Hiệu quả vắc xin nội Nanocovax theo lý giải khoa học của 'người trong cuộc'

PGS.TS.BS. Nguyễn Viết Lượng là Chính ủy Học viện Quân y - đơn vị tham gia nghiên cứu thủ nghiệm vắc xin Nanocovax của Công ty Nanogen. Trong khi vắc xin nội địa này đang được Hội đồng cấp phép của Bộ Y tế xem xét cấp phép khẩn cấp có điều kiện, trong cuộc trả lời phỏng vấn với phóng viên, ông Lượng cho rằng việc lan truyền thông tin và kết luận thiếu khoa học về Nanocovax trên facebook gây ra những hệ lụy nặng nề.

Ông Lượng cho biết: "Mấy ngày qua, liên quan đến thông tin do một tài khoản facebook đăng tải, tôi nhận được rất nhiều câu hỏi về vắc xin Nanocovax của Công ty Nanogen mà chúng tôi đang đánh giá thử nghiệm.

Tôi đã đọc rất kỹ bài viết trên tài khoản facebook này và nhận thấy đây là một bài viết có rất nhiều sai sót nghiêm trọng về mặt khoa học, nhiều thông tin không khách quan và có những nhận xét rất cảm tính.

Chính những thông tin sai lệch này đã dẫn đến nhiều bình luận, nhận xét trái chiều, tiêu cực về ứng viên Nanocovax đang trong giai đoạn bổ sung hồ sơ nghiên cứu cho Hội đồng cấp phép của Bộ Y tế để chờ cấp phép khẩn cấp có điều kiện.

Điều này làm ảnh hưởng đến nguyên tắc khách quan, khoa học, minh bạch và công bằng trong cấp phép cho dược phẩm nói chung và vắc xin nói riêng, gây bất lợi "có chủ ý" cho ứng viên, tạo dư luận sai lệch về vắc xin này.

Không những thế, với những "kết luận" thiếu căn cứ, bài viết đã không công bằng và gián tiếp gây tổn thương đến các nhà nghiên cứu, các nhà khoa học đang ngày đêm nỗ lực hết mình để tìm ra những "vũ khí" hiệu quả chống lại kẻ thù COIVD-19.

Tai hại hơn, nó làm tổn thương, gây hoang mang cho hơn 13.000 tình nguyện viên đã tham gia tiêm thử nghiệm để giúp chúng tôi nghiên cứu, đánh giá vaccine. Vào một thời điểm dịch COVID-19 đang diễn biến quá phức tạp như hiện nay, theo chúng tôi, đây là một bài viết gây hậu quả nghiêm trọng".

Phóng viên: Ông nói, bài viết có nhiều điểm sai sót nghiêm trọng về mặt khoa học. Ông có thể giải thích rõ hơn không?

PGS.TS.BS. Nguyễn Viết Lượng: Tôi có thể dẫn chứng ra đây nhiều điểm, nhiều nội dung sai sót trong bài viết:

Sai sót không thể chấp nhận đầu tiên đó là bài viết đưa ra các con số so sánh về tính sinh miễn dịch (bằng xét nghiệm định lượng kháng thể IgG kháng SARS-CoV-2) của vắc xin Nanocovax là 57,56 và vắc xin Covivac (một ứng viên vắc xin nội khác đang trong giai đoạn thử nghiệm giai đoạn 2 - PV) là 2.600 - 2.700 nhưng lại không đề cập đến đơn vị đo.

Muốn so sánh nồng độ kháng thể IgG thì phải cùng đưa về một đơn vị đo (chẳng hạn đơn vị chuẩn của WHO là BAU/ml). Chưa kể, để bảo đảm tính chính xác khi so sánh thì các vắc xin đó phải sử dụng cùng một loại kit xét nghiệm, trong khi ở đây các nghiên cứu sử dụng các loại kit khác nhau với các đơn vị đo khác nhau.

Đặt một phép so sánh như vậy là không trung thực, gây nên những hiểu lầm tai hại.

Hơn nữa, để đánh giá tính sinh miễn dịch của vắc xin phải dựa vào nhiều tiêu chí khác nữa chứ không phải chỉ là nồng độ kháng thể IgG.

Trong nghiên cứu, Nanocovax đã sử dụng 4 xét nghiệm để đánh giá, bao gồm: xét nghiệm định lượng kháng thể; đánh giá kháng thể trung hoà (surrogate neutralization antibody); đánh giá kháng thể trung hoà trên virus sống bằng phương pháp PRNT; đánh giá miễn dịch qua trung gian tế bào, trong đó ngoài xét nghiệm định lượng kháng thể thì đánh giá kháng thể trung hoà và đánh giá kháng thể trung hoà trên virus sống bằng PRNT cũng được xem là các tiêu chí quan trọng.

Nhân đây cũng xin thông tin thêm về hiệu quả sinh miễn dịch của vắc xin Nanocovax. Để chuẩn hoá số liệu, nhiều nghiên cứu vaccine so sánh với huyết thanh của người bị nhiễm COVID-19 đã khỏi bệnh. Ở nghiên cứu này, kết quả cho thấy, hiệu giá kháng thể IgG của tất cả các mẫu huyết thanh nghiên cứu ở bệnh nhân mắc COVID-19 đã hồi phục trung bình là 5,63 U/ml.

Trong khi đó IgG của nhóm tình nguyện viên tiêm vắc xin Nanocovax (ở liều tiêm 25 mg) ngày thứ 35 là 6,77 U/ml; ở ngày thứ 42 là 60,47 U/ml; ở ngày 90 là 16,25 U/ml.

Như vậy, mặc dù tại này thứ 90 sau tiêm hàm lượng kháng thể anti-S IgG ở các tình nguyện viên tiêm vắc xin giảm đi 3,7 lần so với ngày thứ 42,  nhưng vẫn cao hơn nhóm bệnh nhân nhiễm COVID-19 đã hồi phục gần 2,9 lần (16,25 U/ml so với 5,63 U/ml).

Ngoài ra, nếu so sánh với các con số được công bố của vắc xin Moderna về mức tăng nồng độ kháng thể của nhóm tiêm vắc xin với nhóm bệnh nhân mắc COVID-19 đã hồi phục, theo đó tại thời điểm đạt đỉnh là ngày thứ 42 sau tiêm thì vắc xin Moderna có mức tăng 5,19 lần còn vắc xin Nanocovax có mức tăng 10,74 lần (60,47 U/ml so với 5,63 U/ml).

Đối với khả năng trung hoà surrogate neutralization, kết quả nghiên cứu trên Nanocovax cũng cho thấy tỷ lệ trung hoà của các mẫu huyết thanh trên bệnh nhân mắc COVID-19 đã hồi phục là 5,68% trong khi đó ở nhóm tình nguyện viên tiêm Nanocovax (liều 25 mg) ngày thứ 35 là 58,39%; ngày thứ 42 là 85,5% và ngày thứ 90 sau tiêm là 72,68%.

Ở nhóm tiêm vắc xin Nanocovax liều 25 mg, mặc dù tại ngày thứ 90 sau tiêm kết quả đã giảm đi (1,17 lần) so với ngày thứ 42 nhưng mức giảm vẫn thấp hơn nhóm bệnh nhân nhiễm COVID-19 đã hồi phục (nhóm này giảm 1,27 lần).

Nhận định sai lệch, thiếu khách quan, thiếu công bằng thứ hai của bài viết là viện dẫn biểu đồ về nồng độ kháng thể của vắc xin sau tiêm ở các mốc ngày khác nhau và đưa ra nhận xét "nồng độ kháng thể của vắc xin Nanocovax sau 42 ngày giảm nhanh chóng nên không có tác dụng bảo vệ trước COVID (bằng chứng là đã có 7 người bị nhiễm sau tiêm)".

Về sự suy giảm nồng độ kháng thể sau mức đạt đỉnh của vắc xin, trước hết chúng ta cần biết rằng thông thường thời gian bán huỷ của IgG là khoảng 25 ngày, có nghĩa là tất cả các loại vaccine sau khi kích thích cơ thể tạo ra kháng thể IgG đạt đỉnh thì nồng độ kháng thể đều suy giảm dần.

Tuy nhiên, như vậy không có nghĩa là vắc xin mất đi khả năng bảo vệ, việc tiêm vắc xin giúp cơ thể hình thành nên các tế bào B đặc hiệu, những tế bào này sẽ tiếp tục sản xuất ra kháng thể khi có kháng nguyên hoặc virus xâm nhập. Những điều này cũng cho chúng ta thấy việc tiêm nhắc lại vắc xin COVID-19 sau một khoảng thời gian nào đó là cần thiết.

Về mức độ giảm của kháng thể, để rõ hơn tôi xin lấy một ví dụ với loại vắc xin thông dụng, đã được cấp phép khẩn cấp là Moderna. Theo kết quả nghiên cứu mà Moderna thông báo, ngày thứ 119 so với ngày thứ 43 sau tiêm, nồng độ kháng thể giảm 3,96 lần cũng tương đương với mức giảm của Nanocovax là 3,7 lần (16,25 U/ml so với 60,47 U/ml).

Và như ở trên tôi đã phân tích, mặc dù nồng độ kháng thể ngày 90 giảm so với ngày 42 nhưng so sánh với nhóm bệnh nhân nhiễm COVID-19 đã hồi phục thì mức kháng thể đạt được ở ngày 90 của nhóm tiêm vắc xin vẫn cao hơn nhiều so với nhóm bệnh nhân mắc COVID-19 đã hồi phục (16,25 U/ml so với 5,63 U/ml).

Về con số 7 người bị nhiễm COVID-19 sau khi đã tiêm vắc xin Nanocovax, chúng tôi không biết tác giả bài viết đã lấy con số này từ đâu và tại sao tác giả biết chắc đó là những người tiêm vắc xin mà không phải là tiêm giả dược trong thử nghiệm.

Cho đến nay, chúng tôi là những người trực tiếp tham gia nghiên cứu cũng chỉ biết những người tham gia tiêm thử nghiệm qua các mã số mà thôi vì nghiên cứu chưa được "giải mù", nên con số 7 người nhiễm COVID sau tiêm Nanocovax mà tác giả đưa ra không những sai với quy trình và đề cương nghiên cứu đã được phê duyệt mà còn gây hiểu lầm, ảnh hưởng lớn đến uy tín của các đơn vị nghiên cứu phát triển vaccine trong nước cũng như vi phạm về vấn đề đạo đức đối với các tình nguyện viên.

Đó là còn chưa đề cập đến một thực tế là ngay cả đối với các vắc xin đang sử dụng phổ biến trên thế giới hiện nay như Pfizer, Moderna, AstraZeneca,… vẫn có tỷ lệ nhiễm COVID-19 sau tiêm 1 hoặc thậm chí đủ 2 mũi vaccine. Tổ chức WHO và các nhà khoa học đã nhận định, việc tiêm đủ vắc xin vẫn có thể bị nhiễm virus, tuy nhiên vắc xin sẽ làm giảm tỷ lệ lây nhiễm, giảm tỷ lệ người nhiễm có triệu chứng nặng và giảm tỷ lệ tử vong.

Bài viết trên facebook này cũng cho biết đã có 2 người tiêm vắc xin Nanocovax bị shock phản vệ nghiêm trọng nhưng thông tin không được làm rõ, vậy xin ông thông tin về sự cố này?

Thông tin này chưa hoàn toàn đúng. Trong nghiên cứu có 2 trường hợp theo dõi phản vệ, một trường hợp phản vệ độ 1 và một trường hợp phản vệ độ 2.

Cụ thể: Trường hợp thứ nhất là tình nguyện viên ở Giai đoạn 2 của thử nghiệm (trên 560 người tình nguyện), được kết luận là theo dõi phản vệ độ 1 với triệu chứng tương đối nhẹ như chóng mặt, buồn nôn.

Sau khi can thiệp thì người tình nguyện khỏe lại ngay và được về nhà không để lại biến chứng gì, tình nguyện viên này cũng đã được tiêm mũi 2 đảm bảo an toàn, không xảy ra bất thường nào.

Trường hợp thứ 2 gặp ở thử nghiệm Giai đoạn 3 (trên 13.007 tình nguyện viên), tình nguyện viên này có tiền sử dị ứng nhẹ với kháng sinh, bác sĩ đã khám và cân nhắc kỹ, kết luận đủ điều kiện đưa vào nghiên cứu.

Tuy nhiên sau khi tiêm, tình nguyện viên xuất hiện phản vệ độ 2 ở thời điểm 15 phút sau tiêm. Nhóm đã xử trí theo phác đồ của Bộ Y tế và người tình nguyện hồi phục về trạng thái hoàn toàn bình thường sau 1 tiếng và được cho về nhà không để lại bất thường gì.

Các ca này chúng tôi đã báo cáo Hội đồng Đạo đức cơ sở trong vòng 24 giờ bằng email và báo cáo chi tiết bằng văn bản đến Cục Khoa học công nghệ và Đào tạo (Bộ Y tế), Hội đồng Đạo đức trong nghiên cứu Y sinh học Quốc gia và Trung tâm Quốc gia về thông tin thuốc và theo dõi phản ứng có hại của thuốc trong vòng 14 ngày làm việc theo đúng quy định, việc mô tả và phân tích cũng rất chi tiết.

Chúng tôi nhắc lại 2 trường hợp phản vệ gặp trong nghiên cứu chỉ là phản vệ độ 1 và độ 2, chứ không phải shock phản vệ nghiêm trọng, vì phản vệ độ 3 mới được coi là shock phản vệ. Trong nghiên cứu cho đến nay, thực hiện trên 13.627 người tình nguyện, thì chưa có trường hợp nào.

Tỷ lệ phản vệ 2 ca trên tổng số 13.627 người tình nguyện không phải là con số lớn (so với công bố của nhiều loại vắc xin khác), hơn nữa đây chỉ là phản vệ độ 1, độ 2 chưa đến mức nghiêm trọng cần phải "mở mù" nghiên cứu, nên đến nay nhóm nghiên cứu vẫn chưa xác định người bị phản vệ này là người tình nguyện tiêm vắc xin hay tiêm giả dược.

Như vậy, nhận định của tác giả bài viết không chỉ sai lệch thông tin mà còn xúc phạm đến các nhà nghiên cứu, đặc biệt xúc phạm đến Hội đồng Đạo đức của Bộ Y tế khi Hội đồng đã kết luận vắc xin Nanocovax an toàn. Chưa nói thông tin còn gây hoang mang cho các tình nguyện viên, những người đã cống hiến và hy sinh vì khoa học.

Theo quy định, trong khi vắc xin Nanocovax đang trong giai đoạn bổ sung hồ sơ chờ cấp phép khẩn cấp có điều kiện thì những thông tin về kết quả nghiên cứu vẫn được xem là những tài liệu cần bảo mật, vậy ai là những người có thể công bố những số liệu này, thưa ông?

Theo tôi biết, khi ứng viên vắc xin chưa được Hội đồng cấp phép chính thức thông qua thì mọi số liệu về kết quả nghiên cứu được nhà sản xuất và các tổ chức tham gia nghiên cứu đánh giá trình Hội đồng Đạo đức của Bộ Y tế là những tài liệu chưa được phép công bố báo chí và truyền thông, trừ những bài báo khoa học liên quan do nhà sản xuất hay các tổ chức nghiên cứu đánh giá thử nghiệm công bố.

Điều này nhằm để bảo vệ quyền lợi chính đáng cho nhà sản xuất và các cơ quan tham gia nghiên cứu đánh giá, cũng như bảo đảm các cam kết về vấn đề đạo đức trong nghiên cứu.

Việc công bố các số liệu về kết quả nghiên cứu phải được sự đồng ý của nhà sản xuất và các cơ quan nghiên cứu, đánh giá. Do đó, ngay cả những thông tin về một số kết quả nghiên cứu mà tôi đã trích dẫn ở trên cũng phải được sự đồng ý của công ty Nanogen và các nhóm nghiên cứu đánh giá thử nghiệm vắc xin Nanocovax.

Tôi không hiểu tại sao tác giả có được những thông tin và số liệu này để đưa ra những nhận xét và kết luận thiếu chính xác, thiếu khách quan và thiếu công bằng gây ảnh hưởng nghiêm trọng cho nhà sản xuất và các tổ chức tham gia nghiên cứu như vậy.

Theo tôi biết, các bài báo khoa học về nghiên cứu vắc xin Nanocovax hiện đang được đánh giá, phản biện và chưa công bố chính thức tại các tạp chí trong nước và quốc tế. Tôi cũng đề nghị các cơ quan chức năng xác minh xem những thông tin đó có từ đâu.

Được biết, mới đây Hội đồng cấp phép đã họp, xem xét và yêu cầu nhà sản xuất và các đơn vị tham gia nghiên cứu bổ sung hồ sơ. Ông có thể cho biết rõ hơn về quy trình này?

Sau khi xem xét báo cáo về kết quả nghiên cứu đánh giá Giai đoạn 1, Giai đoạn 2 và giữa kỳ Giai đoạn 3 (Giai đoạn 3a) về vắc xin Nanocovax của công ty Nanogen, Hội đồng Đạo đức của Bộ Y tế đã có biên bản kết luận và chuyển hồ sơ sang Hội đồng cấp phép của Bộ Y tế xem xét cấp phép khẩn cấp có điều kiện cho vắc xin này.

Tinh thần biên bản kết luận của Hội đồng Đạo đức Bộ Y tế là tích cực, không đúng như các nhận xét và đánh giá tiêu cực của tác giả bài viết trên facebook.

Tôi cho rằng đánh giá nhận xét của Hội đồng Đạo đức là đúng mực, công bằng, khách quan. Tuy nhiên việc cấp phép khẩn cấp có điều kiện thuộc quyền hạn của Hội đồng cấp phép Bộ Y tế.

Chúng tôi cũng mong muốn và hy vọng vắc xin Nanocovax sẽ sớm được Hội đồng cấp phép chấp nhận để Việt Nam có thêm một vũ khí quan trọng trong phòng chống dịch, góp phần bảo vệ sức khoẻ, tính mạng của nhân dân cũng như sớm đưa cuộc sống của chúng ta trở về trạng thái bình thường mới.

Xin trân trọng cảm ơn ông!