Thấy gì từ lượng doanh nghiệp rời bỏ thị trường cao nhất trong nhiều năm?

Hoạt động cầm chừng trong suốt mấy năm sau dịch COVID-19, đầu năm 2024, anh Tùng chính thức đóng cửa quán cafe tại khu phố đường tàu Hà Nội do quá vắng khách. Tuy nhiên, càng về cuối năm con phố này dần lấy lại sự nhộn nhịp nhờ lượng khách du lịch tăng cao.

Chị Thanh, chủ một xưởng gia công hàng hoá cũng gặp tình trạng tương tự khi vừa đóng cửa vào đầu năm 2024 do không thể gồng nổi chi phí tiền nhà xưởng, chi phí nhân công, lãi suất cao trong một thời gian dài thì đến giữa năm đơn hàng lại quay trở lại.

Tuy nhiên, sau mấy năm "gắng gượng" vốn liếng đã không còn, những người sản xuất, kinh doanh nhỏ như anh Tùng, chị Thanh rất khó để quay trở lại. Đây cũng là bức tranh chung của năm 2024 khi lượng doanh nghiệp tạm dừng kinh doanh có thời hạn và giải thể tăng vọt vào đầu tháng 1/2024, trước thời điểm Tết Nguyên đán nhưng số doanh nghiệp đăng ký mới cũng không quá khả quan.

Phải đến giữa và cuối năm 2024, lượng doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường đã có dấu hiệu giảm hơn trong khi số doanh nghiệp đăng ký mới tăng trưởng tốt hơn.

Doanh nghiệp gia nhập gấp 1,2 lần rút lui 

Luỹ kế cả năm 2024, tổng số doanh nghiệp thành lập mới và quay trở lại hoạt động đạt 233.400 doanh nghiệp, tăng 7,1% so với năm 2023, theo Tổng cục Thống kê. Ngược lại, số doanh nghiệp tạm ngừng kinh doanh có thời hạn là gần 100.100 doanh nghiệp, tăng 12,4% so với năm trước; gần 76.200 doanh nghiệp ngừng hoạt động chờ làm thủ tục giải thể, tăng 16,3%; hơn 21.600 doanh nghiệp hoàn tất thủ tục giải thể, tăng 20%. 

Không thể phủ nhận sức khoẻ của doanh nghiệp còn yếu khi số  thành lập mới và quay trở lại hoạt động trong năm 2024 chỉ gấp 1,2 lần số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường, tức 12 doanh nghiệp gia nhập thì có tới 10 doanh nghiệp rút lui. Tuy nhiên, tình hình đang dần tích cực hơn.

Theo khảo sát được Ban Nghiên cứu Phát triển kinh tế tư nhân (Ban IV) thực hiện vào giữa năm 2024, có 60% doanh nghiệp đánh giá “tiêu cực/rất tiêu cực” về tình hình kinh tế hiện nay so với cùng kỳ; 45% đánh giá “tiêu cực/rất tiêu cực” về triển vọng kinh tế nửa cuối năm 2024 và đầu năm 2025.

Tuy nhiên, so với khảo sát vào một năm trước đó, tỷ lệ doanh nghiệp đánh giá “tích cực/rất tích cực” về tình hình kinh tế vĩ mô hiện tại tăng gấp 5 lần; tỷ lệ đánh giá “tích cực/rất tích cực” về kinh tế ngành gấp 4 lần; tỷ lệ đánh giá “tích cực” về triển vọng kinh tế vĩ mô 12 tháng tới gấp gần 5 lần; tỷ lệ đánh giá “tích cực” về kinh tế ngành gấp 4 lần; tỷ lệ doanh nghiệp dự kiến mở rộng quy mô mạnh mẽ tăng gấp gần 2,5 lần; tỷ lệ mở rộng quy mô vừa phải tăng gấp 2,7 lần.

Về sức mạnh nội tại và dự kiến kinh doanh, hiện có 68,5% doanh nghiệp dự kiến giảm quy mô, tạm ngừng kinh doanh hoặc ngừng kinh doanh trong cuối năm 2024 và đầu năm 2025. Trong đó, tỷ lệ doanh nghiệp dự kiến ngừng kinh doanh, chờ giải thể là 9,4%; dự kiến tạm ngừng kinh doanh là 9,4%; dự kiến giảm mạnh quy mô là 29,2% và dự kiến giảm nhẹ quy mô là 20,5%.

Người dân "thắt lưng buộc bụng"

Một trong những nguyên nhân lượng doanh nghiệp rời bỏ thị trường cao dù mức tăng trưởng GDP vẫn tốt là do tiêu dùng nội địa vẫn đang rất thấp. Trên thực tế, tiêu dùng nội địa đang yếu hơn kỳ vọng, khi tăng trưởng giảm dần từ 2022.

Trong giai đoạn 2022 - 2024, tổng mức bán lẻ theo giá so sánh chỉ tăng trên dưới 6%. Trong khi đó, trước 2020 - thời điểm bùng phát dịch COVID-19, chỉ số này theo giá hiện hành luôn tăng trưởng hai chữ số, còn theo giá so sánh xấp xỉ 10%.

TS. Cấn Văn Lực, Thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách Tài chính - Tiền tệ Quốc gia cũng cho rằng, tổng cầu chưa bao giờ thấp như năm nay.

Năm 2024, tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng theo giá hiện hành ước đạt 6.391 nghìn tỷ đồng, tăng 9,0% so với năm trước, thấp hơn năm 2023 tăng 9,4%. Đặc biệt là nếu loại trừ yếu tố giá thì tổng mức bán lẻ hàng hoá và doanh thu dịch vụ tiêu dùng chỉ tăng 5,9% thấp hơn năm 2023 tăng 6,8% và đặc biệt thấp hơn hẳn các năm trước dịch COVID-19 đều tăng hai con số.

Tâm lý "thắt lưng buộc bụng" và ưu tiên tích lũy tài chính của các hộ gia đình, đặc biệt trong bối cảnh kinh tế còn nhiều bất định đang ảnh hưởng trực tiếp đến khối doanh nghiệp tập trung vào thị trường nội địa, nhất là doanh nghiệp vừa và nhỏ.

Bên cạnh đó, thị trường bất động sản còn khó khăn kéo theo nhiều ngành lĩnh vực như: Xây dựng, vật liệu xây dựng, nội thất, dịch vụ bất động sản buộc phải rời khỏi thị trường. Bất động sản là lĩnh vực có quan hệ mật thiết tới 40 ngành nghề khác.

Bởi vậy, khi thị trường bất động sản đình trệ, thu nhập của người dân thấp, tiêu dùng sụt giảm sẽ kéo theo sự khó khăn của hàng loạt doanh nghiệp, dẫn đến số lượng doanh nghiệp rơi vào tình trạng phá sản, tạm dừng hoạt động ở mức cao.

Doanh nghiệp vẫn khó khăn

Đánh giá về sức khoẻ của cộng đồng doanh nghiệp năm 2024, bà Phí Thị Hương Nga, Vụ trưởng Vụ Thống kê công nghiệp và xây dựng, Tổng cục Thống kê cho hay, doanh nghiệp vẫn đối mặt với nhiều khó khăn, trong khi nguồn lực của người dân, doanh nghiệp có dấu hiệu suy giảm sau nhiều biến động tiêu cực. Số doanh nghiệp thành lập mới trong năm 2024 giảm 1,4% so với năm 2023.

Số doanh nghiệp tạm ngừng kinh doanh đã vượt mốc 100.000 doanh nghiệp, phần nào cho thấy những khó khăn của doanh nghiệp vẫn còn hiện hữu. Bên cạnh đó, sức mua và nhu cầu trong nước giảm cũng khiến các doanh nghiệp gặp khó khăn cho đầu ra của sản phẩm. Điều này dẫn đến nhiều doanh nghiệp phải thu hẹp quy mô sản xuất hoặc tạm ngừng kinh doanh trong ngắn hạn.

Tuy nhiên, trong quý IV/2024, các doanh nghiệp đánh giá một số khó khăn đã có cải thiện hơn so với trước, gồm: Vốn cho sản xuất kinh doanh và nguồn cung nguyên vật liệu. "18,5% doanh nghiệp nhận định vốn vẫn là yếu tố gây khó khăn cho sản xuất kinh doanh, 17,2% doanh nghiệp nhận định lãi suất vay vốn còn cao tuy đã được giảm", bà Nga nhấn mạnh và cho biết, các con số này đã giảm so với quý trước.

Dù vậy, vẫn còn 4 nhóm khó khăn được các doanh nghiệp đánh giá là chưa được cải thiện, gồm: Giá nguyên vật liệu đầu vào, chi phí vận tải, kho bãi vẫn còn cao hay thủ tục hành chính còn phức tạp, lao động và năng lực nội tại của doanh nghiệp.

Trong hai tháng cuối năm 2024, số doanh nghiệp gia nhập thị trường giảm mạnh so với cùng kỳ năm 2023. Một yếu tố nữa là sự phát triển của thương mại điện tử cũng khiến nhiều cá nhân không lựa chọn thành lập doanh nghiệp mà chỉ cộng tác và tham gia vào khâu trung gian bán hàng trên những nền tảng số, sàn thương mại điện tử để giảm chi phí hoạt động và tối đa hóa lợi nhuận.

Tổng cục Thống kê cũng chỉ ra rằng, những kết quả ấn tượng về xuất khẩu, sản xuất và thu hút nguồn vốn FDI đã góp phần khẳng định khu vực doanh nghiệp đang có xu hướng phát triển tích cực nhưng vẫn còn khó khăn, số doanh nghiệp rút lui khỏi thị trường còn cao, ngành sản xuất đang tồn tại những rủi ro tiềm tàng.

Bà Phí Thị Hương Nga cho biết, để hỗ trợ doanh nghiệp trong nước, các doanh nghiệp kiến nghị Nhà nước một số chính sách, như: Tiếp tục giảm lãi suất cho vay; bình ổn giá nguyên, nhiên vật liệu, năng lượng; cải cách thủ tục hành chính; giảm tiền thuê đất cho hoạt động sản xuất kinh doanh,....

"Các nhóm ngành chế biến thực phẩm, chế biến gỗ, xi măng,..có tỷ lệ doanh nghiệp kiến nghị về vốn và giá nguyên vật liệu cao, còn các ngành công nghiệp nặng, lắp ráp thì kiến nghị nhiều về thủ tục hành chính", bà Nga cho biết thêm.

Bên cạnh đó, các doanh nghiệp nhận định trong năm 2025, thị trường bất động sản sẽ có nhiều tín hiệu tích cực, đặc biệt là việc triển khai các dự án nhà ở xã hội. Vì vậy, các doanh nghiệp xây dựng, nhà thầu kiến nghị các thông tin đấu thầu cần công khai minh bạch hơn nữa, còn các doanh nghiệp vật liệu xây dựng thì kiến nghị về các biện pháp kích thích hoạt động xây dựng trong nước phát triển.

Về thủ tục hành chính, các doanh nghiệp kiến nghị cần điện tử hoá các giao dịch, giấy tờ để tiết kiệm thời gian, hoạt động hiệu quả,...