Cuộc khủng hoảng nhiên liệu dồn ông Biden vào ngõ cụt: Chọn giải pháp nào cũng phải trả giá đắt

Hai ông Joe Biden và Harry S. Truman có điểm gì chung? Đáp án là cả hai vị tổng thống đều điều hành nước Mỹ khi dự trữ nhiên liệu của nền kinh tế lớn nhất thế giới ở mức đặc biệt thấp.  

Hiện tại, tồn kho dầu diesel và dầu đốt lò sưởi thương mại của Mỹ chỉ còn khoảng 106 triệu thùng. Lần gần nhất tồn kho xuống thấp vào giữa tháng 10 là vào năm 1951, khi ông Truman đang làm chủ Nhà Trắng. Thông thường, dự trữ ở thời điểm này trong năm phải cao hơn 30%.

Dự trữ ở mức thấp như vậy là rất đáng báo động, bởi vì dầu diesel là “con ngựa kéo” của nền kinh tế toàn cầu. Diesel cung cấp năng lượng cho xe tải, máy xúc, tàu chở hàng và tàu thuỷ. Thiếu hụt diesel đồng nghĩa rằng chi phí vận tải đường bộ, canh tác nông nghiệp, xây dựng,... đều sẽ đi lên.

Cuộc khủng hoảng dầu diesel đang khiến chính quyền ông Biden đứng trước những lựa chọn rất khó nhằn. Nếu ông để mặc thị trường tự điều chỉnh, giá nhiên liệu có thể sẽ tiếp tục đi tăng cao hơn nữa trước khi hạ nhiệt.

Nếu ông Biden can thiệp vào thị trường, bằng cách thiết lập mức tồn kho tối thiểu hoặc hạn chế xuất khẩu, thì khả năng giá nhiên liệu sẽ bật tăng ở các khu vực khác trên thế giới, Bloomberg cho hay.

Dù theo hướng nào thì quyết định của đương kim Tổng thống Mỹ đều sẽ có những tác động lớn đối với tình hình lạm phát tại quê nhà cũng như đối với vấn đề an ninh năng lượng ở Mỹ Latin và châu Âu.

4 căn nguyên của khủng hoảng

Trong tuần này, giá dầu diesel bán buôn giao ngay tại cảng New York đã nhảy vọt lên hơn 200 USD/thùng. Nếu không tính khoảng thời gian ba tuần từ cuối tháng 4 đến giữa tháng 5, đó sẽ là mức giá cao kỷ lục.

Kết quả là, các nhà máy lọc dầu đang được hưởng biên lợi nhuận tốt nhất từ trước đến nay. Lợi nhuận thu được khi chế biến một thùng dầu thô thành một thùng dầu diesel rơi vào khoảng 86,5 USD/thùng - tăng 450% so với mức trung bình giai đoạn 2000 - 2020 (khoảng 15,7 USD/thùng).

Biên lợi nhuận khả quan là tin vui cho các công ty lọc dầu, nhưng không phải chuyện tốt cho người tiêu dùng. Giá diesel bán lẻ đã tăng gần 0,5 USD cho mỗi gallon chỉ trong hai tuần, theo Bloomberg.

Việc giá nhiên liệu trở nên đắt đỏ không gây ngạc nhiên bởi thị trường dầu diesel của Mỹ đã ở trong tình trạng khủng hoảng trong phần lớn năm nay và đèn cảnh báo đã nhấp nháy trong suốt nhiều tháng qua.

Có 4 nguyên nhân dẫn đến cú sốc giá. Thứ nhất, nhu cầu diesel của Mỹ phục hồi nhanh hơn so với xăng và nhiên liệu máy bay, từ đó khiến nguồn dự trữ bị cạn kiệt. Thứ hai, nhu cầu ở nước ngoài cũng đang rất mạnh, xuất khẩu dầu diesel của Mỹ hiện ở mức cao bất thường.

Thứ ba, công suất lọc dầu của Mỹ đang xuống thấp hơn trước. Và cuối cùng là cuộc tấn công của Nga vào Ukraine. Trước chiến sự, Mỹ nhập khẩu một lượng đáng kể dầu nhiên liệu của Nga. Mọi việc chấm dứt sau khi Nhà Trắng trừng phạt hoạt động xuất khẩu xăng dầu của Nga.

Mùa xuân năm nay, giá dầu diesel bán buôn đã vọt lên mức cao nhất mọi thời đại do hàng tồn kho tụt mạnh trong tháng 4 và 5. Giờ đây, một cuộc khủng hoảng mới đang thành hình.

Mỹ thường dùng các tháng mùa xuân và mùa hè - khi nhu cầu nhiên liệu không cao, để bổ sung kho dự trữ nhiên liệu trước mùa đông. Tuy nhiên, năm nay Mỹ đã thất bại và dự trữ hiện giờ thấp ngang mức tháng 4.

Trong 20 qua, trung bình tồn kho nhiên liệu của Mỹ sẽ giảm khoảng 25 triệu thùng trong giai đoạn từ tháng 10 năm này đến tháng 4 năm sau. Nếu năm nay xu hướng tương tự diễn ra, Mỹ sẽ chỉ còn hơn 80 triệu thùng nhiên liệu dự trữ trong kho sau mùa đông tới.

Những cái giá cần cân nhắc

Bây giờ, Tổng thống Biden đang phải đối mặt với một vài lựa chọn khó khăn.

Nhà Trắng có thể để thị trường tiếp tục vai trò của mình. Việc giá nhiên liệu tăng cao có thể làm giảm nhu cầu và thúc đẩy nguồn cung. Trong bối cảnh biên lợi nhuận của các nhà máy lọc dầu vẫn cao, lượng diesel trên thị trường có thể sẽ tăng thêm.

Song, cái giá mà Mỹ phải trả là áp lực lạm phát sẽ càng phình to hơn. Dầu diesel sẽ kéo chi phí vận tải đường bộ lên cao hơn, sau đó nhanh chóng thể hiện vào số liệu lạm phát lõi và làm phức tạp hoá cuộc chiến của Cục Dự trữ Liên bang (Fed).

Nếu Nhà Trắng chọn can thiệp, biện pháp ít gây hại hơn sẽ là giải phóng một lượng nhỏ dầu diesel khỏi kho dự trữ mà chính phủ để dành cho các trường hợp khẩn cấp. Kho dự trữ ở khu vực Đông Bắc chỉ có 1 triệu thùng nên không thể tạo ra tác động lớn.

Tuy nhiên, có còn hơn không và ông Biden nên ra lệnh xả kho dự trữ. Trong khi đó, giải phóng thêm dầu thô sẽ không giúp giải quyết vấn đề, bởi vì nút thắt cổ chai đang nằm ở khâu lọc dầu.

Các biện pháp can thiệp khác sẽ gây ra những hậu quả đáng kể, có thể gây hại cho đồng mình của Mỹ. Ở Washington, các quan chức đang cân nhắc phương án hạn chế hoặc thậm chí là cấm xuất khẩu dầu diesel.

Nếu đề xuất trên được thông qua, các đồng minh của Washington như Mexico, Brazil và Chile sẽ bị thiếu nhiên liệu. Hồi tháng 7, tháng cuối cùng có dữ liệu đầy đủ, xuất khẩu dầu diesel của Mỹ sang Mỹ Latin đã đạt mức cao kỷ lục 1,2 triệu thùng - gấp đôi so với một thập kỷ trước.

Một lựa chọn khác là buộc các công ty dầu mỏ phải nhanh chóng tăng lượng dự trữ trước mùa đông bằng cách thiết lập mức tồn kho tối thiểu - tương tự như cách Liên minh châu Âu (EU) đang làm với khí đốt.

Giới chức Mỹ đang đặc biệt lo lắng về khu vực phía bắc của Bờ Đông, nơi tồn kho theo mùa và theo giá trị tuyệt đối đều thấp. Đây là vùng có nhu cầu nhiên liệu cao nhất cả nước. Trong khoảng 5,3 triệu hộ gia đình sử dụng dầu đốt lò sưởi ở Mỹ, hơn 80% là ở vùng đông bắc.

Nếu Washington áp đặt mức dự trữ tối thiểu bắt buộc, các nhà máy lọc dầu của Mỹ sẽ phải nhập khẩu nhiều hơn hoặc giảm lượng nhiên liệu xuất khẩu - hoặc cả hai. Tác động ở Mỹ Latin sẽ đặc biệt đáng chú ý. Giá nhiên liệu ở Mỹ có thể hạ nhiệt, nhưng sẽ tăng ở những nơi khác.

Thời điểm của cuộc khủng hoảng dầu diesel hiện nay cũng không thể xấu hơn, Bloomberg đánh giá. EU sẽ cấm nhập khẩu nhiên liệu diesel từ Nga từ tháng 2 năm sau. Châu Âu sẽ thiếu diesel và ông Biden cần cân nhắc điều đó.

Mặt khác, suy thoái kinh tế đang ngày càng đến gần. Cú sốc này sẽ giúp tái cân bằng thị trường nhiên liệu và đẩy nhu cầu đi xuống, đặc biệt là khi thị trường nhà ở nguội bớt và hoạt động xây dựng chững lại.

Đồng thời, nhu cầu hàng hoá của người tiêu dùng cũng sẽ dịu bớt, giúp điều chỉnh nhu cầu vận tải đường bộ. Tuy nhiên, đó là cái giá quá đắt để giải quyết cuộc khủng hoảng nhiên liệu hiện giờ.