Bài toán đau đầu của Trung Quốc: Làm cách nào để rút tiền ra khỏi ví người dân?

Lắp đặt thêm thang máy trong các toà nhà cao tầng hay kéo dài giờ mở cửa của các phòng khám nhi trong mùa cúm là một số ý tưởng được chính phủ Trung Quốc đưa vào “kế hoạch hành động đặc biệt” để thúc đẩy chi tiêu tiêu dùng.

Công chúng đặc biệt kỳ vọng vào kế hoạch của Bắc Kinh. Hai ngày trước khi kế hoạch được công bố, tin tức về sự xuất hiện của văn bản này đã giúp chỉ số chứng khoán chính của Trung Quốc tăng hơn 2% trong phiên 14/3.

Các quan chức trong chính quyền Chủ tịch Tập Cận Bình từ lâu đã nhấn mạnh việc chuyển hướng nền kinh tế sang tiêu dùng và tránh xa đầu tư cũng như xuất khẩu, theo Economist.

Trên thực tế, thúc đẩy tiêu dùng là tham vọng mà nhiều nền kinh tế theo đuổi nhưng không phải ai cũng thành công. Song, đối với Trung Quốc, mục tiêu này đã trở nên cấp thiết hơn vì các trụ cột kinh tế khác đang bị đe doạ.

Dòng vốn đầu tư trong nước của Trung Quốc vẫn bị kìm hãm bởi cuộc khủng hoảng của thị trường nhà đất. Số lượng nhà mới khởi công đã giảm gần 30% trong hai tháng đầu năm nay so với cùng kỳ năm trước.

Cùng lúc, xuất khẩu - động lực quan trọng cho tăng trưởng kinh tế năm ngoái - phải đối mặt với thuế quan của Mỹ. Có khả năng chính quyền Tổng thống Donald Trump sẽ sớm tăng thêm thuế quan lên hàng hoá Trung Quốc.

Các nhà kinh tế ước tính tổng mức tiêu dùng của Trung Quốc - bao gồm cả chi tiêu của nhà nước cho các hạng mục như điều hành trường học và bệnh viện - phải đóng góp hơn 60% GDP năm nay nếu nền kinh tế muốn đạt mục tiêu tăng trưởng 5%. Năm ngoái, tỷ lệ đóng góp của tổng mức tiêu dùng là dưới 45%.

Người tiêu dùng Trung Quốc đã có một khởi đầu khá đáng khích lệ. Theo số liệu chính thức, trong hai tháng đầu năm, doanh số bán lẻ đã tăng 4% (chưa điều chỉnh cho lạm phát) so với cùng kỳ năm trước.

Con số này thấp hơn nhiều so với xu hướng trước đại dịch, nhưng vẫn cải thiện đáng kể so với tháng 12 năm ngoái. Trong kỳ nghỉ Tết Nguyên đán kéo dài 8 ngày, 187 triệu người Trung Quốc đã đi xem phim. Nhiều người bị thu hút bởi bộ phim hoạt hình cổ trang Na Tra 2.

Các hộ gia đình Trung Quốc có thể sẽ cần một chút sức sống của nhân vật Na Tra, bởi niềm tin của họ đã tụt dốc bởi những biện pháp kiểm soát dịch hà khắc của chính phủ và chưa bao giờ phục hồi hoàn toàn.

Cho đến nay, các hộ gia đình vẫn tiết kiệm ở mức cao hơn so với thời điểm trước đại dịch.

Và phần lớn tiền tiết kiệm của họ được gửi vào ngân hàng và những tài sản tài chính khác, thay vì mua nhà mới.

Theo chuyên gia Adam Wolfe của hãng tư vấn Absolute Strategy Research, xu hướng tiết kiệm đã khiến tiêu dùng trì trệ.

Giá tiêu dùng của Trung Quốc đã giảm 0,1% trong hai tháng đầu năm nay so với cùng kỳ năm trước. Giá trứng rẻ hơn 1%.

Trong bài phát biểu trước Quốc hội Trung Quốc vào ngày 5/3, Thủ tướng Lý Cường đã liệt kê thúc đẩy tiêu dùng “mạnh mẽ” là ưu tiên hàng đầu trong 10 ưu tiên.

Bắc Kinh đã tăng gấp đôi quy mô của chương trình thu cũ đổi mới, khuyến khích các hộ gia đình đổi đồ gia dụng, ô tô và đồ dùng cũ lấy đồ mới.

Chính phủ cũng sẽ tăng trợ cấp bảo hiểm y tế và tăng lương hưu cơ bản cho người dân nông thôn và thành thị không đi làm từ mức 123 nhân dân tệ (tương đương 17 USD) một tháng lên 143 nhân dân tệ.

Tóm lại, ông Lý đã công bố gói kích thích tài khoá bổ sung tương đương 2% GDP. Tuy có còn hơn không, nhưng những biện pháp mà Bắc Kinh đưa ra vẫn chưa thoả mãn kỳ vọng của công chúng.

Ba cách kích thích tiêu dùng

Kế hoạch mới của chính phủ Trung Quốc không đưa ra những con số chi tiết. Song, nó tiết lộ nhiều hơn về suy nghĩ của giới lãnh đạo về những biện pháp có thể áp dụng để kích thích tiêu dùng.

Theo đó, Bắc Kinh nhận định có ít nhất ba cách để thúc đẩy tiêu dùng: tăng số tiền trong túi người dân, giảm xu hướng tiết kiệm hoặc phân phối lại của cải từ những người có khả năng tiết kiệm nhất sang những người có nhiều khả năng chi tiêu nhất.

Theo Economist, các quan chức sẽ thử cả ba cách tiếp cận. Kế hoạch của chính phủ kêu gọi tăng lương tối thiểu và mở rộng các chương trình phúc lợi lao động. Điều này sẽ vừa làm tăng thu nhập hộ gia đình vừa tập trung vào những người sống dựa vào tiền lương hơn.

Chính phủ cũng thông báo sẽ tăng hỗ trợ tài chính cho sinh viên và “nghiên cứu” trợ cấp cho dịch vụ chăm sóc trẻ em. Vào đầu tháng 3, Hohhot - thủ phủ của Nội Mông - cho biết họ sẽ trợ cấp 10.000 nhân dân tệ một năm cho đứa con thứ hai đến 5 tuổi và đứa con thứ ba đến 10 tuổi.

Các biện pháp khác có thể làm giảm tỷ lệ tiết kiệm của các hộ gia đình. Chính phủ sẽ trợ cấp tín dụng tiêu dùng cho những người đi vay thận trọng. Và các nhà lãnh đạo cũng lặp lại lời hứa sẽ ổn định giá cổ phiếu và nhà đất.

Nếu những chính sách kể trên khiến người dân thấy an tâm hơn, họ có thể chi tiêu nhiều hơn. Ông Li Chunlin, Phó Chủ tịch Ủy ban Cải cách và Phát triển Quốc gia, lưu ý đây là lần đầu tiên việc ổn định thị trường chứng khoán và bất động sản được đưa vào kế hoạch của chính phủ nhằm thúc đẩy tiêu dùng.

Kế hoạch mới của chính phủ cũng dự định sẽ cho người lao động thêm thời gian để tiêu tiền. Các nhà lãnh đạo kêu gọi doanh nghiệp “thực hiện nghiêm ngặt” chế độ nghỉ phép có lương, cho phép người lao động được nghỉ lễ theo đúng quyền lợi của họ.

Các nội dung khác trong bản kế hoạch là sự pha trộn giữa những thông tin mơ hồ, lạ lẫm và quen thuộc, Economist đánh giá. Kế hoạch nói về vai trò của trí tuệ nhân tạo trong việc kích thích tiêu dùng mà không đưa ra chi tiết.

Hoặc, nếu chính quyền trung ương thực hiện chính sách như họ đề ra thì các nghệ sĩ sẽ chỉ cần một lần phê duyệt cho chuyến lưu diễn toàn quốc thay vì nhiều lần phê duyệt từ các cấp địa phương.

Kế hoạch cũng nhắc lại lời kêu gọi phát triển nền kinh tế tầm thấp gắn liền với máy bay không người lái, nền kinh tế bạc cho người già và nền kinh tế băng tuyết cho các vùng lạnh giá hơn của Trung Quốc.

Tất cả các đề xuất này đã từng xuất hiện trong bản kế hoạch 20 điểm mà chính phủ công bố hồi năm ngoái để mở khoá tiêu dùng dịch vụ. Kế hoạch năm nay mở rộng lên 30 điểm. Tuy nhiên, nếu không có thêm nguồn lực tài khoá để triển khai, kế hoạch này cũng chẳng thể thành công hơn những kế hoạch trước đó.