Dự kiến áp dụng khung năng lực bắt buộc với công chức từ tháng 3/2026

Bộ Nội vụ đang xây dựng dự thảo Nghị định quy định vị trí việc làm của công chức, dự kiến có hiệu lực từ ngày 1/3/2026. Điểm mới cốt lõi của dự thảo là toàn bộ yêu cầu đối với công chức được chuẩn hóa thành hệ thống khung năng lực thống nhất, đánh giá theo 5 cấp độ. Đây sẽ là căn cứ trực tiếp để đổi mới tuyển dụng, sử dụng, đào tạo, đánh giá và trả lương theo vị trí việc làm, thay cho cơ chế cào bằng như hiện nay.

Theo dự thảo, Chính phủ sẽ ban hành 6 danh mục khung vị trí việc làm áp dụng thống nhất trong toàn hệ thống từ Trung ương đến cấp xã, gồm 95 vị trí lãnh đạo, quản lý tại cơ quan Trung ương và cấp tỉnh; 637 vị trí công chức nghiệp vụ chuyên ngành; 60 vị trí chuyên môn, nghiệp vụ dùng chung; 22 vị trí hỗ trợ, phục vụ; 92 vị trí tại văn phòng đoàn đại biểu Quốc hội và Hội đồng nhân dân cấp tỉnh; 45 vị trí tại cấp xã, phường, đặc khu.

Từ các danh mục này, từng cơ quan sẽ xây dựng bản mô tả công việc và khung năng lực cho từng vị trí, từ người đứng đầu, cấp phó, tổ trưởng tổ tư vấn, thư ký, trợ lý, chuyên gia cao cấp đến chuyên viên cao cấp, chuyên viên chính, chuyên viên, cán sự, nhân viên và công chức cấp xã.

Mỗi bản mô tả vị trí việc làm phải thể hiện rõ mục tiêu, nhiệm vụ cụ thể, tiêu chí đánh giá, mối quan hệ công tác trong và ngoài cơ quan, phạm vi quyền hạn, điều kiện làm việc và yêu cầu về trình độ, kinh nghiệm, phẩm chất. Tùy vị trí, nhiệm vụ và thẩm quyền sẽ khác nhau nhưng đều phải rõ ràng để tránh chồng chéo, bỏ sót.

Về năng lực chung, tất cả công chức, không phân biệt lãnh đạo hay chuyên môn, đều phải đáp ứng 7 nhóm yêu cầu gồm đạo đức và bản lĩnh; tổ chức thực hiện công việc; soạn thảo và ban hành văn bản; giao tiếp, ứng xử; quan hệ phối hợp; sử dụng công nghệ thông tin; sử dụng ngoại ngữ. Mỗi tiêu chí được chia thành 5 cấp độ từ thấp đến cao.

Ví dụ, với đạo đức và bản lĩnh, cấp thấp nhất yêu cầu có trách nhiệm với công việc được giao, giữ chuẩn mực trong thực hiện nhiệm vụ; cấp cao nhất là khả năng tạo dựng văn hóa, dẫn dắt việc thực hiện đạo đức và bản lĩnh trong cơ quan. Với công nghệ thông tin, mức thấp nhất là sử dụng được máy tính và các phần mềm cơ bản; mức cao nhất là am hiểu sâu và có khả năng lập trình phần mềm chuyên ngành.

Ngoài năng lực chung, công chức còn phải đáp ứng năng lực chuyên môn với 5 yêu cầu về tham mưu xây dựng, thẩm định, hướng dẫn, kiểm tra và tổ chức thực hiện văn bản. Năng lực này được đánh giá từ cấp 2 đến cấp 5. Ở cấp thấp, công chức tham gia xây dựng các văn bản cụ thể theo phân công; ở cấp cao nhất, họ chủ trì nghiên cứu, xây dựng văn bản trong phạm vi quản lý, đề xuất các đề án lớn của ngành, lĩnh vực.

Nhóm lãnh đạo, quản lý còn phải đáp ứng yêu cầu riêng về năng lực quản lý với 5 tiêu chí gồm tư duy chiến lược, ra quyết định, quản lý sự thay đổi, quản lý nguồn lực và phát triển nhân viên. Các tiêu chí này cũng được đánh giá theo 5 cấp độ. Chẳng hạn, với phát triển nhân viên, mức thấp là chia sẻ kiến thức, chuyên môn; mức cao nhất là tạo được môi trường để nhân viên phát triển toàn diện về kỹ năng, kinh nghiệm.

Các cơ quan được chủ động phê duyệt vị trí việc làm, song phải bám sát mục tiêu tinh giản, giảm vị trí không cần thiết, hợp nhất vị trí có chức năng tương đồng để bộ máy gọn nhẹ hơn. Mỗi vị trí cần mô tả rõ công việc, tránh chồng chéo hoặc bỏ sót nhiệm vụ; đúng người, đúng tiêu chuẩn và gắn chuyển đổi số trong quản lý vị trí việc làm.

Dự thảo cũng quy định tỷ lệ xếp ngạch theo từng nhóm vị trí. Tại bộ và cơ quan ngang bộ, tỷ lệ chuyên viên cao cấp tại các vụ chuyên môn tối đa 40% biên chế; tại cục tham mưu không quá 30%; tại văn phòng tham mưu tổng hợp là 15%. Ở địa phương, người đứng đầu các cơ quan chuyên môn cấp tỉnh có thể được xếp ngạch chuyên viên cao cấp; với cấp phó, tỷ lệ này không vượt quá 50%.

Với các chức danh quản lý như trưởng, phó phòng, chi cục và tổ chức tương đương, tỷ lệ được xếp ngạch chuyên viên chính không vượt quá 70%. Với công chức chuyên môn, tỷ lệ chuyên viên chính tối đa 50% tại các phòng chuyên môn và không quá 30% tại văn phòng. Ở cấp xã, người đứng đầu, cấp phó và công chức chuyên môn được xếp ngạch chuyên viên chính với tỷ lệ tối đa 30%, còn lại là chuyên viên hoặc thấp hơn.

Bộ Nội vụ đề nghị chậm nhất đến ngày 31/12/2026, các bộ, cơ quan ngang bộ và Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố phải hoàn tất việc phê duyệt vị trí việc làm. Đến ngày 1/7/2027, các đơn vị phải hoàn thành việc bố trí công chức và xếp ngạch tương ứng.

Với công chức chưa đáp ứng yêu cầu vị trí việc làm, người đứng đầu được bố trí tạm thời trong tối đa 24 tháng để hoàn thiện tiêu chuẩn. Hết thời hạn này, nếu không đạt yêu cầu sẽ bị xếp xuống ngạch thấp hơn, điều chuyển công tác hoặc tinh giản biên chế nếu không còn vị trí phù hợp.

Đề án được xây dựng trong bối cảnh bộ máy hành chính đã tinh gọn quy mô lớn, khi Chính phủ nhiệm kỳ 2021-2026 còn 14 bộ và 3 cơ quan ngang bộ, cả nước sắp xếp từ 63 tỉnh, thành xuống còn 34 và số đơn vị cấp xã giảm từ hơn 10.000 xuống 3.321.

Hiện nay, việc đánh giá năng lực công chức chủ yếu thông qua kỳ thi tuyển, sát hạch và quá trình công tác, chưa gắn chặt với khung năng lực theo vị trí việc làm. Khi khung năng lực được áp dụng từ năm 2026, điều kiện tuyển dụng, sử dụng và trả lương công chức sẽ chuyển sang mô hình cạnh tranh theo vị trí, năng lực thực chất, tạo nền tảng để sàng lọc, nâng cao chất lượng đội ngũ.