Quan niệm đúng về Táo Quân của người Việt

Hơn nửa tỷ đồng cho 30 giây quảng cáo trong chương trình Táo quân 2019

Tết của nền văn minh lúa nước có nguồn gốc từ nền văn minh Lạc Việt phía Nam sông Dương Tử, trải gần 5000 năm lịch sử. Dù hình thức giống nhau nhưng sâu tận gốc rễ là một nền tảng tri thức của học thuyết Âm Dương Ngũ Hành.

Theo tục lệ cổ truyền, người Việt tin rằng, hàng năm, cứ đến ngày 23 tháng Chạp âm lịch, Táo Quân lại cưỡi cá chép bay về trời để trình báo mọi việc xảy ra trong gia đình với Ngọc Hoàng. Cho đến đêm Giao thừa Táo Quân mới trở lại trần gian để tiếp tục công việc coi sóc bếp lửa của mình.

Nhiều người đang hiểu sai hình tượng Táo Quân.

Vị Táo Quân quanh năm ở trong bếp nên biết hết mọi chuyện hay dở tốt xấu của mọi người, cho nên để Vua Bếp "phù trợ" cho mình được nhiều điều may mắn trong năm mới, người ta thường làm lễ tiễn đưa Ông Táo về chầu Ngọc Hoàng rất trọng thể. Người ta thường mua hai mũ Ông Táo có hai cánh chuồn và một mũ dành cho Táo Bà không có cánh chuồn, ba cái áo bằng giấy cùng một con cá chép (còn sống hoặc bằng giấy, hoặc cũng có thể dùng loại vàng mã gọi là “cò bay ngựa chạy”) để làm phương tiện cho “Vua Bếp” lên chầu trời. Ông Táo sẽ tâu với Ngọc Hoàng về việc làm ăn, cư xử của mỗi gia đình dưới hạ giới. Lễ cúng thường diễn ra trước 12h trưa, sau khi cúng xong, người ta sẽ hóa vàng đồ lễ, nếu có cá sống thì sẽ đem thả xuống sông, hồ, biển hay giếng nước, tùy theo khu vực họ sinh sống.

Càng tiến dần vào trong Nam thì tục cúng ông Táo về trời có một chút thay đổi. Nhưng lễ cúng Táo Quân ở miền Bắc với một nghi lễ không thể thiếu là Cá Chép là mang tính nguyên thủy hơn cả. Qua truyền thuyết của dân tộc Việt truyền lại, chúng ta thấy rằng hình ảnh hai ông một bà - tức một Âm hai Dương hoàn toàn trùng khớp với quẻ Ly trong Kinh Dịch.

Quẻ Ly cùng 3 quẻ Đoài, Khôn và Tốn.

Ông Táo hay Thần Bếp của dân gian Trung Quốc là Ông Thần Lửa tên là Chúc Dung trong khi hình tượng Táo Quân của Việt Nam là "Hai Ông Một Bà": Thổ Công, Thổ Địa, Thổ kì. Hai hào Dương tượng trưng cho hai Táo Ông và hào Âm trượng trưng cho táo Bà. Đây cũng chính là hình tượng của Ông Đầu Rau trong Bếp Việt cổ và trong bát quái thì đây chính là Quái Ly - Hỏa. Quái Ly có một hào Âm ở giữa và hai Hào Dương, chủ quái là Âm nên quái này thuộc Âm. Trong Âm Dương Ngũ Hành thì Bếp thuộc Âm, thuộc về người Phụ nữ. Rõ ràng chúng ta thấy được ý nghĩa của hình tượng Táo Quân -Thần Bếp từ nền văn hóa Việt Nam khác hẳn với Thần Lửa là đàn ông của văn hóa Trung Quốc.

Hình ảnh Táo Quân trong tranh dân gian Đông Hồ.

Táo Quân của Trung Quốc thiên về mê tín hơn là tính Minh Triết. Đó có lẽ là do thất truyền trong qua trình tiếp biến văn hoá Việt Tộc. Hình tượng Cá Chép không thể thiếu trong cặp quẻ Ly-Khảm bị thay thế bởi to-tem Ngựa của Hán tộc (Mongoloid). Bộ ba 2 ông Táo và 1 bà Táo bị thay thế bới danh xưng Đông Trù Tư Mệnh và cặp đôi Tô Cát Lợi và Vương Thị… Theo chuyên gia thương hiệu Võ Văn Quang, người đã sống và đi nhiều nơi tại Trung Quốc và Mông Cổ thì lý do là vì lối sống du mục của tổ tiên Hán tộc không có hình tượng căn bếp với ‘3 ông đầu rau’ mà bếp lò của nhà lều truyền thống phương Bắc là một dạng bếp đắp kín với ‘ông khói’ thông lên mái lều để hút khói. Trên mặt bếp khoét một lỗ tròn to để nấu nướng. Đó là khác nhau căn bản từ thực tế cuộc sống cho điến minh triết của thần Táo. Và với lối sống du mục, một năm dời nhà 2, 3 lần theo mùa và thời tiết cho phù hợp với đối tượng chính yếu là đàn gia súc, thì tín ngưỡng thần Táo coi sóc và báo cáo sự việc xảy ra trong cả năm đối với Hán tộc phương Bắc là vô nghĩa. Điều này chỉ đúng với không gian văn hoá Bách Việt (và Lạc Việt) nền văn minh và văn hiến 5000 năm ở đồng bằng Dương Tử đến Việt Nam, mà trong đó Lạc Việt vẫn còn lưu giữ. Đó là một di sản văn hoá quý báu mà cha ông ta để lại.

Tranh thờ Táo Vương (?) của TQ không thể tìm thấy những ý nghĩa mang giá trị Minh Triết hay Văn hiến.

Một hình ảnh gắn liến với lễ Táo Quân chính là con cá chép. Tại sao về trời mà Táo quân lại cưỡi cá chép? Sao không phải là cưỡi chim? Ông cha ta có lầm lẫn gì không? Hoàn toàn không! Khi mà tổ tiên người Việt đã để lại cho hậu thế một nền văn hiến vĩ đại. Con cá chép thuộc hành thủy và trong những di sản văn hóa phi vật thể của nền văn hiến Việt chính những bức tranh dân gian. Chúng ta thấy hình tượng này trong tranh cá chép làng Đông hồ: Một con cá mẹ với năm con cá con. Đây chính là mô tả "Thiên Nhất Sinh Thủy, Địa Lục Thành Chi", cũng giống như bức tranh một Lợn mẹ cùng 5 lợn con.

Và hình tượng Táo quân cưỡi cá chép, chính là biểu tượng của quẻ Hỏa Thủy Vị tế trong kinh Dịch. Đây là quẻ cuối cùng kết thúc một chu kỳ 64 tư quẻ Việt Dịch. Biểu tượng cho chu kỳ tuần hoàn của tạo hoá trong một năm đã kết thúc và chuyển sang một chu kỳ mới và mọi việc vẫn còn tiếp tục để một năm mới tốt lành. Đó là tinh thần của quẻ Vị Tế.

Ngày 23 tháng Chạp, Ông Táo về trời.

Tại sao Ông Táo lại về trời lại là ngày 23 tháng Chạp mà không phải là ngày 30? Ngày này là ngày mà lý học Đông phương cho là ngày Nguyệt Kỵ. Vậy Táo quân lại chọn đúng ngày này lên trời liệu có sái không? Sách cổ chữ Hán chỉ ghi nhận mùng 5, 14, 23 là ngày Nguyệt kỵ và không một lời giải thích. Trong truyền thuyết dân gian Việt thì cho rằng "Đó là những ngày vua đi, nên kiêng ra đường". Nguyên Giám đốc TTNC Lý học Đông Phương, Chủ tịch hội khoa học Ông Nguyễn Vũ Tuấn Anh đã chứng minh trong truyền thống dân gian Việt thương nhắc đến các ngày KỴ trong tháng, là ngày nguyệt kị. Có câu thơ rằng:

Mùng 5/ 14/ 23. Đi chơi cũng lỗ, huống là đi buôn.

Vì sao ông cha ta lại kiêng những ngày này và bắt đầu bằng số 5? Đây chính là độ số trung cung của Hà Đồ và Lạc Thư. Đồ hình này chia làm 9 ô - gọi là cửu cung và ô ở giữa có con số 5.

Chu kỳ lặp lại của số 5 chính là 9. Và các bạn cũng nhận thấy rằng ngày 14 tức 5 +9, ngày 23 tức là 14 + 9. Đây cũng chính là chu kỳ vận động trở về trạng thái ban đầu liên quan đến cion số 5 ở trung cung (Ô giữa) - Ông cha ta thường bàn rằng: những ngày mùng 5/ 14/ 23 là những ngày của VUA ĐI. Trong cổ thư - kinh Thư - cũng xác định ô giữa mang độ số 5 là ngôi Hoàng Cực. Vị trí trung tâm thuộc về VUA. Đến đây, các bạn cũng nhận ra: Ngày 23 liên quan đến VUA BẾP - Chính là Táo Quân.

Cửu cung.

Tháng Chạp, chính là tháng kết thúc một năm theo chu kỳ của trời đất . Đây chính là điều mà ông cha ta chọn ngày 23 - theo chu kỳ trạch nhật cuối cùng của năm - thuộc về HOÀNG CỰC - là 23 tháng Chạp, Cho nên chọn làm ngày VUA BẾP (HOÀNG CỰC) lên Trời.

Biểu tượng của "Táo quân cưỡi cá", cũng chính là biểu tượng của quẻ Hòa Thủy vị tế, kết thúc chu ký 64 quẻ trong hệ thống Hậu Thiên của một năm..

Vấn đề cũng không chỉ dừng lại ở đây. Chiếc mũ Ông Công, Ông Táo được bán đầy ở khắp kẻ chợ , thôn quê ngày nay lại là một hình tượng được cách điệu bằng giấy của chiếc mũ các vua Hùng trên trống đồng Lạc Việt.

Kỳ diệu thay nền văn hiến Việt. Mong rằng các thế hệ sau đừng vội quên đi nguồn cội của thời Hùng Vương dựng nước mở đầu cho tập Việt sử trải gần 5000 năm văn hiến.

Mũ Ông Công Ông Táo trên khắp chợ cùng quê trong nền văn hiến Việt còn đến ngày nay.

Trong bài viết có trích dẫn tư liệu từ bài viết "Minh triết Việt trong sự tích ông Táo" của Giám đốc TTNC Lý Học Đông Phương -Ông Nguyễn Vũ Tuấn Anh.

Việc giải mã táo Quân với quẻ Vị Tế của nhà Nghiên Cứu Nguyễn Vũ Tuấn Anh với nick Thiên Sứ cũng một phần giải mã bản quyền Kinh Dịch và Phong Thuỷ Lạc Việt. Lễ tiễn Táo quân là sự tổng kết một năm ứng với ý nghĩa của quẻ thứ 64 trong dịch học, khởi đầu chuỗi ngày Tết của hệ thống Âm Dương lịch Việt tộc, ngày Chạp mộ, dựng cây Nêu, chuẩn bị hoa Mai hoa Đào…là sự khởi đầu của Tết. Cùng với những thiết chế văn hoá Lạc Việt đúc kết từ nền văn minh Lúa nước như Âm Dương lịch và 12 Con Giáp thuần nông. Thiên Can Địa Chi, Thiên Viên Địa Phương, Hồng Phạm Cửu Trù… và rất nhiều truyền thuyết dân gian… góp phần khẳng định bản quyền di sản Việt tộc đối với cả một hệ thống thiết chế, định chế, phong tục… hình thành nền Văn Hiến Việt mà đa phần lâu nay cử tưởng là của Trung Quốc hay Hán tộc phương Bắc North Mongoloid.

Hình người trên trống Đồng Lạc Việt với mũ có hình đầu rồng (Bên phải) và hai dải mũ cao vút.

Trong di sản văn hoá Tết của Việt tộc, chúng ta không chỉ có ăn Tết hay chơi Tết, mà hơn thế là sự thăng hoa và siêu nghiệm chạm đến những giá trị văn hoá Tâm linh: yêu mến đất trời, giao hoà vạn vật, tri ân công cụ lao động và vật nuôi, chia sẻ thành quả lao động, kính bái ông bà tổ tiên và những người khuất mặt. Dù giàu hay nghèo, sang hay hèn, Tết đều mang lại niềm hân hoan của hạnh phúc, thăng hoa của tâm hồn.

Một vài sáng kiến của ai đó đòi đẹp bỏ Tết Việt, nhập vào ngày Tết Dương lịch của phương Tây là một lối suy nghĩ rất thiển cận và rất nguy hiểm vì nó triệt tiêu di sản hàng nghìn năm của Ông Cha chúng ta, triệt tiêu bản quyền di sản Việt tộc vì có lẽ họ cho rằng Tết là phát xuất từ Trung Quốc mà chưa hiểu rằng Tết là di sản quý báu nhất của nền văn minh Nông nghiệp, là tiêu biểu của Văn hiến Việt Nam.