NHNN siết quy định mua trái phiếu doanh nghiệp, ngân hàng và doanh nghiệp bất động sản sẽ ảnh hưởng ra sao?

Ngân hàng thay đổi chiến lược mua bán trái phiếu doanh nghiệp

Thông tư 16 mới được Ngân hàng Nhà nước (NHNN) ban hành là một trong những động thái nhằm kiểm soát chặt chẽ hơn nữa việc mua bán trái phiếu doanh nghiệp (TPDN) của các tổ chức tín dụng. 

Thống kê gần đây của Chứng khoán SSI cho thấy ngân hàng là một trong hai người mua chủ đạo trên thị trường và đang ôm lượng trái phiếu bất động sản lớn. Có tới gần 60% lượng trái phiếu doanh nghiệp phát hành là do ngân hàng và công ty chứng khoán (CTCK) nắm giữ.

Cụ thể, các NHTM mua vào 124.400 tỷ đồng, chiếm 27,3% tổng lượng phát hành. Trong đó, chỉ một số ít trái phiếu được các ngân hàng bảo lãnh thanh toán, phần lớn số trái phiếu phát hành chỉ được bảo lãnh phát hành, tức ngân hàng và các CTCK sẽ cam kết mua toàn bộ số trái phiếu còn lại trong trường hợp không phát hành hết.

Đánh giá về động thái này, Chứng khoán Bản Việt (VCSC) cho biết Thông tư 16 có khả năng khuyến khích các ngân hàng thực hiện chiến lược mua và nắm giữ đối với danh mục đầu tư TPDN. Đồng thời, sẽ có tác động làm giảm lượng giao dịch TPDN trên thị trường liên ngân hàng.

Theo VCSC, các ngân hàng trước đây kiểm soát tăng trưởng tín dụng bằng cách bán TPDN vào cuối năm và sau đó mua lại vào năm mới. Tuy nhiên, hành vi này hiện đã bị cấm bởi quy định trên tại Thông tư 16.

Cụ thể, Thông tư quy định các ngân hàng không được bán và mua lại cùng một trái phiếu doanh nghiệp (trái phiếu thuộc cùng một đợt/lô phát hành sơ cấp cụ thể, không phân biệt thời hạn) trong vòng 12 tháng. 

Các ngân hàng cũng không được chuyển nhượng TPDN cho các công ty con của họ.

Lấy ví dụ, điều khoản này hiện không cho phép Techcombank chuyển nhượng TPDN cho công ty con Chứng khoán Kỹ thương (TCBS). Tuy nhiên, phía Techcombank cho biết số lượng này là rất nhỏ và sẽ không ảnh hưởng nhiều đến hoạt động của ngân hàng.

Bên cạnh đó, Thông tư 16 cũng không có tác động đến quỹ thị trường tiền tệ của TCBS vì vai trò của TCBS là nhà quản lý quỹ chứ không phải chủ sở hữu.

Một trong những quy định đáng lưu ý là ngân hàng không được mua TPDN với mục đích để tái cơ cấu nợ, góp vốn/mua cổ phần tại các doanh nghiệp khác hoặc tăng vốn chủ sở hữu của các doanh nghiệp phát hành.

Theo chuyên gia của VCSC, quy định này có tác động không đáng kể do trước đây các ngân hàng cũng không tham gia vào các hoạt động này.

Chia sẻ với người viết, chuyên gia kinh tế TS. Cấn Văn Lực, cố vấn cấp cao Chủ tịch HĐQT BIDV kiêm Giám đốc Trường Đào tạo BIDV, cho rằng tác động của Thông tư 16 là không đáng kể đối với các ngân hàng bởi lâu nay việc đầu tư vào cổ phiếu, trái phiếu cũng như cho vay chứng khoán đã và đang được kiểm soát. 

Còn về quy định TCTD chỉ được mua TPDN khi có tỷ lệ nợ xấu dưới 3% theo kỳ phân loại gần nhất, ông đánh giá điều này chỉ được làm rõ thêm chứ tác động là không nhiều.

Các doanh nghiệp bất động sản gặp khó?

Đánh giá về tác động của Thông tư 16, chuyên gia kinh tế TS Đinh Thế Hiển cho biết đây là chủ trương của Chính phủ để kiểm soát dòng vốn đang đổ vào lĩnh vực bất động sản (chủ thể phát hành TPDN lớn nhất) đang tăng quá cao.

Ông đánh giá dòng vốn này có dấu hiệu bất thường khi trong bối cảnh kinh tế khó khăn bởi đại dịch, giá cả nhà đất lại liên tục tăng cao.

Theo chuyên gia, việc ngân hàng đầu tư vào TPDN là một hình thức chuyển hoá từ việc NHNN siết cho vay bất động sản, giảm tỷ lệ vốn ngắn hạn cho vay trung dài hạn khiến các ngân hàng không thể cho vay tiếp, thậm chí có thể phải thu hồi khoản vay.

Do đó, Thông tư 16 sẽ có tác động mạnh tới những doanh nghiệp bất động sản có quan hệ tốt với ngân hàng và thường đó là những doanh nghiệp có quy mô lớn. Và khi các doanh nghiệp này gặp khó khăn sẽ ảnh hưởng tới nhiều công ty có liên quan khác trên thị trường.

Huy động vốn trung dài hạn từ TPDN là một trong những kênh được các công ty bất động sản sử dụng nhiều trong thời gian gần đây. 

Trong 9 tháng năm 2021, tổng lượng TPDN phát hành là 443.100 tỷ đồng, tăng 18,6% so với cùng kỳ 2020. Trong đó, quán quân phát hành vẫn là các doanh nghiệp bất động sản với 201.900 tỷ đồng (chiếm 45,5%); sau đó đến các ngân hàng với 136.400 tỷ đồng ( chiếm 30,8%); năng lượng và khoáng sản với 21.900 tỷ (chiếm 5%),...

Các doanh nghiệp bất động sản phát hành nhiều nhất trong 9 tháng đầu năm là Vingroup,  Osaka Garden, Hưng Thịnh Land, Novaland, CTCP Vinpearl,...

Cẩn trọng khi đầu tư trái phiếu bất động sản

Số liệu từ báo cáo của FiinGroup cho biết trong 9 tháng đầu năm, hơn 80% giá trị TPDN phát hành thuộc về các doanh nghiệp chưa niêm yết. Các doanh nghiệp này có sức khỏe tài chính ở mức yếu rất đáng báo động.

Nhà đầu tư sẽ gặp nhiều khó khăn khi muốn tiếp cận các thông tin về tình hình tài chính của doanh nghiệp, đặc biệt là khi thị trường TPDN chưa có cơ quan độc lập đánh giá xếp hạng tín nhiệm trái phiếu.

Nhóm phân tích biết trái phiếu của các doanh nghiệp chưa niêm yết này đầu hết là phát hành riêng lẻ cho các bên mua chính là ngân hàng và CTCK, trong đó phần lớn có tài sản tài sản đảm bảo hoặc bảo lãnh của bên thứ ba. Tuy nhiên, có sự phân hóa rất lớn về chất lượng tín dụng giữa các nhà phát hành.

Trên thực tế, tài sản thế chấp hay tài sản đảm bảo chỉ có tác dụng tạo áp lực cho doanh nghiệp trong việc đáp ứng nghĩa vụ nợ, trong khi giá trị thu hồi rất thấp do tính phức tạp của các thủ tục xử lý tài sản thế chấp và thời gian kéo dài. 

Chẳng hạn, tài sản đảm bảo của nhóm trái phiếu bất động sản chủ yếu là các dự án đầu tư, tài sản sẽ hình thành trong tương lai hoặc cổ phiếu, cổ phần của chính doanh nghiệp phát hành, khoảng 15,8% trái phiếu phát hành không có tài sản bảo đảm, theo số liệu từ SSI.

Các chuyên gia cho rằng đây sẽ là rủi ro lớn cho các nhà đầu tư trong trường hợp dòng tiền của các doanh nghiệp bất động sản không được đảm bảo nếu hoạt động sản xuất kinh doanh khó khăn và sẽ không trả được nợ gốc, lãi trái phiếu cho nhà đầu tư.