[Bài 1] Mùa đông gọi vốn Đông Nam Á: Kỳ vọng vào những thương vụ sáp nhập

Đã gần 10 năm trôi qua kể từ khi Masayoshi Son, nhà sáng lập SoftBank Group, bắt đầu viết những tấm séc khổng lồ cho các công ty khởi nghiệp non trẻ trên toàn cầu, thúc đẩy sự bùng nổ của các công ty khởi nghiệp, theo Nikkei Asia.

Niềm đam mê của tỷ phú Son nhanh chóng đưa ông đến thị trường Đông Nam Á đang chớm nở, giúp biến các công ty như Grab thành biểu tượng của khu vực. Năm 2017, Quỹ Vision Fund được thành lập và tiếp quản hoạt động đầu tư này.

Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động của Quỹ Vision Fund giảm mạnh và bắt đầu cắt giảm đầu tư vào khoảng năm 2022, do các nhà đầu tư công nghệ toàn cầu khác cũng bị ảnh hưởng làn sóng bán tháo toàn cầu.

Báo cáo của KPMG vào tháng 1, cho thấy dòng vốn đầu tư mạo hiểm toàn cầu giảm mạnh sau năm 2021. Giá trị của các thương vụ trong quý IV năm ngoái là 74,9 tỷ USD, giảm 64% so với mức đỉnh cùng kỳ năm 2021.

Điều này đã đẩy lĩnh vực khởi nghiệp rơi vào khủng hoảng và chỉ có những công ty mạnh nhất, tự lực nhất mới có thể vượt qua.

Các công ty khởi nghiệp trên toàn thế giới đã bị ảnh hưởng bởi mùa đông gọi vốn này, nhưng các nhà đầu tư cho rằng lĩnh vực công nghệ non trẻ của Đông Nam Á đặc biệt dễ bị tổn thương hơn.

"Đông Nam Á đã nghiêng nhiều về các dịch vụ tiêu dùng", nhà sáng lậpTakeshi Ebihara của Rebright Partners nói. Ông nhận định so với các công ty khởi nghiệp ở Mỹ hay Israel sở hữu công nghệ tiên tiến, nhiều công ty khởi nghiệp ở Đông Nam Á có rất ít hoặc không nhiều đặc biệt so với các đối thủ.

Ebihara cho rằng điều này khiến việc huy động vốn để tăng trưởng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. "[Son] hiểu điều này rõ hơn bất kỳ ai khác, và đây chính là lý do tại sao ông ấy bơm vốn nhiều hơn mức các công ty yêu cầu. Nhưng ngay khi nền kinh tế và thị trường chứng khoán đảo chiều 180 độ, các công ty khởi nghiệp này không thể tồn tại trong một cuộc đua như vậy. Điều này đặc biệt rõ ràng ở Đông Nam Á", Ebihara nêu quan điểm.

Câu chuyện của Grab ở Singapore minh họa cho điều này. Công ty khởi nghiệp gọi xe lần đầu tiên nhận được đầu tư từ SoftBank Group vào năm 2014 và kể từ đó đã huy động được hàng tỷ đô la. Được hỗ trợ bởi nguồn tài trợ khổng lồ, Grab đã mở rộng dịch vụ gọi xe và thanh toán kỹ thuật số sang 8 quốc gia Đông Nam Á. Công ty đã nhanh chóng tăng thị phần bằng cách mua lại mảng kinh doanh của Uber Technologies.

Nhà sáng lập Grab, Anthony Tan cho biết tỷ phú Mayosashi Son là một nhà đầu tư rất quan trọng đối với Grab và nếu không có sự hỗ trợ ban đầu của nhà sáng lập SoftBank, Grab khó lòng có được vị trí như ngày nay.

Nhà đầu tư thiên thần Prantik Mazumdar của TiE Singapore cho biết: "Nếu không có Grab, nhiều công ty khởi nghiệp khác sẽ không có mặt ở đây".

Grab ra mắt trên sàn Nasdaq vào tháng 12/2021, thời điểm cổ phiếu công nghệ toàn cầu kết thúc giai đoạn bùng nổ hậu đại dịch và lãi suất bắt đầu tăng. Khi cổ phiếu lao dốc, các nhà đồng sáng lập Grab đã phải chịu áp lực từ các nhà đầu tư yêu cầu chuyển đổi chiến lược mở rộng thị phần sang chiến lược tăng trưởng bền vững với mục tiêu cuối cùng là lợi nhuận. Grab là một trong số nhiều công ty Đông Nam Á trong danh mục đầu tư của Vision Fund, đang gặp khó khăn.

Một "nạn nhân" nổi bật khác của sự suy thoái là Tokopedia. Gã khổng lồ thương mại điện tử của Indonesia đã huy động được hàng trăm triệu đô la từ SoftBank Group. Năm 2021, Tokopedia đã sáp nhập với một gã khổng lồ gọi xe khác là Gojek. Tập đoàn GoTo được thành lập và trở thành biểu tượng của ngành khởi nghiệp Indonesia. 4 tháng sau khi Grab lên sàn, GoTo cũng IPO.

Giống như Grab, giá cổ phiếu của GoTo đã giảm mạnh kể từ IPO vào tháng 4/2022, do công ty vẫn không đạt được lợi nhuận. Hồi tháng 1, TikTok, thuộc sở hữu của ByteDance Trung Quốc, đã mua lại 75% cổ phần của Tokopedia. Vision Fund cũng là cổ đông tại ByteDance.

Jianggan Li, Giám đốc điều hành của công ty tư vấn Momentum Works cho biết: "Kể từ thỏa thuận với TikTok, GoTo thực sự đang ở vị thế tốt hơn nhiều để cải thiện tình hình tài chính".

GoTo sẽ giảm bớt gánh nặng quản lý Tokopedia và có nhiều thời gian hơn để tập trung vào các hoạt động kinh doanh còn lại đang ghi nhận hoạt động hiệu quả.

Áp lực đang gia tăng buộc các công ty công nghệ Đông Nam Á phải tái cấu trúc và hợp nhất vì họ không mang lại lợi nhuận thỏa đáng cho các nhà đầu tư.

Delivery Hero - công ty mẹ của nền tảng giao đồ ăn Foodpanda, đã đàm phán để thoái vốn khỏi hoạt động kinh doanh Đông Nam Á ở một số thị trường khác. Hồi tháng 2, công ty Đức thông báo rằng các cuộc đàm phán đã thất bại.

Tháng trước, Grab và GoTo được cho là đã tái khởi động các cuộc đàm phán về việc sáp nhập. Giám đốc tài chính của Grab, Peter Oey, cho biết công ty sẽ không bình luận về tin đồn, đồng thời nói thêm rằng "tăng trưởng là ưu tiên hàng đầu của chúng tôi." GoTo cũng phủ nhận việc đang cân nhắc sáp nhập, tuy nhiên đây không phải lần đầu xuất hiện thông tin hai bên đang thảo luận về cơ hội sáp nhập.

Tuy nhiên, các nhà đầu tư đang kỳ vọng vào những thương vụ bắt tay nhiều hơn trong khu vực.

"[Một vụ sáp nhập] sẽ chấm dứt cuộc chiến tranh giá giữa [Grab và GoTo] và sẽ giúp thiết lập nền tảng vững chắc hơn cho ngành công nghệ", Alvin Cahyadi, Phó Chủ tịch đầu tư tại AC Ventures, một công ty đầu tư mạo hiểm của Indonesia, nêu quan điểm.