Nợ hộ gia đình của Việt Nam cao hay thấp so với thế giới, có đáng lo hay không?

Nợ hộ gia đình tại Việt Nam đã đi lên đáng kể trong một thập kỷ qua. Báo cáo hồi đầu năm 2024 của ngân hàng HSBC cho biết trong giai đoạn 2013 - 2022, nợ của các hộ gia đình đã tăng mạnh từ 28% GDP lên 50% GDP.

Thay đổi lớn này khiến các nhà phân tích của HSBC cảnh báo: “Đòn bẩy tiêu dùng gia tăng không bền vững có thể tạo ra những rủi ro đáng kể cho ngành ngân hàng Việt Nam, cũng như ảnh hưởng đến chi tiêu tiêu dùng trong tương lai do phải cắt thêm thu nhập để trả”.

Nếu so với các nước khác, tỷ lệ nợ hộ gia đình/GDP của Việt Nam có phải ở mức cao và đáng lo ngại hay không?

Dữ liệu tổng hợp từ Trading Economics cập nhật tới quý III/2024 cho thấy mức nợ hộ gia đình của các nước tốt hay xấu còn phụ thuộc vào bối cảnh, trình độ phát triển và hệ thống tài chính của mỗi quốc gia.

Các nền kinh tế có mức nợ cao

Đứng đầu bảng xếp hạng các nước có nợ hộ gia đình cao nhất trên thế giới của Trading Economics là Thụy Sĩ, Australia và Canada - với tỷ lệ từ 100% GDP trở lên. Tiếp theo là Hà Lan và Hàn Quốc với tỷ lệ nợ hộ gia đình/GDP lần lượt là 94,2% và 90,7%.

Đây đều các nền kinh tế tiên tiến và có GDP bình quân đầu người cao. Điều đó cho phép các hộ gia đình có khả năng trả nợ định kỳ. Tuy nhiên, mức nợ lớn cũng khiến những nước này dễ bị tổn thương với các cuộc khủng hoảng trên thế giới.

Một điểm chung khác của 5 nền kinh tế là khoản vay mua nhà chiếm tỷ trọng lớn trong nợ hộ gia đình. Điều này phản ánh giá bất động sản cao cũng như thói quen mua nhà trả góp của người dân. Cuộc khủng hoảng năm 2008 cho thấy những chủ nhà dùng đòn bẩy lớn có thể chịu tác động nặng nề nếu giá nhà đột ngột sụt giảm.

Các nền kinh tế mới nổi trong khu vực

Trong số những nền kinh tế mới nổi ở Đông Nam Á mà Trading Economics thu thập dữ liệu, nợ hộ gia đình của Việt Nam ở mức tương đối cao, nhưng vẫn thấp hơn đáng kể Thái Lan và Malaysia.

Theo số liệu của Quỹ Tiền tệ Quốc tế, GDP bình quân đầu người của Thái Lan cao hơn đáng kể Việt Nam. Tuy nhiên, tỷ lệ nợ hộ gia đình/GDP của Thái Lan lại lên đến gần 90% và điều này có hậu quả tiêu cực đến xã hội cũng như tăng trưởng kinh tế của xứ sở chùa vàng.

Nhiều người Thái Lan đang gánh nợ vượt quá khả năng chi trả, theo Cục Tín dụng Quốc gia Thái Lan. Những nguyên nhân chính dẫn đến tình trạng trên là chính sách thúc đẩy người dân mua ô tô và nhà ở trong giai đoạn sau năm 2010.

Nợ hộ gia đình của Malaysia cũng từng tăng vọt lên gần 90% do các điều kiện cho vay tín dụng thuận lợi và nhu cầu tiêu dùng lớn. Sau đó, nước này đã nỗ lực và đẩy tỷ lệ nợ hộ gia đình xuống dưới 70%. Tuy nhiên, các nhà hoạch định chính sách Malaysia vẫn phải cảnh giác với gánh nặng nợ và đã thắt chặt quản lý các công ty cung cấp tín dụng.

Trái lại, Indonesia duy trì tỷ lệ nợ hộ gia đình/GDP ở mức khá thấp là 16,3%, cho thấy người tiêu dùng có cách tiếp cận thận trọng với việc vay mượn. Indonesia vẫn còn nhiều dư địa để phát triển tín dụng, trợ giúp cho tiêu dùng và thúc đẩy tăng trưởng kinh tế.

Các nền kinh tế vay nợ thấp

Tuy nhiên, mức nợ hộ gia đình của một quốc gia thấp không đồng nghĩa với nước đó có nền kinh tế vững mạnh. Ví dụ, hai nước có nợ hộ gia đình/GDP thấp nhất theo Trading Economics là Thổ Nhĩ Kỳ và Argentina, với tỷ lệ lần lượt là 9,6% và 4,2%.

Song, lý do chính khiến các hộ gia đình ngần ngại vay mượn rất có thể là bởi hai nước này từng trải qua lạm phát ba chữ số sau đại dịch, dẫn đến việc các ngân hàng tăng mạnh lãi suất. Lãi suất chính sách của ngân hàng trung ương Thổ Nhĩ Kỳ và Argentina trong tháng 3/2025 lần lượt là 42,5% và 29%.

Bài học rút ra

Tỷ lệ nợ/GDP của Việt Nam không phải điều quá đáng lo ngại, bằng chứng là nhiều nền kinh tế vẫn hoạt động ổn định với mức nợ lớn hơn nhiều. Tuy nhiên, khác với Thụy Sĩ, Australia hay Hàn Quốc, thu nhập của người lao động Việt Nam thấp hơn đáng kể, đồng nghĩa với các hộ gia đình sẽ khó có thể hấp thụ các cú sốc kinh tế hơn.

Thái Lan là một tấm gương cảnh báo đáng lưu ý. Gánh nặng nợ nần khiến các hộ gia đình ngần ngại chi tiêu, từ đó doanh nghiệp không có nhiều tự tin để đầu tư thêm, dẫn đến nền kinh tế khó bứt tốc. Điều này lại khiến các hộ gia đình khó trả nợ nần, tạo ra vòng luẩn quẩn.

Việt Nam sẽ cần phải tìm cách cân bằng giữa việc tận dụng đòn bẩy tín dụng để kích thích nền kinh tế, đồng thời tránh sa vào rắc rối nợ như Thái Lan.