Thực sự Mỹ đang đâm đầu vào suy thoái?

Tổng thống Donald Trump cho biết chính quyền của ông đang có những bước đi “rất lớn” và thừa nhận rằng nền kinh tế Mỹ có khả năng sẽ trải qua “giai đoạn chuyển đổi” hoặc “rối loạn”.

Trong một cuộc phỏng vấn vào cuối tuần trước, Fox News đã hỏi liệu suy thoái có thể là một trong những hệ quả đó hay không, ông Trump nói: “Tôi ghét phải dự đoán những điều như thế”.

Nỗi lo về một cuộc suy thoái nghiêm trọng đã leo thang trong những tuần gần đây và thị trường chứng khoán Mỹ đã rớt mạnh trong phiên đầu tuần này sau bình luận của ông Trump, tiếp nối đợt bán tháo được kích hoạt bởi mối lo về tác động của thuế quan đến tăng trưởng kinh tế.

Tuy nhiên, liệu những lo lắng về suy thoái có hợp lý hay không? Dưới đây là những gì quá khứ và bức tranh kinh tế hiện tại có thể tiết lộ về rủi ro xảy ra suy thoái:

Suy thoái là gì?

Theo Cục Nghiên cứu Kinh tế Mỹ (NBER), định nghĩa truyền thống (và chính thức) về một cuộc suy thoái là “hoạt động kinh tế sụt giảm trên diện rộng và kéo dài hơn một vài tháng”.

Khi đưa ra tuyên bố về suy thoái, các nhà kinh tế của NBER sẽ sử dụng ba tiêu chí gồm độ sâu (depth), độ lan toả (diffusion) và thời gian (duration). Tuy nhiên, CNN lưu ý rằng ba tiêu chí vẫn tồn tại một chút sai số.

Các dữ liệu kinh tế cần phải thoả mãn mỗi tiêu chí riêng lẻ ở một mức độ nào đó, nhưng các điều kiện cực đoan ở một tiêu chí này có thể giúp bù đắp cho các điều kiện nhẹ nhàng hơn ở một tiêu chí khác.

Ngoài ra, thường thì nền kinh tế Mỹ đã rơi vào suy thoái tại thời điểm NBER chính thức công bố suy thoái.

Vậy nên, các nhà kinh tế đã chuyển sang dùng các thước đo khác làm chỉ báo suy thoái tiềm năng. Tuy nhiên, chúng không phải lúc nào cũng đúng.

Nguyên tắc xác định suy thoái được áp dụng rộng rãi nhất là khái niệm về sự thu hẹp liên tiếp theo quý của GDP thực (thước đo rộng nhất về hoạt động kinh tế).

“Chúng ta phải cẩn thận với khái niệm đó”, ông Gregory Daco, nhà kinh tế trưởng tại EY Parthenon, tỏ ra thận trọng. “GDP có thể suy giảm do nhiều nguyên nhân, chẳng hạn như trường hợp quý đầu tiên của năm nay...”

Công cụ GDPNow của Cục Dự trữ Liên bang (Fed) chi nhánh Atlanta dự đoán nền kinh tế có thể tăng trưởng âm 2,4% trong quý I (tốc độ đã chuẩn hoá theo năm). Đây là mức giảm theo quý đầu tiên kể từ năm 2022.

Hoạt động nhập khẩu và thâm hụt thương mại hàng hoá của Mỹ đã gia tăng trong những tháng gần đây khi các doanh nghiệp và người tiêu dùng tăng cường mua sắm trước khi chính quyền ông Trump áp thuế quan.

Hơn nữa, nguyên tắc kể trên không phải lúc nào cũng chính xác. Nền kinh tế từng tăng trưởng âm trong liên tiếp hai quý đầu năm 2022 nhưng không suy thoái và tốc độ tăng trưởng quý II cuối cùng đã được điều chỉnh thành mức dương.

Mặc dù những số liệu đó từng gióng lên hồi chuông cảnh báo, 2022 thực chất là năm chuyển đổi khi nền kinh tế lớn nhất thế giới tìm cách phục hồi từ cuộc suy thoái đột ngột và sâu sắc do đại dịch COVID-19 gây ra.

Sự mất cân bằng trong thương mại và hàng tồn kho có tác động quá lớn đến dữ liệu GDP vào đầu năm 2022.

Nếu nguyên tắc nói trên không phải lúc nào cũng đáng tin cậy và tuyên bố chính thức thường đến muộn, vậy những sự kiện nào dẫn đến suy thoái?

Trong khi NBER sử dụng quy tắc 3D, ông Daco có quy tắc “3P”. Vị chuyên gia nhận định suy thoái sẽ xảy ra khi hoạt động kinh tế “sụt giảm sâu (profound), lan rộng (pervasive) và dai dẳng (persistent)”.

“Suy thoái không thể chỉ là một sự cố nhỏ trong hoạt động kinh tế. Suy thoái phải lan rộng chứ không thể chỉ xảy ra trong một ngành hoặc trong một khu vực yếu kém của nền kinh tế. Nó phải diễn ra trên khắp các ngành, trên khắp các vùng miền và phải kéo dài”, ông Daco giải thích.

“Suy thoái cũng cần phải kéo dài. Vì vậy, nó không thể là một sự cố chỉ diễn ra trong một tháng với chi tiêu tiêu dùng, việc làm hay bất cứ dữ liệu kinh tế nào mà chúng ta có được - nó phải kéo dài trong một khoảng thời gian”, ông nói thêm.

Ngoại lệ của quy tắc 3P là suy thoái thời đại dịch. Cuộc suy thoái đó cực kỳ sâu sắc, cực kỳ lan rộng nhưng lại rất ngắn ngủi, nhà kinh tế trưởng của EY Parthenon lưu ý với CNN.

Còn bây giờ thì sao? Suy thoái có sắp xảy ra?

Các tín hiệu cảnh báo xuất hiện ngày càng nhiều trong những tuần gần đây khi những thay đổi chính sách mạnh mẽ của chính quyền ông Trump trên nhiều lĩnh vực kinh tế làm tăng sự bất ổn.

Số vụ sa thải lao động đang đi lên và lạm phát đã tăng tốc trở lại vào tháng trước, trong đó giá tiêu dùng tăng với tốc độ nhanh nhất kể từ tháng 8/2023. Dữ liệu cũng cho thấy niềm tin của người tiêu dùng đã đi xuống đáng kể vào tháng 2.

“Chúng tôi không thấy bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy suy thoái sắp xảy ra, nhưng chúng tôi thấy những dấu hiệu chỉ ra hoạt động trong khu vực tư nhân đang nguội đi”, ông Daco cho hay.

“Chúng tôi thấy thị trường lao động đang chững lại. Chúng tôi thấy người tiêu dùng chi tiêu thận trọng hơn. Chúng tôi thấy doanh nghiệp áp dụng chiến lược chờ đợi và quan sát và chúng tôi thấy rất nhiều bất ổn và rủi ro từ các chính sách, đặc biệt là các chính sách thương mại đang triển khai”, vị chuyên gia liệt kê.

Vì vậy, có rất nhiều lý do để thận trọng ngay bây giờ, ông nói.

“Không nhất thiết phải có lý do để cực kỳ lo ngại về một cuộc suy thoái, bởi chúng ta đang có hai năm tăng trưởng rất mạnh mẽ với tăng trưởng thu nhập mạnh mẽ, tăng trưởng năng suất mạnh mẽ, tăng trưởng chi tiêu tiêu dùng mạnh mẽ và thực sự là nền kinh tế nói chung khá mạnh mẽ”, ông lập luận.

Tuy nhiên, trong năm 2025, nếu những trở ngại từ chính sách thương mại và nhập cư cũng như sự bất ổn nói chung vẫn tiếp diễn, hoạt động kinh tế có thể suy yếu rõ rệt hơn và có thể gây ra căng thẳng trên thị trường tài chính.

Một trong những khía cạnh quan trọng nhất cần theo dõi trong những tháng tới sẽ là sức khoẻ tài chính của người Mỹ.

“Chi tiêu của người tiêu dùng là trụ cột của nền kinh tế Mỹ. Vì vậy, nếu chi tiêu bắt đầu rạn nứt, một trong những nền tảng chính của nền kinh tế sẽ bị loại bỏ và có thể dẫn đến suy thoái”, ông Daco cảnh báo.

“Bản thân quỹ đạo chi tiêu của người tiêu hiện tại không đáng lo ngại nhưng những cá nhân có thu nhập cao đang chi tiêu nhiều hơn”, ông cho hay. Nếu nhóm đó cắt giảm chi tiêu hoặc mất niềm tin, đó sẽ là mối lo ngại.

Hiện tại, các chính sách thuế quan của ông Trump dường như đang gây hoang mang cho doanh nghiệp, người tiêu dùng và nhà đầu tư.

Trong vài tuần qua, chính quyền của vị tổng thống Đảng Cộng hoà đã áp mức thuế quan cao với ba đối tác thương mại lớn nhất của Mỹ là Canada, Mexico và Trung Quốc, làm dấy lên nỗi lo về giá cả tăng.

Ông Trump nói thuế quan đối với Canada và Mexico là kết quả từ các chính sách của hai nước láng giềng xung quanh vấn đề nhập cư bất hợp pháp và buôn lậu ma tuý fentanyl.

Vào ngày 12/3, mức thuế quan 25% đối với thép và nhôm nhập khẩu vào Mỹ sẽ có hiệu lực. Và Nhà Trắng dự kiến sẽ công bố kế hoạch áp thuế quan đối ứng vào đầu tháng 4, bên cạnh thuế quan nhắm cụ thể vào một số hàng hoá như ô tô.

Ông Dacoi nói những bất ổn và bối rối xung quanh các chính sách thuế quan không giúp ích gì cho bức tranh kinh tế nói chung.

“Bây giờ, chúng ta đang thiếu sự rõ ràng về chính sách, ý định chính sách và mục tiêu chính sách. Tất cả những điều đó tạo ra cảm giác bất an nhất định trong cộng đồng doanh nghiệp vì không ai biết đích đến rõ ràng của các chính sách”, nhà kinh tế này giải thích.