Điều gì khiến Jack Ma bị 'thất sủng' tại Trung Quốc?

Khi tham dự Diễn đàn Tổ chức Hợp tác Thượng Hải vào tháng 10, doanh nhân nổi tiếng nhất Trung Quốc Jack Ma đang gấp rút chuẩn bị cho đợt chào bán công khai lần đầu ra công chúng của công ty tài chính mà ông là đồng sáng lập - Ant Group, với giá trị 35 tỷ USD. Việc niêm yết của Ant Group nếu thành công sẽ đưa định giá công ty lên mức 300 tỷ USD và nâng khối tài sản cá nhân Jack Ma lên hơn 61 tỷ USD, củng cố vị trí người giàu nhất Trung Quốc.

Ngày hôm đó, Jack Ma đã nói với những người dự thính tại Diễn đàn rằng đây là thời điểm "quan trọng nhất" trong sự phát triển của ngành tài chính. Và trong suốt 20 phút sau đó, ông nói về những quy định lạc hậu của Chính phủ Trung Quốc đã bóp nghẹt sự đổi mới. Đó là một bài diễn thuyết kinh điển, nổi tiếng là thẳng thắn và tự tin như bao lần khác của vị tỷ phú. Song lần này không giống như những lần khác.

Kể từ tháng 9/2020, Chính phủ Trung Quốc đã tỏ ra kiên quyết hơn đối với các tập đoàn khổng lồ của mình, trong đó đáng chú ý nhất là việc ngăn cản đợt chào bán công khai của Ant Group trên thị trường vào tháng 11 cùng với những đạo luật chống độc quyền cứng rắn. Điều này đã khiến giá thị trường của Alibaba sụt giảm khoảng 140 tỷ USD, tương đương 17%.

Jack Ma cũng theo đó biến mất khỏi các ánh đèn sân khấu. Theo một nguồn tin thân cận của Bloomberg, kể từ đầu tháng 12 dưới sự quan sát của Bắc Kinh, Jack Ma được khuyên là nên ở lại trong nước.

Bắc Kinh mất kiên nhẫn với Jack Ma

Sự giàu có và tầm ảnh hưởng của Jack Ma đang bị đặt trong tầm ngắm. Đây là lời cảnh báo rằng Bắc Kinh đã mất kiên nhẫn trước sức mạnh vượt trội của các ông trùm công nghệ tại Trung Quốc. Càng ngày những gã khổng lồ công nghệ càng được coi là một mối đe doạ đối với sự ổn định chính trị và kinh tế của đất nước.

Từng được ngợi ca là động lực thúc đẩy sự thịnh vượng của kinh tế và là biểu tượng cho sức mạnh công nghệ của Trung Quốc, đế chế do Jack Ma sáng lập hiện đang bị đặt trong tầm ngắm sau khi tích luỹ được hàng triệu người dùng và đạt được tầm ảnh hưởng tới hầu hết mọi khía cạnh trong cuộc sống hàng ngày tại Trung Quốc.

Rana Mitter, Giáo sư chuyên về chính trị tại Trung Quốc tại Đại học Oxford nói rằng: "Bắc Kinh đang cố gắng cho mọi người hiểu rằng Jack Ma không thể vượt quá quyền hạn của mình. Nhưng đồng thời chính quyền cũng muốn chứng tỏ cho thế giới thấy được rằng Trung Quốc là một thị trường tốt để kinh doanh và điều đó cần những doanh nhân có thể thành công như Jack Ma."

Đó là một chiến lược đi trên dây mà Jack Ma dường như đã quá thành thạo trong suốt hai thập kỷ gầy dựng công ty tài chính và thương mại điện tử lớn nhất Trung Quốc của mình. Ông nhận thức rõ về một cơn bão tuyết đang đến gần khi ông dám gọi những nhà băng tại Trung Quốc là "tiệm cầm đồ" và những người quản lý trong lĩnh vực tài chính tại Trung Quốc không có hiểu biết về một nền kinh tế số.

Đầu tiên là việc đình chỉ đợt IPO lớn nhất thế giới, một thông báo trong đêm muộn ngày 3/11 khiến các nhà tài chính từ New York đến Thượng Hải choáng váng. Một tuần sau, cơ quan chống độc quyền đã ban hành 22 trang quy tắc chống độc quyền được đề xuất. Nhiều người coi rằng đây là một lời cảnh báo ngầm cho Jack Ma và các doanh nhân khác để giảm bớt sự tự tin quá đà.

Ngoài ra chính quyền cũng ban hành các hướng dẫn mới đối với những tập đoàn lớn như Ant có liên quan tới tài chính, bảo hiểm và cho vay trực tuyến.

Theo Bloomberg, đế chế của Jack Ma đang ở trong tình trạng khủng hoảng. Các giám đốc điều hành của công ty ngày nào cũng phải làm việc với cơ quan chức năng. Trong khi đó, nhà quản lý đang cân nhắc xem nên yêu cầu Ant Group từ bỏ quyền kiểm soát những công ty con nào để ngăn chặn những rủi ro mà nó có thể gây ra cho nền kinh tế.

Theo nguồn tin quen thuộc với vấn đề, chính quyền vẫn chưa quyết định xem có nên chia tách các dịch vụ trực tuyến và ngoại tuyến của Ant hay không, hoặc theo đuổi một chính sách khác để kiềm chế tập đoàn này.

Trong một bài phát biểu công khai đầu tiên kể từ khi IPO bị đình chỉ, Chủ tịch Ant Group Eric Jing nói rằng Tập đoàn đã lắng nghe cẩn thận những lời cảnh báo và tiến hành "tự đánh giá toàn diện". Tuy nhiên ông này từ chối bình luận về các quyết định của cơ quan chức năng.

Alibaba cũng không đứng ngoài cuộc khủng hoảng của Ant, khi hầu hết các giao dịch trực tuyến của Alibaba và các dịch vụ cho vay mua hàng của họ được thực hiện trên nền tảng thanh toán của Ant.

Các giám đốc điều hành tại Alibaba cũng đang căng mình để giải quyết những cáo buộc liên quan đến chống độc quyền trong thương mại điện tử.

Một Jack Ma nổi loạn

Cú ngã ngoạn mục của Jack Ma theo các nhà phân tích là đã được nhìn thấy trước từ nhiều năm. Từ lâu, Jack Ma đã nuôi dưỡng hình ảnh như một doanh nhân nổi loạn chống lại hệ thống, phá bỏ những rào cản vốn là những bức tường bao quanh các doanh nghiệp nhà nước.

Hết lần này đến lần khác, công ty do ông điều hành đã đụng độ với một loạt các thế lực hùng mạnh - từ những người khổng lồ được nhà nước hậu thuẫn cho đến các cơ quan quản lý ngành.

Lần đầu tiên công chúng biết tới Jack Ma với cương vị là người đứng sau thành công của Alibaba - Tập đoàn thương mại điện tử lớn nhất Trung Quốc.

Sau đó là đến Ant Group - công ty được thành lập cách đây 17 năm, thời điểm đó Trung Quốc vẫn chưa cấp phép cho các công ty tư nhân hoạt động trong lĩnh vực tài chính.

Với cảm hứng từ PayPal Holdings Inc có trụ sở tại Thung lũng Silicon, Jack Ma đã sáng tạo ra mô hình dịch vụ Alipay phổ biến, được dùng để thanh toán mọi thứ từ các khoản vay tới mua hàng online.

Trong những ngày đầu thành lập Ant, để thúc đẩy nhân viên, Jack Ma từng lớn tiếng khẳng định: "Nếu ai đó phải ngồi tù, tôi sẽ đi thay", ông kể tại Diễn đàn Kinh tế thế giới 2 năm trước.

Alipay đã phát triển mạnh mẽ và nhanh chóng. Việc nâng cấp tính năng Quick Pay vào năm 2013 của nó đã gây được ấn tượng với người dùng. Dịch vụ này đã kết nối 200 ngân hàng tại Trung Quốc một cách hiệu quả, giúp đơn giản hoá quy trình thanh toán trực tuyến, tăng tỷ lệ mua hàng trực tuyến thành công từ 30% lên 90%, đồng thời góp phần củng cố sự thống trị của Ant trong lĩnh vực thanh toán kỹ thuật số.

Ant Group đã tạo ra quỹ tiền tệ Yu'ebao, với điều kiện số dư trong tài khoản chỉ cần 1 nhân dân tệ và cho phép người dùng rút tiền bất cứ lúc nào.

Canh bạc mà Jack Ma đánh cược đã được đền đáp. Trong vòng chưa đầy một năm, tài sản do Ant Group quản lý đã tăng lên 100 tỷ nhân dân tệ, tương đương 15,3 tỷ USD với 30 triệu khách hàng.

Yu'ebao tiếp tục tích luỹ được 270 tỷ USD và có thời điểm nó trở thành quỹ tiền tệ lớn nhất thế giới.

Thành công của Ant Group đã khiến các ngân hàng và các định chế tài chính phẫn nộ. Các cuộc họp khẩn cấp để thảo luận về các chiến thuật nhằm kiềm chế sự bành trướng của Ant. Niu Wenxin, một nhà bình luận nổi tiếng của Đài truyền hình Trung Ương Trung Quốc đã tấn công Jack Ma trên blog cá nhân khi gọi ông là "ma cà rồng" và "ký sinh trùng tài chính".

Vào khoảng thời gian Yu'ebao tạo sóng tại quê nhà thì Alibaba đã bất ngờ lên sàn New York, thực hiện cuộc IPO lớn nhất thế giới. Cổ phiếu của công ty thương mại điện tử này đã tăng 38% trong ngày đầu tiên.

Trong một cuộc trả lời phỏng vấn với đài CBS News được phát sóng ngay sau khi IPO, Jack Ma cho biết phương pháp đối phó của ông với chính quyền là "đừng bao giờ làm ăn với Chính phủ, hãy yêu họ nhưng đừng cưới họ".

Và đòn đáp trả của Bắc Kinh

Theo sau sự lớn mạnh của Ant Group, các nhà quản lý đã tỏ ra lo ngại khi cho rằng các ngân hàng được nhà nước hậu thuẫn sẽ bị tê liệt do chảy máu dòng tiền và lượng tiền khổng lồ sẽ nằm ngoài tầm kiểm soát của Ngân hàng TW. Ngày lập tức cơ quan này đã vào cuộc để hạn chế dòng tiền tiếp tục đổ vào Ant.

Đến tháng 1/2015, quan hệ giữa Jack Ma và các cơ quan quản lý Trung Quốc đã thêm phần nguội lạnh khi cơ quan quản lý đã công bố một báo cáo trong đó cáo buộc Alibaba tiếp tay cho những người bán không rõ ràng, vận chuyển hàng giả, thậm chí là nhận hối lộ và quảng cáo sai sự thật.

Cáo buộc gay gắt này được đưa ra sau khi Jack Ma xuất hiện tại Diễn đàn Kinh tế thế giới Davos, Thuỵ Sỹ, nơi ông nói rằng sẽ không bao giờ chia sẻ dữ liệu người dùng với Bắc Kinh, trừ khi họ đang điều tra về khủng bố hay tội phạm.

Để hạn chế cuộc khủng hoảng sau những cáo buộc trên đến từ cơ quan quản lý, Jack Ma đã có ít nhất 3 buổi làm việc với chính quyền, bao gồm cả việc phát biểu tại cuộc họp nội bộ Uỷ ban Điều tiết Chứng khoán Trung Quốc. Trong đó ông thừa nhận sự cần thiết phải thắt chặt giám sát và hy vọng các cơ quan quản lý sẽ tạo điều kiện cho Alibaba bởi "nó quá lớn để thất bại".

Dường như giới chức Bắc Kinh đã "nguôi giận", cuối tháng đó Cơ quan Giám sát Công nghiệp và Thương mại Trung Quốc đưa ra một thông báo nói rằng những cáo buộc trước đó là quan điểm của một số người, không đại diện cho quan điểm của Chính phủ Trung Quốc.

Song, giai đoạn êm ấm này chẳng kéo dài được lâu khi vào tháng 9 năm nay khi Ant Group công bố kế hoạch IPO. Các nhà đầu tư lớn xếp hàng dài để trở thành một phần của đế chế tài chính mới nổi này, trong khi các ngân hàng Trung Quốc đang phải gồng mình hy sinh lợi nhuận để hỗ trợ nền kinh tế bị tàn phá bởi đại dịch COVID-19.

Khi các kế hoạch chào bán cổ phiếu công khai lần đầu ra công chúng được rò rỉ, Ant Group đã được định giá 315 tỷ USD. Các nhà quản lý khi ấy mới vội vã triển khai hàng loạt các chính sách phối hợp để kìm chế sức mạnh của nó.

Giáo sư tài chính tại Đại học Tổng hợp châu Á Zhiwu Chen cho biết: "Hoàn toàn không lạ với động thái này của Bắc Kinh, khi họ có xu hướng điều chỉnh mọi thứ, bao gồm cả các doanh nghiệp tư nhân, đặc biệt là các doanh nghiệp tài chính tư nhân vì điều này đã được viết rõ trong Hiến pháp Trung Quốc".

"Nhưng nhiều doanh nghiệp ngoài nhà nước đã không coi trọng điều này. Và câu chuyện của Ant Group là một hồi chuông cảnh tỉnh", ông nói thêm.

Vào ngày 2/11/2020, chỉ vài ngày trước khi đợt IPO của Ant Group dự kiến diễn ra, Jack Ma và các cộng sự đã được triệu tập làm việc với cơ quan quản lý tài chính tại Bắc Kinh. Một lực lượng đặc nhiệm chung đã được thành lập để giám sát Ant, dẫn đầu bởi Uỷ ban Phát triển bền vững Bộ Tài chính. Cơ quan này thường xuyên làm việc với Ant Group để thu thập dữ liệu và các tài liệu liên quan, nghiên cứu cơ cấu tổ chức đồng thời soạn thảo thêm các quy định cho ngành.

Cơ quan này đưa ra kết luận rằng Ant phải xem xét lại hoạt động kinh doanh của mình, tuân thủ các quy tắc mới và bắt đầu bị tăng cường giám sát trong các hoạt động tài chính.

Trong quá trình này, Ant Group sẽ cần thêm hàng tỷ đô la vốn và có khả năng sẽ bị tước một vài giấy phép đã được cấp trước đó, trong đó bao gồm việc cho phép nó triển khai các hoạt động cho vay vi mô.

Những thay đổi này dự kiến sẽ thu hẹp cơ hội cho Ant Group quay lại IPO trong năm 2022, những người quen thuộc với vấn đề này cho biết. Song các giám đốc điều hành công ty vẫn tỏ ra lạc quan và cho rằng một lần nữa họ có thể xoa dịu các cơ quan giám sát và tiếp tục quá trình đã bị gián đoạn.