Giảm lượng doanh nghiệp rời bỏ thị trường bằng cách nào?

Ngay trong những ngày đầu năm 2025, Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 02 về những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia năm 2025.

Ngoài đặt mục tiêu tổng quát là tiếp tục cải thiện mạnh mẽ môi trường kinh doanh theo hướng giảm chi phí tuân thủ, bảo đảm an toàn và phù hợp với thông lệ quốc tế tốt; thực hiện phân cấp, phân quyền; thúc đẩy tinh thần kinh doanh; khuyến khích đổi mới, sáng tạo, Nghị quyết còn đặt ra mục tiêu cụ thể về về số lượng doanh nghiệp mới thành lập; giảm tỷ lệ doanh nghiệp tạm ngừng hoạt động.

Số doanh nghiệp gia nhập thị trường (thành lập mới và quay trở lại hoạt động) năm 2025 tăng ít nhất 10% so với năm 2024; số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường năm 2025 tăng dưới 10% so với năm 2024 (năm 2024, số doanh nghiệp rút lui là 197.900, tăng 14,7% so với năm 2023).

Nhìn nhận về những mục tiêu này, bà Nguyễn Thị Minh Thảo, Trưởng ban Môi trường kinh doanh và Năng lực cạnh tranh, Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng, Nghị quyết 02 hiện nay và Nghị quyết 19 trước đây là loạt nghị quyết về cải thiện môi trường kinh doanh được ban hành hàng năm có tính kế thừa và phát triển. Theo đó, mỗi năm sẽ nhận diện những vấn đề trọng tâm để có những cải cách trong ngắn hạn và dài hạn.

Trong năm 2024, dù hầu hết chỉ số kinh tế vĩ mô như tăng trưởng GDP, kim ngạch xuất nhập khẩu, chỉ số sản xuất công nghiệp đều tích cực nhưng số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường vẫn tăng cao theo các tháng. Thậm chí, có những tháng còn cao hơn số doanh nghiệp gia nhập thị trường.

Trong khi đó, số doanh nghiệp thành lập mới và quay trở lại hoạt động dù có tăng cao nhưng nhiều chỉ số phát triển như quy mô về vốn, số lao động trung bình thấp hơn nhiều so với giai đoạn trước.

Về nguyên nhân, theo bà Thảo, ngoài những khó khăn do biến động tình hình chính trị kinh tế thế giới, và nội tại từ doanh nghiệp thì những rào cản về môi trường kinh doanh vẫn chưa được tháo gỡ đáng kể, đặc biệt có tình trạng chưa đồng bộ về cải cách, có những vấn đề tháo gỡ ở điểm này thì lại phát sinh vướng mắc ở điểm khác.

Đáng lưu ý, chưa nhiều thủ tục hành có thể thực hiện được trên môi trường điện tử và quá trình tham vấn chính sách đôi khi mang tính chất hình thức, chưa thực sự có độ mở để các đối tượng bị tác động có thể đóng góp được ý kiến.

“Vì vậy, ngoài mục tiêu tháo bỏ rào cản, mở rộng cơ hội cho doanh nghiệp về đầu tư kinh doanh cũng như tạo động lực khuyến khích cho doanh nghiệp có tinh thần sáng tạo cũng như ý tưởng mới trong hoạt động kinh doanh, 2025 là năm thứ 3 (kể từ năm 2022) Nghị quyết 02 đã lấy tăng nhanh số doanh nghiệp mới thành lập, giảm tỷ lệ doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường là thước đo của quá trình cải cách”, bà Thảo nêu rõ.

Đồng tình với quan điểm này, Chuyên gia kinh tế Nguyễn Đình Cung, Nguyên Viện trưởng CIEM cho rằng, thông thường, trong những tháng cuối năm số doanh nghiệp thành lập mới và quay trở lại hoạt động phải tăng cao hơn nhưng tháng trong năm để tận dụng cơ hội kinh doanh dịp tết. Tuy vậy, trong tháng 11 và tháng 12 năm 2024 số doanh nghiệp thành lập mới và vốn đăng ký mới lại thấp hơn các tháng trước đó.

Tính chung cả năm 2024, thành lập mới và quay trở lại hoạt động là 233.400 doanh nghiệp và rút khỏi thị trường là gần 198.000 doanh nghiệp, nghĩa là tỷ lệ là 1,2:1 – mức rất thấp (năm 2023, tỷ lệ này là 1,3:1). Điều này cho thấy môi trường kinh doanh không thuận lợi khiến các doanh nghiệp chưa có niềm tin quay trở lại hoạt động và mở rộng đầu tư.

Để khắc phục vấn đề này, ông Cung cho rằng thực sự không khó, bởi doanh nghiệp chỉ cần một môi trường kinh doanh thuận lợi thông qua sự hỗ trợ đồng hành thực chất của các bộ ngành và địa phương. Nếu làm được điều này thì có thể tạo lên tâm lý cực kỳ tích cực và có thể lấy lại niềm tin trong một vài tháng.

“Quan trọng nhất không phải là ưu đãi về tiền bạc mà cần cơ chế thuận lợi minh bạch, đồng hành đáng tin cậy ổn định với sản xuất kinh doanh. Đây là điều được cộng đồng doanh nghiệp chờ đợi”, ông Cung nêu rõ.

Thuận lợi chưa từng có

Việc triển khai Nghị quyết 02 năm 2025, theo ông Cung, có một thuận lợi chưa từng có là toàn bộ hệ thống chính trị, đặc biệt là Tổng Bí Thư Tô Lâm đã nhấn mạnh thể chế là "điểm nghẽn của điểm nghẽn", cũng là "đột phá của đột phá" là "động lực, nguồn lực" cho sự phát triển.

Vì vậy, phải thay đổi luật lệ theo hướng bỏ hết tư duy "không quản được thì cấm" và xây dựng pháp luật theo hướng vừa bảo đảm yêu cầu quản lý, vừa khuyến khích sáng tạo, giải phóng toàn bộ sức sản xuất, khơi thông mọi nguồn lực để phát triển.

Với một chỉ đạo mới, những quy định về điều kiện kinh doanh bất hợp lý, không phù hợp với kinh tế thị trường, không rõ ràng, không cụ thể,... cần phải bãi bỏ giống như thời kỳ 2015-2018 (đã tạo ra một cuộc cải cách lớn về rào cản kinh doanh chưa từng có trong suốt quá trình đổi mới).

Tuy vậy, để làm được việc này, Chính phủ cần thực hiện phân cấp, phân quyền triệt để, tức là để địa phương tự quyết định và chịu trách nhiệm. Từ đó, sẽ tạo ra không khí cạnh tranh giữa các địa phương với nhau trong việc tạo thuận lợi cho hoạt động kinh doanh và thu hút đầu tư vào địa bàn. 

Đối với các cơ quan nhà nước, ngoài áp lực từ bên ngoài thông qua phản ánh của hiệp hội doanh nghiệp, những tổ chức nghiên cứu độc lập và cộng đồng báo chí thì Thủ tướng cần có những chỉ đạo liên tục nhằm tạo áp lực hành chính bên trong.

“Lúc đó, toàn bộ hệ sẽ chuyển động theo hướng cải thiện môi trường kinh doanh, tạo thuận lợi cho sự phát triển của doanh nghiệp”, ông Cung kỳ vọng.

Còn theo bà Thảo, qua kinh nghiệm hàng năm, sự vào cuộc của người đứng đầu sẽ quyết định sự thành công của cải cách. Vì vậy, những chỉ đạo thường xuyên liên tục từ Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ sẽ giúp triển khai đồng bộ và liền mạch, tránh ngắt quãng và chững lại trong hoạt động cải cách.

Ngoài ra, Chính phủ cũng cũng cần quan tâm hơn những đánh giá giám sát độc lập từ các bên, đặc biệt là vai trò của các hiệp hội, Liên đoàn thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) và các cơ quan độc lập.

"Sự giám sát và đánh giá độc lập của các bên là một nhân tố quan trọng, để sự cải cách không phải theo báo cáo kết quả mà là thực chất”, bà Thảo nêu rõ.

Ngoài ra, cần có sự tham gia của hiệp hội doanh nghiệp, của cộng đồng doanh nghiệp, bởi những ý kiến đóng góp chia sẻ sẽ là đầu vào hữu hiệu để nhận diện được những thách thức của môi trường kinh doanh, từ đó tìm kiếm những giải pháp phù hợp.

Tuy vậy, quan trọng nhất vẫn là sự quan tâm của người đứng đầu các bộ ngành, và địa phương. Trên thực tế, trong rất nhiều vấn đề liên quan đến doanh nghiệp, những lĩnh vực nào được bộ ngành, địa phương quan tâm thì lĩnh vực đó có sự chuyển biến tích cực.

“Thời gian tới các bộ ngành và địa phương cần quyết liệt cải thiện môi trường kinh doanh, trong đó cần nâng cao hiệu quả tổ chức thực thi, đặt doanh nghiệp làm trung tâm của cải cách, thực hiện cải cách vì doanh nghiệp và gắn với trách nhiệm của người đứng đầu”, bà Thảo nêu rõ.