Phía sau con số lợi nhuận khủng của công ty chứng khoán: Bao nhiêu đồng lãi thực sự về túi?

Đến thời điểm hiện tại, nhiều công ty chứng khoán đã công bố báo cáo tài chính quý II/2023. Trong ngày hôm nay (20/7), theo quy định hầu hết công ty còn lại sẽ công bố kết quả kinh doanh quý vừa qua.

Về tổng quan, ngành chứng khoán vừa trải qua một quý thuận lợi khi thị trường ở giai đoạn hồi phục, VN-Index tiến lên gần với ngưỡng 1.200 điểm. Dòng tiền lớn gia nhập đẩy thanh khoản lên cao, trong tháng 6 giá trị giao dịch bình quân toàn thị trường đạt gần 19.900 tỷ đồng/phiên.

Thanh khoản tăng cao, nhu cầu nguồn vay margin được đẩy lên đem lại nguồn thu lớn hơn về phí giao dịch và lãi cho vay tại của công ty chứng khoán. Ở nhóm công ty chứng khoán lớn, hai khoản thu trên tăng trưởng hai con số trong quý vừa qua.

Còn với công ty chứng khoán vừa và nhỏ, mảng tự doanh “cứu cánh” lợi nhuận giúp nhiều công ty báo lãi khủng so cùng kỳ hoặc quý đầu tiên của năm, thậm chí giúp nhiều công ty chứng khoán. Nghiệp vụ đánh giá lại danh mục đầu tư khi giá cổ phiếu trong danh mục hồi phục đã đem lại kết quả trên.

Song, điều đó không đồng nghĩa rằng các công ty chứng khoán thực sự hiệu quả trong mảng tự doanh. Trên thực tế đã có công ty rơi vào trường hợp “lãi giả, lỗ thật”, tức thực hiện cắt lỗ danh mục nắm giữ, trong khi lợi nhuận chủ yếu đến từ đánh giá lại danh mục đầu.

Nếu theo dõi lợi nhuận đã thực hiện và lợi nhuận chưa thực hiện trong cơ cấu lợi nhuận trước thuế của công ty chứng khoán sẽ phần nào cho thấy ý nghĩa thực sự phía sau các con số báo lãi.

Trong quý II/2023, Chứng khoán VIX (mã: VIX) báo lãi trước thuế hơn 703 tỷ đồng, gấp hơn 10 lần cùng kỳ. Sự đột biến này phần lớn đến từ việc đánh giá lại danh mục FVTPL. Cụ thể, khoản lãi đã thực hiện của công ty trong quý II là hơn 155 tỷ đồng và chưa thực hiện cao gấp nhiều lần, lên tới 547,9 tỷ đồng.

Với trường hợp thoát lỗ của Chứng khoán Rồng Việt (VDSC, mã: VDS), nửa đầu năm nay công ty lãi trước thuế hơn 206 tỷ đồng trong khi cùng kỳ lỗ hơn 136 tỷ đồng. Nhưng trên thực tế, Rồng Việt báo lỗ thực hiện gần 2 tỷ đồng trong 6 tháng đầu năm 2023 trong khi lãi chưa thực hiện là hơn 208 tỷ đồng. Ngược lại, nửa đầu năm ngoái công ty ghi nhận lãi đã thực hiện hơn 114,4 tỷ đồng và lỗ chưa thực hiện hơn 250,6 tỷ đồng.

Hay Chứng khoán Tiên Phong (TPS, mã: ORS), công ty ghi nhận lãi trước thuế hơn 64,6 tỷ đồng trong quý II vừa qua, trong khi cùng kỳ lỗ hơn 161 tỷ đồng. Nhưng nếu nhìn kỹ vào báo cáo tài chính của công ty, quý vừa qua TPS lỗ thực tế gần 64,6 tỷ đồng và hạch toán hơn 129 tỷ đồng lãi chưa thực hiện. Kịch bản tương tự trong 6 tháng, TPS lỗ đã thực hiện là 12,8 tỷ đồng và lợi nhuận chưa thực hiện 150,2 tỷ đồng.

Theo thuyết minh, trong quý II, TPS bán cắt lỗ cổ phiếu với với giá trị hơn 80 tỷ đồng và trái phiếu chưa niêm yết 375,4 tỷ đồng. Giá trị danh mục tự doanh tính đến cuối tháng 6 của TPS có giá trị trường là hơn 2.303 tỷ đồng trong khi giá gốc gần 2.456 tỷ đồng, tức đang lỗ hơn 152 tỷ đồng. Riêng với cổ phiếu trong danh mục giá trị thị trường và giá mua là 391,2 tỷ đồng và 543,4 tỷ đồng, tức lỗ hơn 152 tỷ đồng.

Trường hợp của TPS là ví dụ điển hình để thấy sự khác nhau giữa lợi nhuận kế toán (từ hoạt động đánh giá lại) và lợi nhuận thực. Mặc dù công ty thoát lỗ, báo lãi trước thuế nhưng công ty đã hiện thực hóa khoản lỗ của mình, khoản lỗ sẽ tiếp tục được ghi nhận nếu tất toán danh mục đầu tư tự doanh khoản lỗ.

Khi thị trường chứng khoán tăng điểm mạnh năm 2021, nhiều công ty chứng khoán từng hạch toán khoản lãi khủng nhờ việc đánh giá lại danh mục đầu tư. Tuy nhiên, với nhiều trường hợp, khoản đầu tư này đã được công ty nắm giữ trong nhiều năm, như một phần mảnh ghép trong hệ sinh thái của chủ sở hữu, không mang bản chất của hoạt động đầu tư tài chính.

Hệ quả, mặc dù báo cáo mức lợi nhuận lớn nhưng con số thực sau đó thấp hơn rất nhiều. Điểm lưu ý, khi công ty thực hiện chốt quyền trả cổ tức bằng tiền mặt hay chia cổ tức bằng cổ phiếu, phương án được đưa ra dựa trên lợi nhuận đã thực hiện của công ty, không nằm ở con số lợi nhuận kế toán.