'Ghìm cương' tỷ giá

Từ đầu năm đến nay, VND đã mất giá khoảng 4,5%, cơn sóng tỷ giá nóng lên ngay từ đầu năm khiến Ngân hàng Nhà nước (NHNN) bắt đầu phát hành tín phiếu để hút thanh khoản.

Tuy nhiên, tính từ ngày 11/3 khi NHNN bắt đầu phát hành tín phiếu, tỷ giá vẫn tăng tiếp 2,7%.

Như mọi loại hàng hóa, cung cầu là nhân tố quyết định đến tỷ giá, điều chúng ta cần tìm hiểu là nhân tố nào đang tác động đến cung cầu này. Tỷ giá trước năm 2022 rất ổn định, thậm chí đồng VND lên giá. Sang năm 2022, tỷ giá bắt đầu mất giá nhanh khi châu Âu xảy ra một số bất ổn, kéo theo giá hàng hóa tăng mạnh. 

Điều này khiến Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (FED) cũng như hầu hết các ngân hàng trung ương thế giới phải tăng lãi suất để đối phó lạm phát. Lãi suất của Mỹ đã được tăng liên tục từ mức 0,5% lên tới 5,5% khiến đồng USD lên giá so với hầu hết các đồng tiền trên thế giới. Chỉ số đô la (DXY) nếu tính từ đầu năm 2022 đến nay đã tăng 10,6%.

Ngoài yếu tố đồng USD lên giá trên toàn cầu thì tại mỗi quốc gia cũng có những nhân tố riêng tác động thêm vào tỷ giá. Với Việt Nam, lãi suất điều hành giảm để thúc đẩy kinh tế là khá khác biệt với phần còn lại của khu vực và thế giới. 

Về lý thuyết, lãi suất là nhân tố quyết định hàng đầu đến giá trị đồng tiền. Kể từ năm 2022, lãi suất đồng VND đã không còn cao hơn USD, đặc biệt kể từ cuối 2023 đến nay khoảng cách chênh lệch này đã được nới rộng khi lãi suất ở Việt Nam đã xuống mức “thấp nhất 20 năm”.

Chỉ số đô la sau giai đoạn tăng mạnh đầu năm 2022 đã giảm rồi đi ngang cho đến nay. Nếu tính từ đầu năm 2023 đến nay thì chỉ số này chỉ tăng 2,5% trong khi đồng VND mất giá 7,5%. 

Ngân hàng trung ương các nước đã nhanh chóng tăng lãi suất, khiến đồng tiền ở các nước đó được ổn định trở lại. Ngược với xu hướng này, Việt Nam giảm lãi suất để hỗ trợ tăng trưởng, điều này khiến áp lực với đồng VND bị gia tăng.

Nhìn lại 2023, mặc dù chênh lệch lãi suất đã bắt đầu xuất hiện nhưng tỷ giá chưa quá căng. Đó là do Việt Nam đã tăng xuất siêu, giúp tăng nguồn cung ngoại tệ. Sang 2024, khi các hoạt động kinh tế ấm lên, kéo theo nhu cầu nhập khẩu cao, tỷ giá căng có lẽ là điều khó tránh khỏi.

Tín phiếu là công cụ được sử dụng đầu tiên trong cả 3 năm 2022, 2023 và 2024. Việc hút thanh khoản, tăng lãi suất đồng VND trên liên ngân hàng nhằm giảm khoảng cách giữa lãi suất USD và VND trên liên ngân hàng là biện pháp nhanh và đơn giản nhất.

Lần phát hành tín phiếu năm nay có phần “quyết liệt” hơn nếu nhìn vào kỳ hạn và lãi suất. NHNN đã dùng ngay kỳ hạn 28 ngày thay vì các kỳ hạn 7 và 14 ngày trong các năm trước. Lãi suất tín phiếu cũng tăng nhanh, từ mức ban đầu là 1,4% lên đến hiện tại là 3,73%.

Tuy nhiên về khối lượng phát hành thì không nhiều như 2023. Giá trị hút ròng ở thời điểm cao nhất là 171 nghìn tỷ đồng, thấp hơn khá nhiều năm 2023 là 254 nghìn tỷ đồng. Nguyên nhân giá trị tín phiếu thấp có thể do lãi suất liên ngân hàng đã phản ứng nhạy hơn.

Thực tế lãi suất liên ngân hàng đã tăng mạnh từ dưới 1% lên xấp xỉ 5% sau 6 tuần phát hành tín phiếu, còn năm 2023 chỉ lên 2,7% rồi giảm lại.

Tôi cho rằng, đây là các bước đi ban đầu để thăm dò thị trường. Cung cầu ngoại tệ bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố, ngoài xuất nhập siêu còn có cả tình trạng găm giữ, đầu cơ hay dòng vốn của nhà đầu tư nước ngoài mà những yếu tố này tín phiếu khó có thể xử lý hết.

Có rất nhiều công cụ để kiểm soát tỷ giá khác mà tôi nghĩ rằng NHNN sẽ sử dụng đến sau các động tác thăm dò thị trường vừa qua. Nhìn lại hai năm 2022 và 2023, có ba bước để kiểm soát tỷ giá. 

Bước 1 là hút thanh khoản, bằng tín phiếu và các nghiệp vụ khác để nâng lãi suất liên ngân hàng.

Bước 2 là bán dự trữ ngoại hối, có thể ít, có thể nhiều để thăm dò và ổn định thị trường.

Bước 3 là tăng lãi suất điều hành trong trường hợp các bước 1 và 2 chưa đủ để hạ nhiệt tỷ giá.

Năm 2023 chúng ta chưa phải tăng lãi suất điều hành vì như tôi đã nói tới ở trên, nhờ nguồn cung từ thặng dư thương mại tốt.

Hiện nay, NHNN đã thực hiện bước 1, nhưng tỷ giá sau hơn 5 tuần chưa có dấu hiệu dịu bớt. Vào ngày 19/4, NHNN đã tiến hành bước 2, thông báo bán dự trữ ngoại hối giao ngay (spot). 

Giá bán của NHNN được để ở mức 24.450 VND/USD, cao hơn so với tỷ giá tham chiếu 4,91%. Ngay khi có thông báo này, thanh khoản ngoại hối đã được cải thiện, một số đơn vị đã đẩy mạnh bán ra USD. Đây là những bước ban đầu để neo kỳ vọng thị trường trong ngắn hạn. 

Xét trong điều kiện kinh tế Việt Nam, tăng trưởng đến từ nhiều yếu tố. Yếu tố hàng đầu là xuất khẩu của khối FDI (mà khối này gần như miễn nhiễm với xu hướng lãi suất VND), tiếp theo là giải ngân đầu tư công (hiện đang có tiến độ tốt) và xúc tiến thương mại (ví dụ du lịch quốc tế khả quan nhờ chính sách visa mới).

Tăng trưởng kinh tế quan trọng và cũng cần cân đối với ổn định vĩ mô. Lãi suất thấp cũng có những mặt trái, đó là tỷ giá, lạm phát và bong bóng tài sản. Chúng ta có thể thấy giá bất động sản, nhất là chung cư tại Hà nội đã tăng rất nhanh kể từ đầu năm. Nhu cầu đầu tư vàng cũng tăng cao kéo căng chênh lệch giá vàng trong nước với thế giới. Vì vậy giải pháp cần có hiện nay là hài hòa tổng thể các yếu tố đó bởi ổn định cũng là một phần của tăng trưởng.

Giai đoạn 2017 - 2019, chúng ta đã khá thành công trong việc ổn định vĩ mô cùng với đạt tăng trưởng GDP cao 6,8 – 7,05%. Dự trữ ngoại hối gia tăng nhanh trong giai đoạn này giúp chúng ta có bộ đệm để hỗ trợ tỷ giá trong ba năm vừa qua.

Tăng trưởng và ổn định hoàn toàn có thể song hành nếu chúng ta biết cân đối tốt.

Ông Nguyễn Đức Hùng Linh, Chuyên gia Kinh tế - Tài chính