Warren Buffett và ván cược ô tô: từ BYD, GM đến những sóng ngầm khó lường

Warren Buffett nổi tiếng với khả năng chọn cổ phiếu xuất sắc. Công ty đầu tư của ông, Berkshire Hathaway, đã thu về lợi nhuận lớn từ các khoản đầu tư vào Coca-Cola, Apple và gần đây là các tập đoàn thương mại Nhật Bản. Tuy nhiên, “Nhà tiên tri xứ Omaha” hiếm khi đầu tư vào ngành ô tô. Ngoại lệ hiếm hoi là General Motors và hãng xe điện Trung Quốc BYD.

“Tôi không biết cách chọn ra người chiến thắng trong một ngành như vậy”, Buffett nói tại cuộc họp cổ đông thường niên của Berkshire ở Nebraska vào tháng 5 năm ngoái. Danh sách cổ phiếu mới nhất của công ty không có cổ phiếu nào thuộc ngành ô tô tính đến cuối tháng 12/2024.

Ngành công nghiệp ô tô hiện đang biến động mạnh. Một trong những nguyên nhân là sự vươn lên của Trung Quốc, biến nước này thành thị trường cạnh tranh khốc liệt. Đây cũng là lý do Buffett cẩn trọng với lĩnh vực này.

Gần đây, ngành ô tô chứng kiến một cú sốc lớn khi Honda và Nissan dừng đàm phán sáp nhập. Hai hãng xe Nhật Bản từng theo đuổi một “thỏa thuận lịch sử” để ứng phó với làn sóng xe điện và công nghệ thông minh. Những đối thủ mới, dẫn đầu bởi Tesla và nhiều công ty Trung Quốc, đang tạo ra sức ép lớn. 

Tuy nhiên, đàm phán thất bại. Chủ tịch kiêm CEO Honda, ông Toshihiro Mibe, cho biết công ty không thể dành quá nhiều “thời gian và công sức” để lập công ty mẹ mới như kế hoạch ban đầu.

Việc sáp nhập sẽ làm tăng thủ tục hành chính và cần nhiều thỏa thuận để hai bên có thể hợp tác. Trong khi đó, ông Mibe nhấn mạnh rằng thời gian vẫn trôi đi, còn các hãng xe điện đang bứt phá.

Ông không nêu tên đối thủ, nhưng thực tế cho thấy Honda đang dần mất thị phần tại Trung Quốc. Trong năm tài chính 9 tháng đầu năm, Honda ghi nhận lợi nhuận hoạt động tăng 6% so với cùng kỳ năm trước, đạt 1.130 tỷ yên (khoảng 7,4 tỷ USD). Tuy nhiên, lãi ròng giảm 7%, còn 805,26 tỷ yên. 

Theo Giám đốc tài chính Eiji Fujimura, doanh số tại Trung Quốc giảm mạnh là nguyên nhân chính. Điều này khiến khoản đầu tư của Honda tại Trung Quốc lỗ 27,26 tỷ yên, trong khi cùng kỳ năm trước vẫn lãi 67,26 tỷ yên.

Tình hình của Nissan còn tệ hơn. Hãng dự báo lỗ ròng 80 tỷ yên trong năm tài chính kết thúc vào tháng 3.

Khó khăn tại Trung Quốc là một trong những nguyên nhân chính. “Thị trường Trung Quốc vẫn đầy thách thức, khiến doanh số bán lẻ của chúng tôi sụt giảm”, Giám đốc tài chính Jeremie Papin cho biết trong một cuộc họp báo cuối tuần trước. Ông nhấn mạnh rằng tại Trung Quốc, doanh số giảm ở mức hai con số.

Để cải tổ hoạt động, Nissan đã đóng cửa nhà máy ở Changzhou. Hãng cũng cắt giảm công suất sản xuất hàng năm tại Trung Quốc từ 1,5 triệu xuống còn 1 triệu xe. Chủ tịch kiêm CEO Makoto Uchida cho biết công ty sẽ trao đổi với đối tác Trung Quốc trước khi quyết định cắt giảm thêm.

Honda và Nissan đang kinh doanh tại Trung Quốc thông qua liên doanh với các doanh nghiệp nhà nước. Hình thức này xuất phát từ quy định của Bắc Kinh khi mở cửa thị trường ô tô vào những năm 1980. Dongfeng Motor Group, một hãng xe nhà nước niêm yết tại Hong Kong, có hai liên doanh 50-50 riêng biệt với Honda và Nissan.

Honda còn có một liên doanh khác với Guangzhou Automobile Group. Công ty này cũng đang hợp tác với Toyota Motor.

Trước đây, các doanh nghiệp nhà nước Trung Quốc hưởng lợi lớn từ việc hợp tác với hãng xe nước ngoài. Họ tiếp nhận công nghệ, vốn, thương hiệu và chuyên môn. Các dòng xe liên doanh thống lĩnh thị trường trong nhiều năm. Đến năm 2008, khi thế giới bước vào khủng hoảng tài chính, Trung Quốc đã trở thành thị trường ô tô lớn nhất thế giới.

Nhưng hiện tại, các doanh nghiệp nhà nước gặp nhiều khó khăn. Giống như Honda và Nissan, họ cũng phải tính đến việc sáp nhập.

Cuối tuần trước, Dongfeng Motor cho biết công ty mẹ của họ đang xem xét hợp nhất với công ty mẹ của Chongqing Changan Automobile. Đây là một hãng xe nhà nước khác, hiện đang hợp tác với Ford và Mazda.

Cả hai tập đoàn Trung Quốc đều có mô hình kinh doanh giống nhau. Họ dựa vào liên doanh với hãng xe nước ngoài để thống trị thị trường xe xăng và thu lợi nhuận trong nhiều thập kỷ. Tuy nhiên, khi các công ty tư nhân như BYD vươn lên dẫn đầu trong lĩnh vực xe điện, các hãng xe nhà nước đã tụt lại phía sau. Các đối thủ tư nhân không cần dựa vào đối tác nước ngoài nhưng vẫn phát triển mạnh mẽ.

General Motors (GM) có một liên doanh lớn tại Trung Quốc với tập đoàn nhà nước SAIC Motor. Liên doanh này từng rất thành công sau khi thành lập vào năm 1997.

Năm 2016, liên doanh Mỹ - Trung này bán được 1,88 triệu xe. Lợi nhuận ròng đạt 16,94 tỷ nhân dân tệ (khoảng 2,32 tỷ USD theo tỷ giá hiện tại). Biên lợi nhuận ròng ở mức 8,4%. Tỷ lệ sử dụng công suất lên tới 112%.

Tuy nhiên, ngay cả một công ty mạnh cũng không tránh khỏi những thay đổi của ngành. Năm 2024, doanh số hằng năm giảm xuống còn 435.007 xe. Tỷ lệ sử dụng công suất giảm mạnh xuống khoảng 20% so với năm 2023.

Tháng trước, GM công bố khoản lỗ ròng 2,96 tỷ USD trong quý gần nhất. Trước đó một năm, hãng vẫn lãi 2,10 tỷ USD. Thu nhập từ vốn chủ sở hữu của GM tại Trung Quốc lỗ 4,06 tỷ USD, trong khi năm trước đó vẫn lãi 93 triệu USD. Ngày 28/1, Phó chủ tịch kiêm Giám đốc tài chính Paul Jacobson cho biết một nửa khoản lỗ đến từ chi phí suy giảm tài sản. Phần còn lại là do các biện pháp tái cơ cấu tại Trung Quốc.

SAIC cũng dự báo lợi nhuận ròng năm 2024 sẽ giảm tới 90%. Mức lợi nhuận dự kiến chỉ còn 1,5 tỷ nhân dân tệ. Nguyên nhân chính là khoản lỗ lớn từ liên doanh với GM.

Chủ tịch kiêm CEO GM, Mary Barra, cho biết liên doanh tại Thượng Hải sẽ thực hiện nhiều biện pháp tái cấu trúc trong năm nay. Công ty sẽ cắt giảm công suất để nâng tỷ lệ sử dụng lên ít nhất 80%.

Một liên doanh khác của SAIC là SAIC-Volkswagen cũng gặp khó khăn. Năm 2024, liên doanh này chỉ bán được 1,14 triệu xe, bằng một nửa so với mức đỉnh năm 2018. Hãng Volkswagen cũng ghi nhận doanh số dưới 3 triệu xe tại Trung Quốc, bao gồm cả các liên doanh khác.

Trong khi các liên doanh lâu năm gặp khó khăn, BYD đã vươn lên dẫn đầu thị trường Trung Quốc. Năm 2024, hãng bán được 4,27 triệu xe. Doanh số tăng 41% so với năm trước. Con số này cao hơn gấp 8 lần so với năm 2018.

Warren Buffett có thể coi BYD là minh chứng cho khả năng dự đoán chính xác của mình. Tuy nhiên, ông cho rằng công lao này thuộc về Charlie Munger, cộng sự lâu năm của ông. Munger, qua đời vào tháng 11/2023 ở tuổi 99, là người đã kiên quyết đầu tư vào BYD ngay từ đầu.

Khoảng 6 tháng sau khi Munger qua đời, Buffett chia sẻ tại đại hội cổ đông rằng trong suốt sự nghiệp của họ, chỉ có hai lần Munger đưa ra đề xuất đầu tư mạnh mẽ như vậy.

“Charlie đã hai lần đập bàn và nói với tôi: ‘Mua, mua, mua’. Một trong số đó là BYD, còn cái kia là Costco”, Buffett nhớ lại. “Chúng tôi đã mua một lượng cổ phiếu Costco và mua khá nhiều cổ phiếu BYD”.

Berkshire bắt đầu đầu tư vào BYD vào tháng 9/2008. Khi đó, công ty mua 225 triệu cổ phiếu với giá 8 đô la Hong Kong mỗi cổ phiếu. Kết thúc phiên giao dịch cuối tuần trước, cổ phiếu của BYD tại Hong Kong đóng cửa ở mức 364,20 đô la Hong Kong.

GM lần đầu tiên xuất hiện trong danh sách đầu tư lớn của Berkshire vào quý đầu năm 2012. Công ty báo cáo với Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Mỹ (SEC) rằng họ đã mua 10 triệu cổ phiếu GM với giá trung bình 25,65 USD mỗi cổ phiếu.

Tuy nhiên, Buffett dường như không bao giờ thực sự thoải mái với ngành ô tô. Berkshire bắt đầu cắt giảm cổ phần tại GM vào quý hai năm 2022. Đến quý ba năm 2023, GM không còn trong danh sách đầu tư của Buffett, khi hãng này dần mất vị thế tại Trung Quốc.

Buffett cũng bắt đầu bán cổ phiếu BYD vào tháng 8/2022, cùng thời điểm với việc giảm cổ phần GM. Theo quy định của Sở Giao dịch Chứng khoán Hong Kong, từ đó đến nay, Berkshire đã nộp 16 hồ sơ bán cổ phiếu. Tính đến tháng 7/2023, công ty chỉ còn giữ 54,2 triệu cổ phiếu BYD. Việc này khiến tỷ lệ nắm giữ cổ phiếu BYD tại Hong Kong giảm xuống dưới 5%, làm cho phần cổ phần còn lại của Berkshire không rõ ràng.

Buffett luôn nhấn mạnh rằng ngành ô tô rất khó đoán. “Đừng trông chờ vào chúng tôi để biết ai sẽ là người chiến thắng. Cũng đừng kỳ vọng chúng tôi dự đoán được khi nào điều gì sẽ xảy ra trong ngành này”, ông nói trong cuộc họp cổ đông gần đây nhất.

Quan điểm này không mới. Trước đây, Buffett từng nhắc đến câu chuyện của Henry Ford. Nhà sáng lập Ford từng cách mạng hóa ngành sản xuất ô tô và “có trong tay cả thế giới”. Nhưng chỉ 20 năm sau, ông “bắt đầu thua lỗ”, Buffett nhận xét. Đây là bài học đáng suy ngẫm với các liên doanh nước ngoài tại Trung Quốc.

Buffett chưa bao giờ đưa ra lý do rõ ràng về việc bán cổ phiếu BYD. Nhưng ông từng nhắc đến sự cạnh tranh toàn cầu, tốc độ thay đổi nhanh chóng và rủi ro địa chính trị.

“Ngành này có rất nhiều đối thủ cạnh tranh trên toàn thế giới”, ông nói trong cuộc họp cổ đông cuối cùng với Munger vào tháng 5/2023. “Họ không biến mất. Vào một thời điểm nào đó, họ có thể trông như người chiến thắng, nhưng điều đó không có nghĩa là họ sẽ giữ vị trí đó mãi mãi”.

Buffett kết luận: “Tôi không nghĩ mình có thể đoán được ngành ô tô sẽ thay đổi như thế nào trong 5 đến 10 năm tới”.