đến phát triển NƠXH, nhà ở công nhân, Tổng Liên đoàn Lao động (LĐLĐ) Việt Nam cũng đang dự thảo văn bản gửi Bộ Xây dựng và Bộ Tư pháp đề xuất các giải pháp cụ thể, nội dung quan trọng là sửa đổi các quy định của pháp luật, tạo điều kiện thông thoáng trong đầu tư xây dựng và vận hành nhà ở cho công nhân.

Tổng LĐLĐ Việt Nam cho rằng, cần đồng bộ quy định pháp luật về đầu tư công, xây dựng, nhà ở, đấu thầu, đất đai trong lựa chọn chủ đầu tư dự án xây dựng NƠXH, nhà ở công nhân; làm rõ vai trò, trách nhiệm của các tổ chức, cá nhân có liên quan trong việc thực hiện chính sách về NƠXH, nhà ở công nhân. Theo đó, quy định rõ việc phân cấp, phân quyền theo hướng  bảo đảm quản lý thống nhất từ Trung ương đến địa phương, góp phần cải cách thủ tục hành chính trong việc thực hiện chính sách NƠXH, nhà ở công nhân.

Hiện nay, pháp luật về nhà ở chưa có chính sách riêng về nhà ở cho công nhân khu công nghiệp. Vì vậy, việc nghiên cứu bổ sung chính sách cụ thể về nhà công nhân thuê tại khu công nghiệp nhằm bảo đảm chính sách an sinh xã hội, đáp ứng nhu cầu về nhà ở cho công nhân, người lao động khu công nghiệp là rất cần thiết trong thời điểm hiện nay.

Từ thực tiễn triển khai xây dựng nhà ở cho công nhân, Trưởng ban quản lý dự án thiết chế công đoàn, Tổng LĐLĐ Việt Nam Lê Văn Nghĩa cho rằng, Luật Nhà ở 2014 cần được sửa đổi theo hướng cho phép doanh nghiệp được đầu tư phát triển NƠXH cho thuê là phòng trọ, nhà trọ; hộ gia đình, cá nhân bỏ vốn đầu tư xây dựng NƠXH trên diện tích đất ở hợp pháp của mình; doanh nghiệp, hợp tác xã bỏ vốn đầu tư xây dựng NƠXH cho thuê là phòng trọ, nhà trọ.

Về nguyên tắc cho thuê, cho thuê mua, bán NƠXH, theo ông Lê Văn Nghĩa, cần bổ sung quy định theo hướng cho phép doanh nghiệp hoạt động sản xuất kinh doanh trong khu công nghiệp thuê nhà bố trí chỗ ở cho công nhân của doanh nghiệp.

"Thực tiễn hiện nay tại 244 căn hộ ở do Tổng LĐLĐ đầu tư tại thiết chế công đoàn Hà Nam cho thấy, các doanh nghiệp có nhu cầu về thuê nhà ở cho công nhân rất cao, việc doanh nghiệp đứng ra thuê sẽ giảm bớt các thủ tục thuê nhà ở của công nhân do công nhân đa phần là người dân từ các địa phương khác về làm việc", ông Lê Văn Nghĩa nêu ví dụ.

Dưới góc nhìn của doanh nghiệp tham gia phát triển nhà ở công nhân, theo ông Nguyễn Xuân Quang, Chủ tịch Tập đoàn Nam Long, cần xem xét thuế giảm thuế VAT cho công nhân mua NƠXH, nhà ở giá rẻ tại các khu công nghiệp để khuyến khích các đối tượng này có điều kiện tiếp cận với các dự án NƠXH.

Chủ tịch Tập đoàn Nam Long cho rằng cần có một " nhạc trưởng" điều phối và chịu trách nhiệm chính đối với các chương trình phát triển NƠXH cho công nhân tại các khu công nghiệp nhằm thực hiện mục tiêu 70% công nhân tại các khu công nghiệp này được giải quyết nhu cầu về chỗ ở. Nếu không có một "nhạc trưởng" tháo gỡ những vướng mắc trong quy định sẽ vẫn tồn tại tình trạng "làm là vướng luật", doanh nghiệp không mặn mà với đầu tư NƠXH.

Địa phương "vào cuộc"

Theo Bộ Xây dựng, một nguyên nhân khiến các dự án NƠXH, trong đó có nhà ở cho công nhân "gặp khó" là do chính quyền địa phương chưa quan tâm chỉ đạo xây dựng chương trình, kế hoạch phát triển nhà ở, đặc biệt là kế hoạch phát triển NƠXH, nhà ở cho công nhân; chưa có kế hoạch huy động vốn để xây dựng quỹ nhà. Các dự án NƠXH là phi lợi nhuận nên khó hấp dẫn doanh nghiệp, vì vậy, cần sự quyết tâm thực hiện rất lớn từ các địa phương trong việc đưa ra những chính sách hỗ trợ, ưu đãi hoặc các dự án khác để bù đắp lợi nhuận, thu hút các doanh nghiệp tham gia.

Trao đổi về các giải pháp phát triển nhà ở cho công nhân tại địa phương, theo ông Phạm Trường Sơn, Trưởng Ban Quản lý khu công nghệ cao và các khu công nghiệp TP. Đà Nẵng, phát triển đô thị công nghiệp phải gắn với phát triển nhà ở công nhân theo hình thức khu công nghiệp–đô thị-dịch vụ. Thành phố cần khảo sát kỹ nhu cầu và có kế hoạch về nhà ở cho công nhân; chuẩn bị sẵn sàng các quỹ đất sạch để đầu tư xây dựng các chung cư, NƠXH tại vị trí lân cận các khu công nghiệp.

Đồng thời, việc phát triển nhà ở cho công nhân, người lao động phải gắn liền với các dịch vụ dân sinh, các thiết chế văn hóa, cơ sở y tế, nhà trẻ, mẫu giáo… nhằm đáp ứng nhu cầu sinh hoạt, đời sống tinh thần, giải trí cho người lao động, tiết kiệm kinh phí trong quá trình vận hành, khai thác.

Ông Phạm Trường Sơn cũng cho biết thêm, để thúc đẩy phát triển nhà ở cho công nhân khu công nghiệp trên địa bàn, TP. Đà Nẵng đã quy hoạch quỹ đất để kêu gọi đầu tư xây dựng nhà ở công nhân từ nguồn vốn xã hội hóa. UBND Thành phố cũng yêu cầu các đơn vị liên quan đề xuất cơ chế, giải pháp cụ thể, tạo môi trường thuận lợi về đất đai; hỗ trợ, khuyến khích, thu hút các doanh nghiệp tích cực tham gia phát triển NƠXH, đặc biệt là nhà cho công nhân thuê tại các khu kinh tế, khu công nghiệp, cụm công nghiệp.

UBND TP. Đà Nẵng cũng đã giao Sở Xây dựng điều chỉnh Chương trình phát triển nhà ở thành phố giai đoạn 2021-2030 để phù hợp với quy hoạch chung thành phố đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045; chủ trì, phối hợp với UBND các quận, huyện và các đơn vị liên quan khi lập, phê duyệt quy hoạch xây dựng khu công nghiệp, phải bố trí diện tích đất phù hợp trên địa bàn để xây dựng nhà ở cho công nhân, thiết chế của công đoàn bảo đảm đồng bộ hệ thống hạ tầng kỹ thuật, hạ tầng xã hội để phục vụ công nhân, người lao động làm việc tại khu công nghiệp đó.

Còn tại Bắc Giang, nơi tập trung nhiều khu công nghiệp, đã có 9 dự án được chấp thuận nhà đầu tư và đang chấp thuận chủ trương đầu tư, quy mô 57,6 ha, đáp ứng chỗ ở cho khoảng 59.825 công nhân. Ngoài ra, tỉnh đã phê duyệt 3 dự án thuộc khu đô thị với quy mô khoảng 16,6 ha, đáp ứng chỗ ở cho khoảng 46.000 công nhân.

Từ những vướng mắc nảy sinh trong quá trình triển khai các dự án, ông Đào Công Hùng, Phó Giám đốc Sở Xây dựng Bắc Giang cho rằng, cần những giải pháp cụ thể để "gỡ vướng" trong huy động đầu tư và vận hành nhà ở cho công nhân.

Cụ thể, ông Hùng đề xuất cho phép doanh nghiệp sản xuất trong khu công nghiệp sử dụng lao động được ký hợp đồng thuê nhà với chủ đầu dự án (hồ sơ kèm theo danh sách dự kiến hợp đồng lao động với công nhân) để cho công nhân mình thuê ở. Công nhân khi thuê nhà ở chỉ cần có hợp đồng lao động tại các doanh nhiệp sản xuất trong các khu công nghiệp trên địa bàn tỉnh.

Để tạo điều kiện cho các doanh nghiệp có số lượng lớn lao động xây dựng được nhà ở, ông Đào Công Hùng cho rằng, cần tạo điều kiện để doanh nghiệp kinh doanh hạ tầng khu công nghiệp; doanh nghiệp sản xuất trong khu công nghiệp hoặc doanh nghiệp có chức năng kinh doanh bất động sản được Nhà nước giao làm chủ đầu tư dự án khi đáp ứng điều kiện năng lực tài chính theo quy định của pháp luật về đất đai.

Cùng với đó, quy hoạch khu công nghiệp cần phải đồng bộ với khu dịch vụ để dành đất xây dựng nhà lưu trú cho công nhân (đáp ứng tối thiểu chỗ ở cho 50% số công nhân trong khu công nghiệp đó). Đồng thời, giao trách nhiệm cho chủ đầu tư kinh doanh hạ tầng khu công nghiệp đầu tư xây dựng nhà lưu trú cho công nhân.

Tạo nguồn "vốn mồi" tiếp sức cho doanh nghiệp

Nhận định về nguồn vốn để phát triển NƠXH, theo Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản TPHCM Lê Hoàng Châu, vẫn còn vướng mắc về việc chủ đầu tư dự án NƠXH chưa được vay vốn tín dụng ưu đãi để thực hiện dự án.

"Hiện nay, để phục hồi nền kinh tế sau đại dịch COVID-19, Chính phủ và Quốc hội đã ban hành gói hỗ trợ 350.000 tỷ đồng trong 2 năm 2022-2023, trong đó có 15.000 tỷ đồng để phát triển NƠXH là nguồn lực rất quý giá và đáp ứng yêu cầu rất cấp thiết trước mắt. Nhưng về lâu dài thì Hiệp hội bất động sản TPHCM nhận thấy cần bố trí nguồn chi ngân sách nhà nước trung hạn trong mỗi giai đoạn 5 năm để thực hiện chính sách NƠXH", ông Lê Hoàng Châu cho biết.

Hiệp hội cũng đã có văn bản đề nghị Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét bổ sung danh mục chi ngân sách nhà nước trung hạn giai đoạn 2021-2025 dành để "Chi tái cấp vốn, cấp bù lãi suất để thực hiện chính sách NƠXH theo quy định của Luật Nhà ở", để có nguồn vốn từ ngân sách nhà nước hỗ trợ thực hiện chính sách NƠXH, thông qua việc tái cấp vốn cho Ngân hàng chính sách xã hội, cấp bù lãi suất cho 4 ngân hàng thương mại được Ngân hàng Nhà nước chỉ định cấp tín dụng ưu đãi NƠXH.

Làm rõ hơn về công tác hoàn thiện thể chế và các cơ chế chính sách để thúc đẩy đầu tư các dự án NƠXH, nhà ở công nhân tại các khu công nghiệp, Thứ trưởng Bộ Xây dựng Nguyễn Văn Sinh cho biết, Bộ Xây dựng đã sửa đổi và ban hành Thông tư 39 về trình tự lựa chọn chủ đầu tư NƠXH, nhà ở cho công nhân và nhiều chính sách liên quan đến thủ tục hành chính trong vấn đề thực hiện đầu tư NƠXH, nhà ở công nhân.

"Trong quá trình sửa đổi này, nổi lên một số chính sách quan trọng tác động, thúc đẩy đầu tư phát triển NƠXH và nhà ở công nhân", Thứ trưởng Nguyễn Văn Sinh nhấn mạnh.

Lãnh đạo Bộ Xây dựng nêu ví dụ về chính sách dành được quỹ đất để đầu tư phát triển nhà ở cho công nhân. Theo các quy định hiện hành, tất cả các dự án nhà ở thương mại đều phải dành 20% quỹ đất để phát triển NƠXH, nhà ở công nhân. Khu công nghiệp cũng phải dành 20% trong quỹ đất để đầu tư xây dựng nhà ở cho công nhân.

Thứ trưởng Nguyễn Văn Sinh cho biết, Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ đã tập trung chỉ đạo, dành nhiều chính sách ưu đãi nhằm phát triển NƠXH, nhà ở cho công nhân. Chủ đầu tư được dành 20% quỹ nhà thương mại trong các dự án NƠXH để bù đắp các chi phí, đầu tư phát triển NƠXH, nhà ở cho công nhân. Các địa phương tùy theo tình hình sẽ hỗ trợ một phần hạ tầng, kỹ thuật, cũng như hạ tầng xã hội trong các dự án này.

Đặc biệt, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết 11về chương trình phục hồi phát triển kinh tế-xã hội với gói tín dụng có quy mô hỗ trợ 350.000 tỷ đồng. Nhóm phát triển các dự án NƠXH và nhà ở công nhân nằm trong chương trình này.

Theo đó, có hai nhóm chính sách được bổ sung, nhóm một là hỗ trợ cho nhà đầu tư tham gia phát triển các dự án NƠXH, nhà ở cho công nhân đều được vay vốn và được hỗ trợ lãi suất 2% với quy mô 40.000 tỷ đồng.

Nhóm 2 là gói tín dụng giúp người lao động, công nhân tại các khu công nghiệp được vay vốn với quy mô 15.000 tỷ, trong thời gian vay 25 năm, lãi suất 4,8%/năm.

Theo đánh giá của Bộ Xây dựng, nhóm chính sách và gói tín dụng này là "nguồn vốn mồi" và động lực quan trọng khuyến khích, "tiếp sức" các doanh nghiệp, chủ đầu tư tích cực tham gia phát triển các dự án NƠXH, nhà ở cho công nhân, đồng thời tạo điều kiện thuận lợi hơn để góp phần hiện thực hóa "giấc mơ an cư" cho công nhân lao động tại các khu công nghiệp.

Tại cuộc đối thoại với công nhân tại Bắc Giang ngày 12/6 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã giao Bộ Xây dựng chủ trì, xem xét, tiếp thu toàn bộ vướng mắc của luật pháp và nhu cầu nhà ở của công nhân, trên cơ sở đó, vấn đề gì thuộc thẩm quyền của Chính phủ thì sẽ sửa ngay. 

Vấn đề gì liên quan đến luật pháp thì tổng hợp cùng các bộ, ngành liên quan, đánh giá tác động và đề xuất giải pháp phù hợp thực tiễn làm sao nhanh nhất có thể giải quyết vấn đề này căn cơ, bài bản, bảo đảm tính trước mắt và lâu dài, bảo đảm quyền và lợi ích chính đáng của người lao động, cũng như phù hợp điều kiện hoàn cảnh của đất nước hiện nay.