Rủi ro đáo hạn - bom nổ chậm của thị trường trái phiếu doanh nghiệp

Năm 2021 được đánh giá là năm bùng nổ của thị trường trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) đặc biệt là ở nhóm doanh nghiệp bất động sản.

11 tháng đầu năm, tổng giá trị huy động trong nước đạt 495.000 tỷ đồng, vượt 6% so với con số của cả năm 2020. Khoảng gần một nửa trái phiếu được phát hành không có tài sản đảm bảo (TSĐB).

Nhóm bất động sản đang dẫn đầu với tổng giá trị phát hành đạt 187.160 tỷ đồng, bằng 119% cả năm 2020. Trong đó có khoảng 30% giá trị trái phiếu phát hành không có TSĐB hoặc bảo đảm bằng cổ phiếu.

Dù tỷ lệ trái phiếu có TSĐB ở mức cao song thực tế chất lượng TSĐB chủ yếu là các dự án, tài sản hình thành trong tương lai hoặc cổ phiếu của doanh nghiệp. Giá trị của các tài sản này thường không định giá được chính xác hoặc rất nhạy cảm với diễn biến thị trường. 

Đây sẽ là rủi ro lớn cho các nhà đầu tư trong trường hợp dòng tiền của các doanh nghiệp bất động sản không được đảm bảo nếu hoạt động sản xuất kinh doanh khó khăn và sẽ không trả được nợ gốc, lãi trái phiế.

Bên cạnh đó, việc sử dụng TSĐB chồng chéo giữa các khoản vay khác nhau cũng là một rủi ro rất lớn với nhà đầu tư.

Sự kiện Evergrande ở Trung Quốc được coi là bài học nhãn tiền và đã làm dấy lên những lo ngại về rủi ro thậm chí là bong bóng trên thị trường trái phiếu bất động sản trong nước. 

Việc bất cân xứng thông tin giữa bên mua và bên bán cũng là rủi ro đối với nhà đầu tư cá nhân khi đầu tư trái phiếu doanh nghiệp.

Hàng loạt động thái của giới chức trách đã được đưa ra nhằm kiểm soát những biến tướng trong phát hành trái phiếu bất động sản.

Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu Bộ Tài chính khẩn trương thanh tra, kiểm tra, giám sát việc tuân thủ pháp luật về phát hành và sử dụng vốn thu được từ phát hành trái phiếu thậm chí nhiều lần đưa ra cảnh báo tới nhà đầu tư khi tham gia thị trường TPDN.

Apec Group, VsetGroup cùng CTCP Chứng khoán Quốc tế Việt Nam (VISecurities) là những cái tên đầu tiên bị Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước “tuýt còi" vì phát hành trái phiếu sai quy định.

Rủi ro tiềm ẩn của thị trường trái phiếu doanh nghiệp

Bên cạnh những rủi ro hiện hữu ở thị trường trái phiếu mà chúng ta có thể dễ dàng nhận thấy thì còn một yếu tố tiềm ẩn mà ít nhà đầu tư nhận ra là rủi ro từ điểm rơi đáo hạn trái phiếu doanh nghiệp trước những thay đổi chính sách mới.

Trích dẫn từ dữ liệu của ông Nguyễn Quang Thuân, Chủ tịch kiêm Tổng Giám đốc CTCP FiinGroup cho biết tính tới cuối tháng 11/2021, trong tổng số 1,13 triệu tỷ đồng dư nợ TPDN đang lưu hành thì 40,7% giá trị trái phiếu lưu hành sẽ đáo hạn trong giai đoạn 2022 - 2023. Trong đó điểm rơi đáo hạn lớn nhất sẽ diễn ra vào năm 2023 (302.900 tỷ đồng, chiếm 26,8%) và sau đó 281.700 tỷ vào năm 2024.

Tính riêng trái phiếu của doanh nghiệp phi tài chính (không tính ngân hàng, bảo hiểm, chứng khoán, công ty tài chính) hiện quy mô 780.000 tỷ đồng (chiếm 68,9% giá trị lưu hành) thì phân kỳ trả nợ là 14,5% vào năm 2022; 28,9% vào năm 2023; và 22,8% vào 2024.

Phải nói thêm rằng 9 tháng đầu năm, theo dữ liệu của SSI Research thì gần 60% lượng TPDN phát hành là do các ngân hàng và công ty chứng khoán nắm giữ. Qua đó, có thể thấy rủi ro đáo hạn sẽ tác động không nhỏ tới hệ thống ngân hàng. 

Nếu thị trường bất động sản không phát triển tốt, doanh nghiệp không có dòng tiền thì rủi ro vỡ nợ như trường hợp của Evergrande của Trung Quốc là có khả năng, TS Đinh Thế Hiển nhận định.

TS Đinh Thế Hiển dự đoán dường như ngân hàng đang dịch chuyển kỳ hạn trả nợ. Một câu hỏi được ông Hiển đặt ra là tại sao ngân hàng lại bỏ nhiều tiền vào mua TPDN với quy mô lớn đặc biệt là ở lĩnh vực bất động sản trong khi ngân hàng lại đang cần vốn và bắt đầu tăng lãi suất huy động. 

Ông Hiển cho rằng có thể một số doanh nghiệp chưa kịp tập hợp vốn để trả nợ theo đúng kỳ hạn nên ngân hàng phải đổ nhiều tiền vào kênh TPDN nhằm đảo nợ và dịch chuyển kỳ hạn trả nợ của các doanh nghiệp. 

Trước những biến tướng của thị trường TPDN, sự ra đời của Thông tư 16 của Ngân hàng Nhà nước (có hiệu lực từ ngày 15/1/2022) nhằm siết nguồn vốn từ các tổ chức tín dụng chảy vào bất động sản, được các chuyên gia đánh giá cao trong việc điều tiết, đảm bảo an toàn hệ thống tài chính quốc gia.

Trong cuộc họp gần đây nhất, Phó thống đốc Ngân hàng Nhà nước đã nhấn mạnh rằng riêng một số lĩnh vực rủi ro và đang có biểu hiện không lành mạnh như trái phiếu doanh nghiệp, năm tới sẽ không đẩy mạnh, thậm chí sẽ tiến hành thanh kiểm tra những doanh nghiệp phát hành chưa đảm bảo ngưỡng an toàn trong thời gian qua.

Thị trường trái phiếu năm 2022 ra sao trước loạt hành lang pháp lý mới?

Chỉ còn vài ngày tới Thông tư 16 sẽ chính thức có hiệu lực cùng với những đợt thanh tra, giám sát của Chính phủ, liệu kênh trái phiếu doanh nghiệp có còn nóng trong năm 2022?

Trong buổi Talkshow Phố Tài Chính trên VTV8, ông Trần Việt Hưng, Phó Tổng Giám đốc Công ty Chứng khoán Vietcombank (VCBS) đánh giá trong nửa đầu năm 2022 thị trường TPDN có thể sẽ có độ chững lại nhất định để thích ứng với với các văn bản, hành lang pháp lý mới.

Xét rộng hơn trong bối cảnh nền kinh tế về việc phòng chống dịch ra sao, quy mô sản xuất kinh doanh có tích cực hay không nên ông Hưng nhìn nhận thị trường TPDN sẽ không nở mạnh về chiều rộng mà sẽ là một năm phát triển chiều sâu, chuẩn hơn và chất hơn.

Trao đổi với người viết, TS Đinh Thế Hiển nhận định năm 2022 hầu như sẽ không xuất hiện nhà đầu tư lớn vào trái phiếu doanh nghiệp là ngân hàng.

Trước Thông tư 16 thì có Thông tư 22 của Ngân hàng Nhà nước nhằm siết mạnh với cho vay bất động sản khi giảm dần tỷ lệ tối đa của nguồn vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn; đồng thời tăng hệ số rủi ro đối với khoản vay kinh doanh bất động sản từ 150% lên 200%.

Qua đó có thể thấy huy động vốn qua kênh tín dụng ngày càng khó khăn với doanh nghiệp bất động sản.

Khi kênh TPDN có dấu hiệu bị siết lại thì liệu trong năm tới có sự bùng nổ mạnh trong việc huy động vốn qua kênh thị trường cổ phiếu, đặc biệt là khi thị trường chứng khoán đang hút dòng vốn rất mạnh từ nhà đầu tư trong nước và thanh khoản liên tục xác lập các kỷ lục?

TS Đinh Thế Hiển lại cho rằng thị trường chứng khoán tốt lên không đồng nghĩa với việc doanh nghiệp sẽ dễ dàng huy động vốn. Ông Hiển đánh giá khả năng thị trường chứng khoán năm 2022 sẽ không còn như năm 2021, khi đó việc phát hành cổ phiếu càng khó khăn hơn. Khi doanh nghiệp đổ xô phát hành trong một thị trường suy giảm sẽ càng dễ dàng bộc lộ sự yếu kém.