Nokia - đế chế 150 tuổi và sự sụp đổ chóng vánh

Một bài viết bởi Y.Doz và K.Wilson được đăng tải trên South China Morning Post.

Nokia từng được xem là biểu tượng của nền công nghiệp truyền thông di động trước khi “tự hủy” và bán lại toàn bộ mảng kinh doanh cho Microsoft. Nhiều nhà phân tích cho rằng, sự trỗi dậy quá mạnh mẽ của Apple, Google, hay Samsung,..chính là nguyên nhân khiến Nokia sụp đổ.

Tuy nhiên, sự thật không đơn giản như vậy. Hàng loạt khủng hoảng chiến lược và tài chính đã ập đến trước khi các đối thủ xâm nhập thị trường. Trên thực tế, thời khắc Nokia đạt tới đỉnh cao thành công cũng chính là lúc mầm mống thất bại nhen nhóm.

Nokia - ông hoàng trẻ tuổi của nền công nghệ thế giới

Vào đầu những năm 1990, dù có trong tay đội ngũ quản lý trẻ và năng động song Nokia lại chọn cách hoạt động như một mô hình khởi nghiệp thay vì một tập đoàn tên tuổi. Tuy vậy, việc đưa ra các quyết định tức thời nhưng có chiều sâu chính là chiến lược giúp Nokia nhanh chóng chiếm ưu thế tại thị trường châu Âu và Mỹ. 

Nếu Huawei tập trung khai thác các yếu tố nền móng và hệ thống chip để phát triển mảng kinh doanh di động thì sự đổi mới và thành công ban đầu của Nokia lại dựa trên mối quan hệ cộng sinh và các doanh nghiệp điện thoại. Nhưng chính điều đó đã đẩy chuỗi cung ứng của Nokia đến bờ vực sụp đổ.

Để khắc phục tình trạng này, các nhà lãnh đạo Nokia đã nhanh chóng vận hành một hệ thống hoạch định nguồn lực giúp gia tăng sản xuất nhanh hơn bất kỳ đối thủ nào trong thị trường.

Chỉ vài năm sau đó, Nokia dễ dàng thay thế vị trí số một của Motorola. Doanh thu của Nokia tăng tới 503% chỉ trong vòng 4 năm (từ 1996 - 2000). Song, sự phát triển vượt bậc của công ty lại dấy lên hàng loạt làn sóng ngầm trong nội bộ.

Tầm nhìn ngắn hạn, quản lý yếu kém, tổ chức rối loạn

Ở giai đoạn đỉnh cao, Nokia từng kiểm soát 40% thị trường di động toàn thế giới. Lúc đó, đội ngũ phát triển của Nokia vô cùng quan tâm đến việc duy trì và phát triển bền vững mảng kinh doanh điện thoại di động cũng như tìm kiếm các cơ hội khác. Nokia đã có một bước tiến mới trong công cuộc kinh doanh điện thoại khi áp dụng chiến lược phân khúc thị trường. 

Các dòng điện thoại kết hợp camera và tính năng mới đều nhắm vào từng đối tượng người dùng cụ thể. Trong đó bao gồm người dùng cá nhân, người dùng doanh nghiệp và người dùng cao cấp giúp. Điều này đã làm nên một bước tiến tuyệt vời trong doanh số bán hàng.

Song, ý tưởng cho các sản phẩm mới của Nokia dường như bị chặn đứng khi đối diện với áp lực đảm bảo tăng trưởng ngắn hạn theo kế hoạch. Điều này khiến các nhà quản lý làm việc thiếu năng lượng và nguồn lực cũng vì vậy mà giảm dần. Lúc đấy, một nhóm nhỏ nhân viên chuyên về dữ liệu đã được đưa vào thay thế. 

Theo đó, vào năm 1996, chiếc điện thoại thông minh Nokia N9000 Communicator ra mắt. Tiếp đến là sự xuất hiện của Nokia 7650 - chiếc điện thoại đầu tiên được trang bị camera vào năm 2001. Tuy nhiên, hoạt động phát triển phần mềm lại không được phía ban lãnh đạo ủng hộ vì cho rằng phần cứng mới là cốt lõi của việc kinh doanh.

“Con tàu đắm Nokia” và các đợt tái cấu trúc thảm họa 

Động lực kinh doanh từ 10 năm trước từng giúp Nokia thống trị thế giới công nghệ giờ đã không còn. Vào năm 2004, Jorma Ollila - Giám đốc điều hành Nokia đã tiến hành một cuộc cải tổ bộ máy điều hành công ty thành một hệ thống ma trận.

Điều này được thực hiện với mục tiêu ưu tiên phân phối nguồn lực cho từng sản phẩm và tập trung hơn vào phần mềm. Song, nó đã khiến các thành viên chủ chốt phải rời công ty; khiến tư duy chiến lược trở nên thiếu nhạy bén và khiến sự liên kết giữa các mảng kinh doanh bị đứt gãy.

Nokia đã quá vội vàng trong việc áp dụng một cấu trúc công ty mới trong khi còn thiếu kinh nghiệm và kỹ năng quản lý. Điều này đã tạo ra xung đột giữa các bộ phận và khiến hiệu quả hoạt động của toàn bộ công ty bị giảm sút. Áp lực cắt giảm chi phí đè nặng khiến các nhân viên không thể làm gì hơn. Chất lượng sản phẩm Nokia cũng theo đó dần sụt giảm.

Các đợt tái cấu trúc hệ thống điều hành công ty liên tục được đưa ra để cứu vớt “con tàu đắm Nokia”. Đội ngũ quản lý cấp cao cố gắng vun vén quyền lực cho bản thân và thuyết phục các nhân viên rằng họ chỉ thay đổi mỗi cấu trúc công ty.

Trong khi đó chiến lược kinh doanh hay quy trình công nghệ mới là nhân tố quyết định. Kể từ năm 2004 cho tới vào 2013 (thời điểm gần như phá sản), Nokia đã trải qua 4 lần tái cơ cấu. 

6.77 tỷ USD - cái giá phải trả cho một đế chế hết thời

Sự xuất hiện của Apple và Google vào cuối thập kỉ đầu tiên của thế kỷ XXI đã tái định hình nền công nghiệp di động dựa trên các nền tảng, ứng dụng và hệ sinh thái. Với tư cách là hãng điện thoại hàng đầu thế giới vào thời điểm đó, Nokia vẫn tiếp tục ra mắt những mẫu điện thoại đơn giản và lỗi thời thay vì tập trung xử lý khủng hoảng cạnh tranh từ các đối thủ mới, .

Sự thụt lùi của Nokia thể hiện rõ nhất ở mảng phần mềm khi hãng vẫn trung thành với hệ điều Symbian. Hệ điều hành này đã nhận phải sự tẩy chay gay gắt từ nhiều đối tác khi yêu cầu sử dụng từng bộ mã riêng cho mỗi dòng điện thoại.

“Lực bất tòng tâm” trước sức mạnh của đối thủ và sự thay đổi chóng mặt của thị trường, Nokia kết thúc đế chế của mình bằng quyết định bán lại mảng kinh doanh cho Microsoft với giá 6.77 tỷ USD (theo giá trị tiền tệ năm 2018).

Hiểu được lý do tại sao và những chuyện xảy đến với Nokia thực sự quan trọng. Sự sụp đổ của Nokia không thể giải thích bằng một câu trả lời đơn giản. Thay vào đó, tổ hợp quản lý yếu kém, cơ cấu tổ chức rối loạn, đấu đá nội bộ và tập trung vào sản xuất phần cứng đã dẫn đến số phận đau lòng cho Nokia.

Trong thời đại công nghệ tiến bộ không ngừng, thị trường thay đổi nhanh chóng và ngày càng phức tạp, hành trình của Nokia trong lĩnh vực điện thoại di động đã mang đến những bài học kinh nghiệm cho những công ty muốn tạo dựng hoặc duy trì vị trí hàng đầu. Đây cũng chính là thách thức cho Nokia nếu muốn quay trở lại thời hoàng kim nơi đế chế của họ từng thống trị.