'Thập kỷ vàng' với các kỳ lân công nghệ Đông Nam Á đang tới hồi kết

Cách khu tài chính trung tâm ở Singapore 10 phút lái xe là nơi Grab đặt trụ sở 9 tầng với khoảng 3.000 nhân viên. Điều này cho thấy Grab đã phát triển lên một tầm cao mới kể từ những ngày đầu thành lập một văn phòng cửa hàng cho thuê xe quy mô nhỏ, theo Asia Nikkei.

Giới đầu tư ngày càng thận trọng với các startup công nghệ Đông Nam Á

Năm 2022 được cho là thời điểm kỷ niệm đối với Grab, đơn vị từ lâu được coi là một trong những biểu tượng cho sự đổi mới ở Đông Nam Á. Dù vậy, giá cổ phiếu Grab đã giảm đáng kể từ khi công ty này lên sàn vào tháng 12 năm ngoái, với mức vốn hóa thị trường giảm 80%.

Grab là một trong số các công ty công nghệ trong khu vực Đông Nam Á lo lắng về các cổ đông khi cố gắng đảo ngược những năm thua lỗ. Một công ty Singapore khác được thành lập cùng năm, nhà điều hành sàn thương mại điện tử Lazada, vẫn dựa vào nguồn vốn từ công ty mẹ Trung Quốc là gã khổng lồ Alibaba. Các công ty cùng ngành như Sea cũng đang nhanh chóng giảm quy mô khi các khoản lỗ tăng lên.

Sự ra đời và lớn mạnh của các doanh nghiệp này đã trở thành biểu tượng cho sự trỗi của hệ sinh thái công nghệ Đông Nam Á. Ryu Muramatsu, đối tác sáng lập của GMO VenturePartners cho biết: “Nhiều ngõ ngách trong xã hội đã được chuyển đổi kỹ thuật số nhờ những đơn vị như Grab”.

Nhiều startup xuất hiện cũng kéo theo sự xuất hiện của các nhà đầu tư muốn săn lùng lợi nhuận trong môi trường lãi suất thấp. Theo công ty phân tích Preqin, nguồn vốn đầu tư mạo hiểm trong khu vực Đông Nam Á đã tăng vọt lên 24,8 tỷ USD vào năm 2021, gấp hơn 120 lần trong 10 năm.

Mọi thứ dường như thay đổi kể từ tháng 12 năm ngoái, thời điểm lãi suất bắt đầu tăng dẫn tới áp lực về lạm phát. Điều này đã dẫn tới đợt bán tháo cổ phiếu công nghệ, khiến định giá của các công ty công nghệ lao dốc.

Tính đến tháng 9, số lượng giao dịch đầu tư mạo hiểm ở Đông Nam Á đạt mức 1.030 giao dịch, tăng 24% so với cùng kỳ năm trước và vượt qua mức giảm 5% trên toàn cầu. Dù vậy, tổng giá trị giao dịch của khu vực hầu như không thay đổi, ở mức 16 tỷ USD, cho thấy quy mô trung bình của các thương vụ đã giảm.

Các công ty trong giai đoạn tăng trưởng đang tập trung vào việc hạn chế đốt tiền mặt và cố gắng tồn tại cho đến khi thị trường phục hồi. Liệu các công ty khởi nghiệp thế hệ đầu tiên của Đông Nam Á như Grab và Sea có thể đạt được mục tiêu và xác thực mô hình kinh doanh hay không sẽ là một bài kiểm tra quan trọng đối với hệ sinh thái của khu vực trong bối cảnh thị trường đang đi xuống.

Shane Chesson, đối tác sáng lập của Openspace Ventures, một nhà đầu tư ban đầu vào Gojek cho biết hệ sinh thái của khu vực đang "trên đà phát triển khi đề cập đến lợi nhuận và tính bền vững." “Chúng tôi đang chứng kiến ​​những tài năng tuyệt vời được phát triển trong ngành, tiến vào các lĩnh vực khác và tăng cường đổi mới, nhưng họ còn phải chứng minh nhiều điều. Họ chưa bền vững và chưa có lợi nhuận nên cần nhiều yếu tố khác để thành công”, ông nói.

Grab - ví dụ điển hình cho các startup công nghệ tăng trưởng nhanh nhưng vẫn lỗ của Đông Nam Á

Grab bắt đầu hành trình với tư cách là một nền tảng gọi xe. Sau khi trở thành kỳ lân chỉ trong hai năm, công ty khởi nghiệp này đã khởi động một cuộc chơi tham vọng và tốn kém vào các lĩnh vực kinh doanh khác, bao gồm cả lĩnh vực giao hàng thực phẩm và fintech.

Sự phát triển của siêu ứng dụng này tại một trong những khu vực phát triển nhanh nhất thế giới đã chứng minh tầm nhìn của Grab là đúng đắn, nhưng điều quan trọng là công ty vẫn lỗ. Dù cải thiện lợi nhuận, song Grab vẫn lỗ ròng 1 tỷ USD trong nửa đầu năm.

Ngày 27/9, Grab lần đầu tổ chức Investors Day tại trụ sở chính, với sự tham gia của hàng chục nhà đầu tư và nhà phân tích từ khắp khu tới để nghe về kế hoạch của công ty. Lần đầu tiên, công ty thua lỗ cam kết sẽ hòa vốn ở cấp độ tập đoàn vào nửa cuối năm 2024, mặc dù trên cơ sở EBITDA đã điều chỉnh (thu nhập trước lãi vay, thuế, khấu hao).

Giám đốc vận hành của Grab, Alex Hungate đã vạch ra một loạt sáng kiến ​​mới, chủ yếu là đổi mới tập trung vào GrabUnlimited, một chương trình đăng ký hàng tháng. Với một khoản phí hàng tháng vài USD, chương trình cung cấp các lợi ích và giao dịch trên các dịch vụ của siêu ứng dụng này, từ giao hàng miễn phí đến chỉ gọi cho những tài xế có mức xếp hạng cao.

Trọng tâm của chương trình nêu bật sự thay đổi của Grab: Tăng cường quan hệ với người dùng hiện tại thông qua việc đăng ký người dùng mới, qua đó giảm bớt phụ thuộc vào các gói ưu đãi. Trong quý II, các khoản ưu đãi của Grab cho người tiêu dùng đã lên tới 311 triệu USD, trở thành một trong những lý do chính khiến hãng này lỗ 572 triệu USD trong thời gian này.

Grab đã đạt được EBITDA dương cho mảng kinh doanh kinh doanh chính của mình là gọi xe, chiếm khoảng một nửa tổng doanh thu toàn tập đoàn. Dù vậy, chương trình đăng ký sẽ giúp ích cho hoạt động kinh doanh giao hàng đầy hứa hẹn của hãng, dự kiến ​​sẽ hòa vốn vào quý II/2023.

Trọng tâm mới này đặc biệt quan trọng vì Grab đã khởi động hoạt động kinh doanh ngân hàng kỹ thuật số tại Singapore vào tháng 9, cùng với kế hoạch thâm nhập Malaysia và Indonesia vào năm tới. Khoản đầu tư của công ty vào cho vay trực tuyến dự kiến ​​sẽ đạt đỉnh vào năm 2023 và mất thêm ba để hòa vốn.

Hệ sinh thái startup Đông Nam Á từng học theo Thung lũng Silicon

Không gian công nghệ của Đông Nam Á bắt đầu nở rộ vào đầu những năm 2010, thời điểm smartphone bắt đầu được phổ cập nhiều hơn. Các nhà đầu tư và chính phủ các nước thời điểm đó đang xem xét các hệ sinh thái công nghệ hàng đầu như Thung lũng Silicon, cố gắng thúc đẩy những điều tương tự tại quê nhà.

Chua Kee Lock, Giám đốc điều hành của Vertex Holdings, chi nhánh đầu tư mạo hiểm của nhà đầu tư nhà nước Singapore Temasek và là nhà đầu tư ban đầu vào Grab, cho biết: “Sự bùng nổ của không gian công nghệ Đông Nam Á đến từ những bài học đã học được tại Trung Quốc”.

Trong nhiều năm sau, các công ty khởi nghiệp trong khu vực Đông Nam Á bị chế giễu là "đạo nhái" hoặc "sao chép" Thung lũng Silicon và Trung Quốc. Một ví dụ đáng chú ý là Rocket Internet của Đức trong khu vực, một vườn ươm khởi nghiệp đã nổi tiếng vì bắt chước các doanh nghiệp thành công ở một thị trường để làm điều tương tự ở thị trường khác.

Magnus Grimeland, Giám đốc điều hành của Antler, một công ty đầu tư mạo hiểm giai đoạn đầu có trụ sở tại Singapore, cho biết: "Thật dễ dàng để nói điều đó, nhưng trên thực tế, nó rất khác”. Ban đầu, ông làm việc với Rocket Internet với tư cách là người đồng sáng lập công ty thương mại điện tử Zalora Group của Singapore vào năm 2012.

Các công ty sẽ phải xây dựng mạng lưới hậu cần và đối tác, tất cả đều nằm trong một khu vực có sự kết hợp phức tạp giữa văn hóa kinh doanh, ngôn ngữ và con người. Grimeland nói: "Bạn phải thực hiện rất nhiều đổi mới tại Đông Nam Á. Cần rất nhiều máu, mồ hôi và nước mắt để thực hiện điều đó”.

Nhiều công ty khởi nghiệp và tài năng mà Rocket nuôi dưỡng sau này đã trở thành những tên tuổi lớn nhất trong khu vực. Người sáng lập của Gojek, Nadiem Makarim, đã giúp Rocket thành lập cơ sở tại Indonesia cho đến khi ông quay lại tập trung vào công ty gọi xe mà mình thành lập vào năm 2010. Dịch vụ giao đồ ăn của Singapore là Foodpanda và Lazada cũng đều được Rocket hậu thuẫn ngay từ đầu.

Cuối cùng, những người mới gia nhập đã đạt được sức hút. Năm 2016, Alibaba mua lại Lazada để mở rộng hoạt động kinh doanh ở nước ngoài. Việc Grab mua lại hoạt động kinh doanh trong khu vực của Uber Technologies vào năm 2018 đã củng cố quan điểm rằng nội địa hóa là chìa khóa thành công trong khu vực Đông Nam Á.

Thay đổi chiến lược

Khi thị trường tăng trưởng, các nhà đầu tư lo sợ bị bỏ lỡ cơ hội. Các nhà đầu tư phi truyền thống như Vision Fund của SoftBank Group - vốn cũng đầu tư vào Grab và Tokopedia, chi nhánh thương mại điện tử của GoTo - và Tiger Global Management đã rót hàng triệu USD vào các kỳ lân của khu vực.

Ngay cả những công ty khởi nghiệp chưa được biết tới rộng rãi cũng đã chứng kiến ​​những quỹ đầu tư vào startup ở giai đoạn hạt giống như Y Combinator của Thung lũng Silicon, bơm tiền để tăng giá trị và thiết lập các công ty mới để được cấp vốn trong tương lai.

Lượng tiền mặt dồi dào cho phép các công ty khởi nghiệp trì hoãn kế hoạch lên sàn và tiếp tục nhận thêm tiền mặc dù thua lỗ nặng. Các đơn vị này tập trung vào việc mở rộng thị phần thay vì tăng trưởng bền vững.

Các công ty khởi nghiệp nên tập trung nhiều hơn vào lợi nhuận, theo Asia Nikkei. Dù vậy, trong quá khứ, việc giành thị phần là một nước đi hợp lý, gần như là một "quy luật của trò chơi", Muramatsu của GMO VenturePartners cho biết.

"Ngày xưa, bạn chỉ cần đạt được điều đó thật nhanh. Vì vậy, những gì bạn làm là ưu tiên tốc độ hơn hiệu quả sử dụng vốn. Họ không thể làm điều này trong cả cuộc đời, vì vậy giờ đây các startup cần tập trung vào lợi nhuận. Đó là quy luật tự nhiên”, ông nói thêm.

Trong thời kỳ đại dịch bùng phát, các nhà đầu tư tiếp tục thực hiện các giao dịch mà không thực hiện những điều cơ bản cần thiết. "Nhiều người nói rằng startup của họ hoạt động hiệu quả, kết hợp với việc các nhà đầu tư sợ bỏ lỡ cơ hội trong thời kỳ tăng trưởng nóng đã dẫn tới bong bóng công nghệ startup”, Chua của Vertex cho biết.

Tiềm năng phát triển

Các nhà đầu tư vẫn lạc quan về triển vọng dài hạn của Đông Nam Á và hoạt động gây quỹ tiếp tục diễn ra mạnh mẽ. Các nhà đầu tư cũng đang chuyển hướng khỏi Trung Quốc sau khi nền kinh tế này tăng trưởng chững lại.

Cuối tháng 9, SuperReturn Asia - hội nghị đầu tư mạo hiểm và đầu tư tư nhân lớn nhất thế giới - lần đầu tiên được tổ chức tại Singapore thay vì Hong Kong. Hội nghị đã ghi nhận có sự tham gia của 1.000 CEO từ hơn 40 quốc gia khác nhau, một con số kỷ lục.

Khu vực Đông Nam Á đang chứng kiến lượng tiền đổ về nhiều hơn, với số lượng quỹ tập trung vào khu vực tăng lên. Trong 6 tháng đầu năm, các công ty đầu tư mạo hiểm trong khu vực Đông Nam Á đã đóng 23 quỹ với số tiền thu được hơn 3 tỷ USD, ngang cả năm 2021, tờ Asia Nikkei dẫn tin từ DealStreetAsia.

Dữ liệu này cho thấy "hiệu suất cả năm 2022 có khả năng vượt qua mức trước khi xảy ra đại dịch, đạt đỉnh vào năm 2019", báo cáo lưu ý. Dù vậy, vẫn có rủi ro đang chờ đón phía trước. Trong bối cảnh kinh tế bất ổn, các nhà đầu tư đang tập trung nhiều hơn vào lợi nhuận ngắn hạn. Cũng giống như các công ty công nghệ đã giành được thị phần thông qua nội địa hóa, các nhà đầu tư cũng cần có mặt tại khu vực để kiểm tra tiến độ.