Kinh tế toàn cầu và tác động từ 'biến số' vắc xin

Sự xuất hiện của biến thể Delta có khả năng lây lan nhanh, nguy hiểm hơn vào mùa Hè năm nay và tình trạng thiếu vắc xin ngừa COVID-19 đang đẩy thế giới vào tình thế hết sức khó khăn. 

Làn sóng dịch bệnh mới không chỉ kìm hãm khả năng sớm kiểm soát COVID-19 trên toàn cầu, mà còn cản trở đà phục hồi kinh tế thế giới còn đang mong manh. Kinh tế thế giới có thể thiệt hại 2.300 tỷ USD do tốc độ tiêm chủng vắc xin chậm, trong đó các nước đang phát triển chịu tổn thất lớn nhất, là cảnh báo mới nhất mà Bộ phận phân tích, dự báo và tư vấn rủi ro EIU thuộc tập đoàn The Economist (Vương quốc Anh) đưa ra tuần qua.

Thiệt hại khó đong đếm

EIU dự báo những nước có tỷ lệ tiêm chủng không thể đạt 60% dân số cho đến giữa năm 2022 sẽ thiệt hại 2.300 tỷ USD trong giai đoạn 2022-2025.

Giám đốc phụ trách dự báo toàn cầu của EIU, Agathe Demarais, cho rằng các nước mới nổi sẽ chịu 2/3 mức tổn thất của toàn cầu, làm tăng khoảng cách hơn nữa giữa các nước này với các nước phát triển hơn.

Châu Á là khu vực chịu ảnh hưởng nghiêm trọng nhất, với mức tổn thất theo dự báo lên đến 1.700 tỷ USD, hay 1,3% GDP ước tính của khu vực. Các nước ở khu vực châu Phi cận sa mạc Sahara sẽ thiệt hại ở mức 3% GDP, mức cao nhất tính theo tỷ lệ phần trăm.

Theo EIU, những ước tính này là đáng chú ý, nhưng mới chỉ là một phần trong những cơ hội kinh tế đã bị bỏ lỡ, với những tác động của đại dịch đến giáo dục chưa được tính đến. Các nước giàu đã chuyển hướng sang hình thức học từ xa trong giai đoạn phong tỏa, nhưng nhiều nước đang phát triển không có được lựa chọn này.

Theo số liệu của Đại học Johns Hopkins, hơn 213 triệu người đã nhiễm COVID-19 và ít nhất 4,4 triệu người đã tử vong trong đại dịch.

Các nước giàu đang vượt xa về tỷ lệ tiêm chủng vắc xin, tiến tới tiêm mũi tăng cường cho người dân và mở cửa trở lại nền kinh tế, trong khi các nước nghèo đang bị tụt lại sau đáng kể.

Theo Our World in Data, tính đến ngày 23/8, khoảng 5 tỷ liều vắc xin đã được phân phối trên toàn cầu, nhưng chỉ 15,02 triệu liều trong số này là cho các nước thu nhập thấp. EIU cho rằng các chương trình tiêm chủng đang tiến triển với tốc độ chậm ở các nền kinh tế thu nhập thấp.

Theo báo cáo của EIU, sự bất bình đẳng trong tiếp cận vắc xin nổi lên do thiếu năng lực và nguyên liệu thô cho sản xuất trên toàn cầu, những khó khăn về logistics trong quá trình vận chuyển và lưu trữ vắc xin, và sự do dự do tâm lý hoài nghi về vắc xin.

Nhiều nước đang phát triển cũng có thể không có đủ vắc xin để tiêm cho người dân và trông đợi vào tài trợ từ các nước giàu, nhưng các sáng kiến toàn cầu không hoàn toàn thành công trong việc cung cấp đủ vắc xin cho những người cần được tiêm.

Bà Demarais cho rằng tình trạng bất bình đẳng trong tiếp cận vắc xin ít khả năng sẽ sớm được giải quyết. COVAX, sáng kiến do Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) khởi xướng nhằm cung cấp vắc xin cho các nền kinh tế mới nổi, đã không đáp ứng được các kỳ vọng. Bà cho rằng dù các cam kết hào phóng được đưa ra, lượng vắc xin mà các nước giàu đã tài trợ chỉ đáp ứng được một phần lượng cần thiết và thậm chí là chưa được giao.

Theo UNICEF, COVAX nhằm chuyển giao khoảng 2 tỷ liều vắc xin trong năm nay, nhưng mới chỉ 217 triệu liều được giao cho đến nay.

Một phần nguồn cung đã được chuyển tới các nước phát triển như Anh, Canada, Australia và New Zealand.

Các nước nghèo có thể sẽ phục hồi từ đại dịch chậm hơn, đặc biệt là khi các hạn chế cần được thực hiện trở lại do tỷ lệ tiêm chủng thấp. Du khách du lịch có thể sẽ tránh các nước mà nhiều người dân chưa tiêm chủng do lo ngại về an toàn.

Tình hình dịch tiếp tục diễn biến phức tạp, khi chưa thể đạt được miễn dịch cộng đồng do biến thể Delta và việc tiêm chủng là để giảm số ca nặng, nhập viện và tử vong.

Bà Demarais cho rằng sự khác biệt giữa các nước giàu và nước nghèo là rõ ràng: các nước giàu và người dân được tiêm vắc xin có nhiều lựa chọn, trong khi các nước nghèo thì ngược lại.

Nỗi lo vắc xin còn đó

Trong khi đó, việc các nước giàu đang đẩy nhanh kế hoạch tiêm thêm mũi vắc xin thứ 3 ngừa COVID-19 đang khiến nguồn cung cho các nước nghèo và nước đang phát triển trở nên hạn hẹp.

Sau Mỹ, đã có thêm ít nhất 20 nước khác xác nhận sẽ triển khai chương trình tiêm mũi vắc xin thứ 3. Động thái này đi ngược lại với lời kêu gọi của WHO cho rằng các nước nên ngừng kế hoạch tiêm tăng cường để chia sẻ lượng vắc xin dự phòng cho các nước còn đang thiếu. Theo Tổng Giám đốc WHO Adhanom Ghebreyesus, hiệu quả thực sự của mũi vắc xin tăng cường vẫn còn là một dấu hỏi và điều này chỉ thực sự cần với những người có hệ miễn dịch suy giảm.

Trong một bài phân tích về chương trình tiêm chủng ở Israel, Thổ Nhĩ Kỳ và Chile, tờ Financial Times cho biết 3 nước này đã triển khai hơn 10 triệu liều vắc xin tăng cường, nhiều hơn tổng số vắc xin đã được sử dụng tại 6 nước châu Phi là Nigeria (Ni-giê-ri-a), Ethiopia, CH Chad, Cameroon, CHDC Congo và Kenya. Hiện mới chỉ có 2% dân số châu Phi đã được tiêm đủ 2 mũi vắc xin, tỷ lệ thấp nhất trong các châu lục trên thế giới.

Ông John Nkengasong, Giám đốc Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh châu Phi, cho rằng các nước tiêm phòng tăng cường thay vì chia sẻ vắc xin với các nước có tỷ lệ tiêm chủng thấp và tỷ lệ ca mắc cao là "một tính toán sai lầm nghiêm trọng", bởi điều này sẽ tạo cơ hội cho các biến thể mới xuất hiện và thách thức chính các nước đã được tiêm chủng đầy đủ.

Theo ông Andrew Pollard, Giám đốc Oxford vắc xin Group, hãng sản xuất vắc xin Oxford/AstraZeneca, việc các nước vội vã tiêm mũi thứ 3 là do mong muốn giảm thiểu rủi ro trong tương lai, nhưng điều này là không cần thiết nếu "không có bằng chứng rõ ràng" rằng những người đã tiêm đủ 2 mũi bị suy giảm khả năng miễn dịch. 

Cũng theo ông Pollard, tiêm mũi vắc xin thứ 3 cho một người đồng nghĩa với việc từ chối cơ hội tiêm phòng cho một người khác. Đó là chưa kể, lợi ích của việc tiêm mũi thứ 3 là rất nhỏ so với việc triển khai tiêm phòng ở những nước chưa được tiêm chủng.

Mỹ dự kiến sẽ thông qua kế hoạch tiêm phòng tăng cường cho những người đã hoàn thành các mũi tiêm được 8 tháng (có thể là 1 hoặc 2 mũi tùy theo từng loại vắc xin). Dự kiến, sẽ có hơn 100 triệu người Mỹ đủ điều kiện tiêm mũi tăng cường vào cuối năm nay.

Còn ở châu Âu, Đức và Pháp cũng đã ấn định ngày khởi động chiến dịch tiêm mũi thứ 3. Anh đang lên kế hoạch, nhưng nhiều khả năng sẽ chỉ tiêm mũi 3 cho những người dễ bị tổn thương về mặt lâm sàng.

Giám đốc Tổ chức Y tế liên Mỹ (PAHO) Carissa Etienne đánh giá việc phân bổ không đồng đều vắc xin ngừa COVID-19 là một điểm yếu trong nỗ lực ngăn chặn đại dịch này ở châu Mỹ.

Theo bà Etienne, dù các nước trong khu vực đã nhận được gần 12 triệu liều vắc xin viện trợ từ Mỹ, Tây Ban Nha, Na Uy, Pháp và Thụy Điển thông qua cơ chế COVAX, song số lượng này là không đủ để bảo vệ cho hàng triệu người trong diện dễ bị tổn thương ở châu Mỹ. Chỉ tính riêng khu vực Mỹ Latinh và Caribe đến nay mới chỉ có khoảng 23% dân số được hoàn tất quy trình tiêm chủng.

Mới đây Nhóm các nhà hoạch định chính sách toàn cầu, có nhiệm vụ ứng phó với cuộc khủng hoảng COVID-19 cũng kêu gọi các quốc gia có nguồn dự trữ vắc xin lớn chia sẻ "vũ khí hữu hiệu" trong cuộc chiến chống COVID-19 với các chương trình phân phối tới các nước có thu nhập thấp hơn.

Trong một tuyên bố chung, Nhóm các nhà lãnh đạo đa phương, bao gồm người đứng đầu Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), Nhóm Ngân hàng Thế giới (WB), WHO và Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), lưu ý rằng hiện mới có chưa đầy 2% số người trưởng thành ở hầu hết các nước thu nhập thấp đã được tiêm vắc xin ngừa COVID-19. Con số này quá thấp so với mức gần 50% ở các nước có thu nhập cao.

Nhóm trên nhấn mạnh cuộc khủng hoảng bất bình đẳng vắc xin đang tạo ra "khoảng cách nguy hiểm" về tỷ lệ sống sót trong COVID-19, cũng như trong nền kinh tế toàn cầu. Do đó, nhóm các nhà lãnh đạo đa phương kêu gọi Nhóm các nước công nghiệp phát triển hàng đầu thế giới (G7) nhanh chóng thực hiện các cam kết chia sẻ vắc xin, bởi hiện mới có chưa đầy 10% số liều vắc xin được cam kết chia sẻ được chuyển đi