Muốn ngân hàng cho doanh nghiệp địa ốc vay tiền trả nợ trái phiếu, nhìn lại ‘cục máu đông’ năm 2012

Ngày 10/11/2021, Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã ban hành Thông tư 16/2021 thay thế Thông tư số 22/2016 và Thông tư số 15/2018 quy định việc tổ chức tín dụng, chi nhánh ngân hàng nước ngoài mua trái phiếu doanh nghiệp. Thông tư này chính thức có hiệu lực kể từ ngày 15/1/2022 và có một số quy định đáng chú ý.

Theo đó, tổ chức tín dụng không được mua trái phiếu doanh nghiệp phát hành trong đó có mục đích để cơ cấu lại các khoản nợ của chính doanh nghiệp phát hành; trái phiếu doanh nghiệp phát hành trong đó có mục đích để góp vốn, mua cổ phần tại doanh nghiệp khác; trái phiếu doanh nghiệp phát hành trong đó có mục đích để tăng quy mô vốn hoạt động,…

Những quy định trên được đánh giá đã hướng đến an toàn hệ thống, nhằm kiểm soát chất lượng nợ xấu. Quan trọng hơn là kiểm soát các hoạt động luân chuyển tín dụng giữa hai kênh trái phiếu và tín dụng cho vay của ngân hàng thông qua các nghiệp vụ tái tài trợ, tái cấu trúc vốn hoặc hay có thể là “đảo nợ” giữa hai kênh này.

Thực tế, trước thời điểm Thông tư 16 có hiệu lực thi hành, theo thống kê của FiinRatings, các ngân hàng thương mại đã tham gia mua trái phiếu doanh nghiệp qua kênh phát hành sơ cấp ở mức khá lớn, chiếm 36% tổng giá trị phát hành từ các doanh nghiệp bất động sản trong năm 2021.

Tuy nhiên, kể từ giữa năm 2022 đến nay, nhiều rủi ro bộc lộ đã khiến thị trường trái phiếu doanh nghiệp gần như rơi vào cảnh “đóng băng”. Cộng với việc ngân hàng kiểm soát chặt dòng vốn cho vay bất động sản đã khiến nhiều chủ đầu tư địa ốc rơi vào cảnh khó khăn.

Trong bối cảnh này, mới đây, Hiệp hội Bất động sản TP HCM (HoREA) đã đề xuất Thủ tướng Chính phủ và NHNN một số giải pháp về tín dụng.

Cụ thể, Hiệp hội đề nghị NHNN cho phép các ngân hàng thương mại được cho doanh nghiệp phát hành trái phiếu sắp đến hạn có tài sản bảo đảm, có dự án đã được cơ quan nhà nước có thẩm quyền quyết định giao đất, cho thuê đất được vay tái cấu trúc các khoản nợ trái phiếu sắp đến hạn với khoản vay có thể xem xét không vượt quá 70% giá trị gói trái phiếu đã phát hành và ngân hàng thương mại được phép nhận thế chấp bằng chính gói trái phiếu này và các tài sản bảo đảm để phát hành gói trái phiếu đó theo phương thức ngân hàng thương mại giải ngân trực tiếp đến các trái chủ.

Đối với phần 30% giá trị gói trái phiếu đã phát hành còn lại thì doanh nghiệp và các trái chủ thỏa thuận đàm phán với nhau theo quy định tại Nghị định 08.

Bên cạnh đó, HoREA cũng đề nghị NHNN xem xét sửa đổi điểm a khoản 8 Điều 4 Thông tư 16 cho phép tổ chức tín dụng được mua trái phiếu doanh nghiệp có mục đích để cơ cấu lại các khoản nợ của chính doanh nghiệp phát hành theo hai phương án (một là bãi bỏ, hai là ngưng thi hành trong thời hạn kể từ ngày Thông tư mới có hiệu lực đến hết ngày 31/12/2024, tương tự như thể thức quy định của Nghị định 08).

“Hiệp hội nhận thấy, nếu có cơ chế, chính sách nói trên thì sẽ tác động tích cực ngay lập tức và cùng với cơ chế, chính sách của Nghị định 08 sẽ tháo gỡ được khó khăn cho các doanh nghiệp phát hành trái phiếu sắp đến hạn và hỗ trợ các trái chủ”, HoREA nêu quan điểm.

Ngân hàng "ôm" lượng lớn trái phiếu doanh nghiệp

Trao đổi với người viết, Chuyên gia kinh tế, TS. Đinh Thế Hiển đặt vấn đề: “Giai đoạn 2020 - 2021 tại sao không ai thắc mắc việc các doanh nghiệp phát hành thành công với khối lượng lớn như vậy? Tại sao không ai nhìn thấy mối quan hệ giữa ngân hàng và các doanh nghiệp bất động sản trong việc phát hành trái phiếu?”

Chuyên gia phân tích, ở thời điểm kể trên, không phải trái phiếu doanh nghiệp phát hành thành công là do các nhà đầu tư thích bỏ tiền mua,… mà nguồn lực mua lớn nhất vẫn là các ngân hàng thương mại. Tuy nhiên, không phải công ty nào phát hành các ngân hàng cũng mua, họ chỉ mua trong hai trường hợp: Một là các doanh nghiệp bất động sản có mối quan hệ với họ, hai là những chủ đầu tư địa ốc đang thiếu nợ họ một khoản rất lớn và không có khả năng trả nợ đúng hạn.

“Như vậy, có thể thấy, các ngân hàng mua trái phiếu trong trường hợp này không phải để đầu tư mà đó là một hình thức “né” sự giám sát của NHNN trong việc cho vay đảo nợ”, vị này nói.

TS. Đinh Thế Hiển nhận định, NHNN đưa ra quy định nghiêm ngặt về việc cấm ngân hàng cho doanh nghiệp vay đảo nợ là để đảm bảo an toàn của hệ thống ngân hàng. Quá khứ đã có một bài học vào năm 2012, một số ngân hàng đã vi phạm tiêu chuẩn an toàn trong việc cho các doanh nghiệp bất động sản sân sau vay vốn, qua đó hình thành cục nợ xấu buộc Chính phủ phải thành lập Công ty Quản lý tài sản của các tổ chức tín dụng Việt Nam (gọi tắt là VAMC).

“Chúng ta đã trải qua một giai đoạn rất nguy hiểm vào năm 2012 mà “cục máu đông” đó đến nay vẫn chưa xử lý hết. Sau đó, NHNN đã ban hành thông tư yêu cầu các NHTM phải thực hiện các tiêu chuẩn như Basel II và một số chỉ tiêu nghiêm ngặt khác.

Một trong những quy định nhằm bảo đảm an toàn hệ thống là không cho vay đảo nợ mà phải đánh giá khoản nợ thuộc các nhóm 1,2,3,4,5 theo đúng quy định. Điều này hoàn toàn đúng với tiêu chuẩn quản lý ngân hàng của thế giới. Nhờ vậy mới thấy được sức khỏe của các ngân hàng thương mại để có những cách khắc phục kịp thời. Thế nhưng, đến năm 2020, một số ngân hàng lại buông lỏng việc cho vay bất động sản và lại mua trái phiếu của các doanh nghiệp này với khối lượng lớn. Đây là một hình thức lách luật để đảo nợ”, chuyên gia nói.

Ngoài ra, vị này cho rằng, nếu như thời điểm 2020 – 2021, các ngân hàng kiên quyết xử lý các vấn đề của công ty bất động sản thì thị trường đã phát triển ổn định hơn chứ không căng thẳng như hiện nay. Không phải ngẫu nhiên mà thông tư 16 có quy định cấm tổ chức tín dụng mua trái phiếu doanh nghiệp phát hành trong đó có mục đích để cơ cấu lại các khoản nợ. Đây là quy định để bảo vệ các ngân hàng thương mại khỏi những nguy hiểm, vị này một lần nữa nhấn mạnh.

“Giai đoạn thị trường bất động sản rơi vào khủng hoảng cũng giống như một người có bệnh nặng, nếu được bắt đúng bệnh thì tất yếu sẽ khác. Còn nếu căn bệnh này tiếp tục được giấu đi thì đến một lúc nào đó, Nhà nước sẽ không còn đủ nguồn lực để xử lý. Nghị định 08 vừa ban hành cho phép giãn nợ; thanh toán gốc, lãi trái phiếu đến hạn bằng tài sản khác,… đã mở đường cho các doanh nghiệp địa ốc, nhưng phạm vi chỉ nên tới đó, không thể cho phép hình thức vay ngân hàng để đảo nợ”, TS. Đinh Thế Hiển nhấn mạnh.