5 nghi vấn còn bỏ ngỏ sau cuộc điều tra nguồn gốc COVID-19 của WHO

Theo báo Chính phủ đưa tin, sau cuộc điều tra kéo dài một tháng tại Trung Quốc, nhóm các chuyên gia của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã đưa ra kết luận rằng nguồn gốc của virus SARS-CoV-2 có thể bắt nguồn từ dơi và truyền sang người qua động vật trung gian. 

Tuy nhiên, câu hỏi chính là người đầu tiên nhiễm COVID-19 khi nào, ở đâu và bằng cách nào vẫn còn nhiều điều bí ẩn.

Tạp chí khoa học Nature đã chỉ ra 5 nghi vấn chính xung quanh nguồn gốc của đại dịch.

SARS-CoV-2 đã "lưu hành" ở Vũ Hán trước khi phát hiện những ca nhiễm đầu tiên?

Xác định chính xác thời điểm các ca nhiễm đầu tiên xảy ra ở người là điều quan trọng để truy vết nguồn gốc của virus. Ông Peter Ben Embarek, một nhà khoa học về an toàn thực phẩm tại WHO - trưởng nhóm điều tra, cho biết nhóm đã xác định được người đầu tiên mắc COVID-19 là một nhân viên văn phòng ở Vũ Hán. Người này bắt đầu xuất hiện các triệu chứng vào ngày 8/12/2019. 

"Tuy nhiên, virus có thể đã lây lan trong thành phố từ trước đó.", ông Embarek nói.

Không có bằng chứng thuyết phục về sự lây nhiễm SARS-CoV-2 trước đó. Các nhà nghiên cứu ở Trung Quốc đã tiến hành một cuộc khảo sát sâu rộng về các báo cáo của bệnh nhân từ các bệnh viện ở Vũ Hán được thực hiện từ tháng 10 - 12/2019 và xác định được ít hơn 100 người có các triệu chứng COVID-19. 

Sau đó, 67 người trong số những người đó được xét nghiệm máu để tìm kháng thể được tạo ra do nhiễm SARS-CoV-2 trong quá khứ, nhưng không tìm thấy kháng thể nào. Điều này cho thấy không có ổ dịch lớn nào tồn tại trước tháng 12 ở tỉnh Hồ Bắc.

Tuy nhiên, ông Embarek cho rằng việc phân tích nên được thực hiện lại bằng cách sử dụng các tiêu chí triệu chứng ít hạn chế hơn để bảo đảm không bỏ sót trường hợp mắc COVID-19 nào.

"Ngoài ra, các nhà khoc học Trung Quốc cũng nên tìm kiếm bằng chứng về các ca bệnh trong quá khứ đối với khoảng 200.000 mẫu xét nghiệm đang được lưu trữ tại Trung tâm Máu Vũ Hán và ở các khu vực khác trên khắp cả nước.", ông Dominic Dwyer, nhà virus học tại Bệnh viện Y tế New South Wales, Australia, thành viên nhóm điều tra, cho biết.

Dịch COVID-19 đã lây lan ngoài Trung Quốc từ trước tháng 12/2019?

Câu trả lời cũng là chìa khóa để thiết lập mốc thời gian cho các ca nhiễm COVID-19 đầu tiên. Trước đó, các nhà nghiên cứu ở châu Âu cho biết đã tìm thấy kháng thể chống lại SARS-CoV-2 trong các mẫu lấy từ ngân hàng máu từ tháng 11/2019 trở đi.

Ông Embarek cho rằng điều này không có nghĩa là SARS-CoV-2 có nguồn gốc từ châu Âu; đồng thời ủng hộ ý kiến cho rằng virus đã lây lan ở Vũ Hán trước khi các ca nhiễm đầu tiên được phát hiện.

"Ở thời điểm đó, Vũ Hán là một thành phố quốc tế được kết nối rất tốt với các chuyến bay thẳng đến toàn thế giới hằng ngày. Vì vậy, nếu virus được lưu hành ở Vũ Hán thì chúng có thể dễ dàng được đưa đến những nơi khác trên thế giới thông qua những người du lịch và lưu hành trở lại mà không bị phát hiện", ông nói.

Tuy nhiên, ông khuyến nghị rằng các mẫu máu từ châu Âu nên được kiểm tra lại để xác nhận rằng có các trường hợp mắc COVID-19. Ông nói, một số trong số các mẫu máu là từ Italy và Pháp và đang được phân tích lại.

Vai trò của chợ Hoa Nam?

Loài động vật trung gian truyền virus từ dơi sang người vẫn chưa được xác định, nhưng các nhà nghiên cứu cho rằng chúng có thể là một loài động vật hoang dã được bán làm thức ăn ở các khu chợ, nơi thường bán động vật sống.

Giai đoạn đầu của đại dịch, các nhà điều tra đã tập trung vào chợ hải sản Hoa Nam ở Vũ Hán, vì khu vực này bán động vật tươi sống, đông lạnh và nhiều người trong số những người từng đến chợ này đã bị mắc COVID-19. Nhưng nghi vấn này đã được xua tan khi các trường hợp ban đầu khác được phát hiện không liên quan đến khu chợ. Virus đã được xác định trong cống rãnh và nước thải ở chợ, nhưng không tìm thấy xác của bất kỳ động vật nào.

Tuy nhiên, khu chợ lại là nơi duy nhất có một số lượng lớn những người bị nhiễm bệnh đã từng tiếp xúc với thịt và động vật. Ông Nguyễn Việt Hùng, thành viên nhóm điều tra, nhà nghiên cứu về môi trường và an toàn thực phẩm tại Viện Nghiên cứu Chăn nuôi quốc tế ở Nairobi, cho biết điều quan trọng là phải xác định cách thức virus xâm nhập vào khu chợ và liệu nó có lây nhiễm trên động vật hay không.

Ông Nguyễn Việt Hùng cho biết nhóm nghiên cứu đã xác định được 10 gian hàng bán động vật hoang dã hay vật nuôi có thể đã mang virus vào chợ từ các trang trại ở miền Nam Trung Quốc. Một số động vật hoang dã được bán để lấy thịt, chẳng hạn như thỏ và chồn hôi, dễ bị nhiễm SARS-CoV-2 hoặc virus liên quan gây ra hội chứng hô hấp cấp tính nghiêm trọng (SARS).

Thịt động vật đông lạnh có giúp lây lan virus?

Mặc dù các nhà nghiên cứu ở Trung Quốc đã phân lập được RNA của virus từ bao bì của cá đông lạnh nhập khẩu, nhưng ông Ben Embarek cho biết nhóm của WHO kết luận rằng những hàng hóa này không có khả năng là con đường đưa virus đến Vũ Hán đầu tiên.

"Không có bằng chứng nào cho thấy virus xâm nhập vào chợ thông qua động vật hoang dã đông lạnh bị nhiễm bệnh.", ông nói.

SARS-CoV-2 đã tồn tại trong các loài động vật ở Trung Quốc trước đại dịch?

Để xác định loài động vật nào đã truyền virus cho người, các nhà nghiên cứu cần tìm bằng chứng về virus ở loài đó. Các nhà nghiên cứu ở Trung Quốc đã xét nghiệm khoảng 30.000 động vật hoang dã, động vật nuôi và thú cưng vào năm 2019 và 2020 nhưng không tìm thấy bằng chứng về việc chúng đang hay đã từng bị nhiễm SARS-CoV-2, ngoại trừ ở một số con mèo ở Vũ Hán vào tháng 3/2020.

Tuy nhiên, ông Ben Embarek nói rằng những cuộc khảo sát này không đại diện cho tổng thể động vật của Trung Quốc và nhiều loài động vật khác cần được kiểm tra để tìm dấu vết nhiễm bệnh, đặc biệt là ở các trang trại động vật hoang dã. Ông Daszak, thành viên nhóm điều tra cho biết: "Số lượng xét nghiệm đã thực hiện không đủ để kết luận các trang trại động vật hoang dã không mang virus.".

Theo ông Daszak, cách dịch bệnh bùng phát ở Vũ Hán vào tháng 12/2020 cho thấy rằng virus có thể đã "xâm nhập" thông qua hoạt động buôn bán động vật hoang dã; và gợi ý rằng thử nghiệm trong tương lai nên tập trung vào động vật hoang dã đã được nuôi.