Việt Nam đứng thứ 3 Đông Nam Á về lượng startup
'Báo cáo: Bức tranh khởi nghiệp sáng tạo ở Việt Nam 2019' do Cơ quan Thương mại và Đầu tư của chính phủ Australia (Austrade) công bố gần đây, đánh giá Việt Nam đang đứng thứ 3 Đông Nam Á về số lượng các doanh nghiệp khởi nghiệp, và hệ sinh thái khởi nghiệp sáng tạo ở Việt Nam "đem đến những cơ hội tuyệt vời cho các nhà đầu tư Australia".
Theo báo cáo này, bối cảnh khởi nghiệp tại Việt Nam có thể bắt nguồn từ năm 2004, khi IDG Ventures Vietnam được thành lập, rót hơn 100 triệu USD vào thị trường. Kể từ đó, kỷ nguyên khởi nghiệp đã phát triển 3 đợt: làn sóng đầu tiên (2004-2007); làn sóng thứ hai (2007-2010); và làn sóng thứ ba (2011 đến nay).
Một góc trong vườn ươm khởi nghiệp công nghệ UpStar Labs tại TP HCM.
Trong làn sóng thứ ba, Austrade nhận xét Việt Nam đã tăng trưởng 'phi thường' về số lượng startup, từ 400 vào năm 2012 lên gần 1.800 vào năm 2015 và 3.000 trong năm 2017. Các không gian làm việc chung (co-working space), vườn ươm khởi nghiệp (Incubator) và tăng tốc khởi nghiệp (Accelerator) cùng các chương trình cho cộng đồng khởi nghiệp cũng bùng nổ từ 2016.
Cộng đồng khởi nghiệp chứng kiến sự ra mắt của các co-working space như Toong, Up, Dreamplex, Circo, Hatch!, Nest và Hub.IT. Các Accelerator mới cũng được ra mắt, bao gồm VSV, VIISA, cùng hàng loạt các cơ sở ươm tạo thuộc các cơ quan chính phủ, trường đại học và viện nghiên cứu.
Theo Topica Founder Institute (TFI), lượng vốn đổ vào các startup Việt đã tăng 3 lần trong giai đoạn 2016-2018, từ 205 triệu USD lên gần 900 triệu USD. Austrade cho rằng vốn nước ngoài được chào đón. Các quỹ đầu tư mạo hiểm và tổ chức công nghệ quốc tế đang phát triển dấu ấn của riêng tại đây.
"Ngày nay, hệ sinh thái đổi mới của Việt Nam tạo cơ hội đặc biệt cho các nhà đầu tư công nghệ. Một yếu tố thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới này là dân số trẻ. Với độ tuổi trung bình chỉ 30, người Việt Nam rất am hiểu công nghệ và hoạt động kỹ thuật số", báo cáo cũng chỉ ra các yếu tố thuận lợi khác như tỷ lệ thâm nhập Internet và smartphone cao, sự khuyến khích khởi nghiệp của Chính phủ.
Cộng đồng khởi nghiệp Việt Nam được thúc đẩy chính ở 3 thành phố là Hà Nội, Đà Nẵng và TP HCM. Dù xác nhận các startup có tiềm năng lớn để phát triển, báo cáo của Austrade cũng chỉ ra 5 thách thức cơ bản đối với hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo Việt Nam.
- Khả năng tiếp cận tài chính: Năm 2016, nguồn tài chính lớn của các nhà đầu tư trong nước đến từ 3 quỹ đầu tư mạo hiểm: IDG Ventures Vietnam, Cyber Agent và DFJ VinaCapital. Tổng cộng, họ đã đầu tư hơn 120 triệu USD.
Tuy nhiên, khó thuyết phục các nhà đầu tư địa phương chấp nhận rủi ro và đầu tư vào các công ty khởi nghiệp giai đoạn đầu. Các startup giai đoạn đầu phụ thuộc nhiều vào tài trợ từ các nhà đầu tư thiên thần, nhưng loại nhà đầu tư này mới xuất hiện và chưa hỗ trợ được nhiều.
- Tài năng và kỹ năng điều hành: Hầu hết doanh nhân tài năng đều học ở nước ngoài về, chủ yếu từ các nước phương Tây. Tuy nhiên, những người ở Việt Nam thường không được đào tạo đầy đủ về khả năng kinh doanh nên khó hơn khi khởi sự và điều hành một công ty thành công.
Báo cáo cho rằng, dù Việt Nam nằm trong top 3 Đông Nam Á về số lượng startup, nhưng không nhiều doanh nghiệp được trang bị các kỹ năng cần thiết để phát triển mô hình kinh doanh bền vững, hoặc phù hợp với các dự án. Do đó, nhiều startup địa phương có cơ hội hạn chế để kết nối với hệ sinh thái khu vực.
- Hệ sinh thái phân mảnh: Mặc dù có sự hỗ trợ ngày càng tăng từ Chính phủ, hệ sinh thái hoạt động với từng mảng cô lập, thiếu kết nối. Do đó, để tăng cường hiệu quả, cần có sự hợp tác nhiều hơn giữa các bên liên quan, xây dựng năng lực thể chế rộng hơn và sự hỗ trợ của Chính phủ.
- Khả năng R&D: Cần cải thiện đáng kể về năng lực khoa học, công nghệ và đổi mới. Hệ thống đổi mới sáng tạo quốc gia ở trạng thái non trẻ, phân mảnh và R&D vẫn chưa được chú trọng thích đáng cả trong kinh doanh và khu vực công.
- Vấn đề sở hữu trí tuệ: Việt Nam cần tăng cường khung pháp lý về bảo vệ sở hữu trí tuệ. Việt Nam là thành viên của WTO và Tổ chức Sở hữu Trí tuệ Thế giới (WIPO). Pháp luật Việt Nam bao phủ hầu hết các khía cạnh bảo vệ sở hữu trí tuệ theo Thỏa thuận về các khía cạnh liên quan đến Thương mại của Quyền Sở hữu Trí tuệ (Hiệp định TRIPS).
Tuy nhiên, báo cáo cho rằng Việt Nam cần thực thi nghiêm túc các điều khoản trong những thỏa thuận này và Chính phủ nên làm nhiều hơn để nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của các vấn đề sở hữu trí tuệ đến các startup Việt.
Đánh giá về cơ hội cho các nhà đầu tư Australia, báo cáo gợi mở khá nhiều tiềm năng nhưng cũng lưu ý vài thử thách khi muốn tiếp cận hệ sinh thái khởi nghiệp ở đây.
Các lưu ý chính bao gồm: lĩnh vực thanh toán điện tử dù rất triển vọng nhưng đã có nhiều đơn vị tham gia; việc tìm kiếm và đào tạo các nhà sáng lập tài năng nội địa còn hóc búa; cơ hội chen chân cho các doanh nghiệp mới trong thị trường đầu tư công về đô thị thông minh không cao; công nghệ Blockchain dù hứa hẹn nhưng cũng là thách thức, hay như việc tìm kiếm các nhân sự IT chất lượng cao nhưng giá cả hợp lý...
