Tăng trưởng lợi nhuận quý III của ngành ngân hàng đến từ đâu?

Tăng trưởng nhờ tín dụng

Duy trì động lực trong nửa đầu năm, ngành ngân hàng tiếp tục ghi nhận những kết quả tích cực trong quý III/2024. Theo tổng hợp từ báo cáo tài chính của 29 ngân hàng (nhóm niêm yết hoặc giao dịch trên UPCOM và BaoViet Bank, PVcomBank), tổng lợi nhuận các ngân hàng đạt 70.169 tỷ đồng, tăng trưởng 17,1% so với cùng kỳ. 

Trong bối cảnh các yếu tố như lãi suất, tỷ giá hay các quy định về bảo hiểm, tình hình thị trường bất động sản, trái phiếu doanh nghiệp có nhiều biến động, cơ cấu lợi nhuận của ngành ngân hàng cũng thay đổi.

Trong ba quý đầu năm 2024 và đặc biệt là quý III, lợi nhuận ngân hàng ngày càng phụ thuộc lớn vào hoạt động tín dụng. 

Cụ thể, dữ liệu từ WiChart và báo cáo tài chính cho thấy thu nhập lãi thuần quý III của 29 ngân hàng đạt 126.893 tỷ đồng, tăng 19% so với cùng kỳ. Sự tăng trưởng trong thu nhập lãi thuần đã giúp tổng thu nhập hoạt động (TOI) tăng thêm khoảng 20.200 tỷ đồng so với quý III năm ngoái, đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ tăng trưởng lợi nhuận. 

Tại phần lớn các ngân hàng, thu nhập lãi giảm nhanh hơn chi phí lãi là yếu tố chính hỗ trợ cho tăng trưởng thu nhập lãi thuần. 

So với quý III năm ngoái, lãi suất huy động tại các ngân hàng đã giảm đáng kể.

Dữ liệu từ WiChart cho thấy trong quý III/2023, lãi suất huy động kỳ hạn 12 tháng của nhóm ngân hàng TMCP nhỏ dao động trong khoảng từ 5,85% đến 7,61% năm, nhóm ngân hàng lớn từ 5,51% - 7,03%/năm và nhóm quốc doanh từ 5,5 - 6,8%/năm. 

Đến quý III năm nay, lãi suất huy động của ngân hàng TMCP nhỏ dao động từ 4,85% đến 5,2%/năm, nhóm ngân hàng lớn từ 4,58% đến 4,85%/năm và nhóm quốc doanh là 4,68%/năm.  

Ngoài ra, tăng trưởng tín dụng mạnh mẽ ngay từ những tháng đầu năm cũng hỗ trợ cho thu nhập lãi thuần của ngành ngân hàng. Đến cuối tháng 9, dư nợ tín dụng đã tăng trưởng 9% so với đầu năm và 16% so với cùng kỳ năm trước. Mức tăng trưởng so với cùng kỳ thậm chí còn cao hơn cả định hướng tăng trưởng cả năm của Chính phủ là 14- 15%. 

Tuy nhiên, việc lãi suất huy động có dấu hiệu nhích tăng từ cuối quý I, đầu quý II, trong khi lãi suất đầu ra tại các ngân hàng không tăng lên do định hướng hỗ trợ kinh tế của Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã khiến theo biên lãi thuần (NIM) chịu áp lực, ảnh hưởng tới thu nhập lãi thuần. Nếu so với quý liền trước, thu nhập lãi thuần của các ngân hàng trong quý III/2024 đã giảm 2,3%. 

Thu nhập từ xử lý nợ - điểm sáng của thu ngoài lãi

Trong quý III, ngoài tăng trưởng lợi nhuận từ mảng tín dụng, lãi thuần từ hoạt động khác, chủ yếu đến từ thu nhập từ các khoản nợ đã được xử lý rủi ro, đã trở thành điểm sáng của thu ngoài lãi. Lãi thuần từ hoạt động khác của 29 ngân hàng đã tăng trưởng 129% (tăng 3.375 tỷ đồng) so với cùng kỳ, đem về 10.417 tỷ đồng. 

Khoản mục này đã đóng góp tới 6,6% cho TOI của các ngân hàng, so với chỉ 3,3% vào cùng kỳ năm trước. Tuy nhiên, tăng trưởng trong thu ngoài lãi lại không đồng đều giữa các ngân hàng. Chỉ ba nhà băng là VietinBank, BIDV và VPBank đã chiếm tới 67% lãi thuần từ hoạt động khác của những ngân hàng được khảo sát.

Trong đó, riêng VietinBank đã ghi nhận lãi thuần 3.963 tỷ đồng, chiếm hơn 1/3 tổng lợi nhuận của toàn ngành ở mảng kinh doanh này. 

Trong khi lợi nhuận từ hoạt động khác ghi nhận đà tăng trưởng, những mảng kinh doanh như dịch vụ, ngoại hối hay chứng khoán (gộp chứng khoán đầu tư và kinh doanh) lại quay đầu giảm. 

Trong đó, lãi thuần từ dịch vụ của 29 ngân hàng trong quý III là 14.384 tỷ đồng, giảm 6,3% so với cùng kỳ. Mảng dịch vụ tiếp tục chịu áp lực từ cuộc khủng hoảng niềm tin trên thị trường bảo hiểm cũng như những khó khăn của thị trường trái phiếu doanh nghiệp. 

Theo Tổng cục Thống kê, trong 9 tháng đầu năm nay, doanh thu phí bảo hiểm nhân thọ ước đạt gần 107.000 tỷ đồng, giảm 6,5% so với cùng kỳ. Lĩnh vực này đã có 6 quý sụt giảm doanh thu liên tiếp kể từ cuộc khủng hoảng niềm tin. Các quy định mới về kinh doanh bảo hiểm qua ngân hàng cũng đang khiến nhiều ngân hàng phải thay đổi chiến lược. 

Vừa qua, Techcombank đã chấm dứt hợp đồng độc quyền với Manulife. Trong khi đó, tại cuộc gặp gỡ nhà đầu tư gần đây, lãnh đạo ACB cho biết mảng bảo hiểm nói chung vẫn đang gặp nhiều khó khăn và chia sẻ rằng có thể sẽ phải thay đổi mô hình kinh doanh bancasurance trong thời gian tới. 

Hiện ACB đang hợp tác độc quyền phân phối bảo hiểm với đối tác Sun Life (sau khi chia tay với AIA và Manulife từ cuối 2020), thời gian của hợp đồng này kéo dài 15 năm. 

Tương tự, lãi thuần từ ngoại hối cũng quay đầu giảm hơn 40% (khoảng 3.000 tỷ đồng) so với cùng kỳ, đem về 4.542 tỷ đồng. Kể từ giữa quý III, việc tỷ giá đã bắt đầu hạ nhiệt đáng kể và chênh lệch giá mua vào - bán ra tại các ngân hàng thu hẹp có thể là nguyên nhân khiến lãi từ hoạt động này sa sút. 

Ngoài ra, hoạt động mua bán chứng khoán cũng không còn đem lại kết quả đột biến như giai đoạn quý III/2023. Dữ liệu tổng hợp cho thấy lãi thuần từ chứng khoán kinh doanh của các ngân hàng là 1.002 tỷ đồng, tăng 40% so với cùng kỳ trong khi chứng khoán đầu tư lỗ 275 tỷ đồng.

Cả hai hoạt động này chỉ đóng góp 0,5% vào TOI trong quý III năm nay, trong khi cùng kỳ năm trước là 2,8%. Kết quả này đã được nhiều chuyên gia, công ty chứng khoán dự báo trước khi lợi suất trái phiếu chính phủ đi xuống. 

Tại các ngân hàng thương mại, danh mục chứng khoán đầu tư phần lớn là trái phiếu Chính phủ, loại tài sản có giá cả biến động ngược chiều với lãi suất nói chung và trúng thầu nói riêng. Trong năm 2023, lãi suất có xu hướng giảm mạnh từ đầu năm nên giá trái phiếu tăng mạnh mang về lợi nhuận lớn cho các ngân hàng.

Tuy nhiên, lãi suất trúng thầu đã đi ngang từ giữa năm 2023 đến nay, khiến cơ hội kiếm lời từ lớp tài sản này của các ngân hàng không còn nhiều.