Lựa chọn phương án tăng thuế với thuốc lá

Trong cơ cấu giá bán lẻ, thuế này chiếm khoảng 38,8%, thấp hơn so với một số quốc gia trong khu vực như Singapore (69%) và Thái Lan (70%). 

Để tăng hiệu quả của chính sách, Bộ Tài chính đề xuất tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá nhằm giảm tỷ lệ sử dụng và nâng cao chất lượng cuộc sống của người dân, đồng thời đóng góp vào ngân sách nhà nước để tài trợ cho các chương trình y tế công cộng.

Bộ Tài chính đã đề xuất hai phương án. Phương án 1 giữ nguyên thuế suất 75% và bổ sung thuế tiêu thụ đặc biệt tuyệt đối đối với sản phẩm thuốc lá. Cụ thể, từ năm 2026, mỗi bao thuốc lá sẽ phải chịu thêm thuế tiêu thụ đặc biệt tuyệt đối 2.000 đồng và mức thuế này sẽ tăng dần mỗi năm, đạt 10.000 đồng vào năm 2030. Như vậy số thu thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá tăng từ 17,6 nghìn tỷ đồng năm 2022 lên 23,7 nghìn tỷ đồng năm 2026 và 39,1 nghìn tỷ đồng năm 2030.

Còn với phương án 2, cũng giữ nguyên thuế suất 75%, nhưng ngay từ năm 2026 sẽ áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt tuyệt đối 5.000 đồng/bao. Mỗi năm sau sẽ tăng thêm 1.000 đồng/bao, đến năm 2030 đạt 10.000 đồng/bao. Số thu thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá tăng từ 17,6 nghìn tỷ đồng năm 2022 lên 30 nghìn tỷ đồng năm 2026 và 39,2 nghìn tỷ đồng năm 2030

Bộ Tài chính nghiêng về phương án 2 vì cho rằng việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt tuyệt đối ngay từ năm 2026 sẽ tạo sự chuyển biến rõ rệt trong giảm tiêu thụ thuốc lá.

Theo Bộ Tài chính, việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt tuyệt đối giúp tăng giá thuốc lá, tạo ra động lực để người tiêu dùng, đặc biệt là nhóm có thu nhập thấp và giới trẻ, suy nghĩ lại thói quen sử dụng sản phẩm này. Cùng với đó, nguồn thu bổ sung từ thuế sẽ được đầu tư vào các chiến dịch truyền thông, nâng cao nhận thức cộng đồng về tác hại của thuốc lá và hỗ trợ các chương trình phòng, chống bệnh tật.

Các chuyên gia y tế khẳng định thuốc lá là nguyên nhân chính gây ra nhiều bệnh lý nghiêm trọng như ung thư, bệnh tim mạch, và các bệnh về đường hô hấp. Chính vì vậy, việc giảm tỷ lệ người hút thuốc qua việc tăng thuế sẽ không chỉ bảo vệ sức khỏe của cộng đồng mà còn giảm gánh nặng chi phí y tế trong tương lai.

Trao đổi với báo chí, ông Đào Thế Sơn, chuyên gia Tổ chức Y tế cộng đồng toàn cầu (Vital Strategies) cho rằng, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá là một phần của “thuế sức khỏe” – một công cụ tài khóa quan trọng nhằm điều chỉnh hành vi tiêu dùng, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tạo nguồn thu cho ngân sách nhà nước.

Theo ông Đào Thế Sơn, mục tiêu của thuế tiêu thụ đặc biệt không chỉ là tạo thêm nguồn thu cho ngân sách mà còn hướng đến việc phân bổ nguồn lực một cách hiệu quả, khuyến khích người tiêu dùng giảm sử dụng các sản phẩm có hại. Khi giá thuốc lá tăng do thuế cao hơn, người hút thuốc có xu hướng cắt giảm lượng tiêu thụ hoặc từ bỏ hoàn toàn. Điều này giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh liên quan đến thuốc lá, từ đó giảm gánh nặng bệnh tật cho hệ thống y tế. Đồng thời, ngân sách thu được từ thuế thuốc lá có thể được đầu tư vào các chương trình y tế, giáo dục, cơ sở hạ tầng và các mục tiêu phát triển bền vững (SDGs).

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), việc tăng thuế thuốc lá có thể giảm tỷ lệ tiêu thụ từ 4-5% ở các quốc gia có thu nhập cao, và đến 8% ở các quốc gia thu nhập thấp và trung bình. Tại Việt Nam, chi phí y tế hàng năm do thuốc lá gây ra ước tính lên tới 108 nghìn tỷ đồng (tương đương 1,14% GDP năm 2022), cao gấp năm lần thu thuế thuốc lá của nhà nước. Do đó, việc tăng thuế thuốc lá sẽ giúp giảm thiểu chi phí y tế, nâng cao năng suất lao động và đóng góp vào sự phát triển kinh tế lâu dài.

Việc tăng thuế thuốc lá không chỉ là một biện pháp giảm tiêu thụ thuốc lá mà còn là một phần của chiến lược phát triển bền vững, góp phần vào mục tiêu giảm tỷ lệ hộ nghèo, giảm bất bình đẳng và thúc đẩy sự phát triển của xã hội trong dài hạn. Các nghiên cứu cho thấy nguồn thu từ thuế thuốc lá có thể được sử dụng để tài trợ cho các sáng kiến phát triển bền vững, đồng thời đảm bảo sự phát triển của nền kinh tế trong tương lai.

Bên cạnh đó, các chuyên gia cũng nhấn mạnh rằng việc trì hoãn tăng thuế có thể làm trầm trọng thêm tình trạng hút thuốc, đặc biệt là đối với nhóm thanh thiếu niên. Việc tăng thuế là cần thiết để giảm tỷ lệ hút thuốc và ngăn ngừa tác hại của thuốc lá, đồng thời duy trì một môi trường sống lành mạnh cho cộng đồng.

Tuy nhiên, chính sách này cũng không thiếu thách thức. Việc tăng thuế có thể dẫn đến gia tăng thị trường thuốc lá lậu nếu không có sự kiểm soát chặt chẽ. Vì vậy, để đạt được hiệu quả cao nhất, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa các bộ, ngành trong việc giám sát và kiểm tra thực hiện chính sách. Đồng thời, các doanh nghiệp và người tiêu dùng cần có thời gian thích nghi với thay đổi này để tránh những tác động tiêu cực đến công ăn việc làm và sản xuất.

Chuyên gia kinh tế Đinh Trọng Thịnh cho rằng việc tăng thuế cần được thực hiện có lộ trình hợp lý, đảm bảo sự ổn định cho doanh nghiệp và người lao động. Cùng với đó, việc áp dụng thuế tuyệt đối sẽ giúp giảm tốc độ tăng trưởng của thuốc lá lậu và đảm bảo mục tiêu tăng trưởng ngân sách bền vững.

Tăng thuế thuốc lá là một giải pháp toàn diện không chỉ để giảm tiêu thụ thuốc lá mà còn bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thúc đẩy sự phát triển kinh tế bền vững. Chính sách này sẽ không chỉ giảm tỷ lệ người hút thuốc mà còn tạo nguồn thu quan trọng cho các chương trình y tế công cộng, nâng cao chất lượng dịch vụ chăm sóc sức khỏe và phòng ngừa bệnh tật.

Ông Nguyễn Anh Dương, Trưởng ban Nghiên cứu Tổng hợp, Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương (CIEM) cũng cho rằng, việc điều chỉnh thuế tiêu thụ đặc biệt giúp bổ sung nguồn thu ngân sách nhà nước, đáp ứng các khoản chi thường xuyên hằng năm và tài trợ cho những chương trình phát sinh mới. Cụ thể, nguồn thu từ thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá có thể được sử dụng để hỗ trợ nhiều nhóm đối tượng, đặc biệt là người nghèo và thanh thiếu niên.

Ngoài ra, thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá còn có tác động đến bình đẳng giới, giúp giảm chi tiêu vào thuốc lá, từ đó tăng nguồn lực tài chính cho phụ nữ và gia đình. Bên cạnh đó, thuế tiêu thụ đặc biệt còn có ảnh hưởng tích cực đến môi trường khi làm giảm sản xuất và tiêu dùng thuốc lá, giúp hạn chế tình trạng phá rừng để trồng cây thuốc lá...