Trung Quốc đã chịu mở cửa, nhưng liệu có đủ sức ngăn doanh nghiệp chuyển dây chuyền sang Việt Nam?

Hai làn sóng dịch chuyển

Một nhà máy mới đã chính thức đi vào hoạt động tại Tây Ninh vào năm 2019, sau đó tăng gấp 4 lần lực lượng lao động trong vòng ba năm qua.

Theo SCMP, nhà máy thuộc sở hữu của một công ty Hong Kong thành lập vào thập niên 1980. Trước đây, công ty này đặt toàn bộ cơ sở sản xuất tại các tỉnh Quảng Đông và Giang Tây của Trung Quốc.

Sau khi chiến tranh thương mại Mỹ - Trung nổ ra vào năm 2018, dẫn đến việc Washington áp thuế đối với hàng hoá của Trung Quốc, công ty trên đã quyết định mở rộng sản xuất sang Việt Nam.

“Sản lượng của chúng tôi đang tăng lên. Chúng tôi hy vọng sẽ xây dựng thêm một cơ sở khác tại Việt Nam trong tương lai gần”, Giám đốc nhà máy Max Lee cho hay, đồng thời chỉ vào khu đất trống bên cạnh nhà máy hiện tại.

“Chúng tôi cũng dự kiến sẽ mở rộng quy mô lực nhân công ở đây từ 400 lên 1.000. Cơ sở tại Việt Nam sẽ lớn bằng nhà máy của chúng tôi tại Giang Tây”, ông Lee nói thêm.

Nhiều người ở Việt Nam cho rằng chiến tranh thương mại Mỹ - Trung đã khuyến khích hàng loạt doanh nghiệp “di cư” khỏi Trung Quốc.

Ông Zhang Dien Sheng, Tổng Giám đốc Công ty Cổ phần Tập đoàn Đầu tư Quốc tế Hằng Sinh, cho biết đây là thời điểm bận rộn của họ. Hằng Sinh đã hỗ trợ hàng trăm nhà máy Trung Quốc chuyển dây chuyền sang Việt Nam kể từ năm 2006.

“Hơn 1.200 công ty đã yêu cầu chúng tôi tư vấn trong những năm tháng đó. Cuối cùng, hơn 150 nhà máy mới đã được khánh thành tại Việt Nam”, ông Zhang cho hay.

Việt Nam đã bất ngờ trở thành người chiến thắng trong cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung khi các nhà sản xuất coi đây là một cách để tránh các chi phí phát sinh do nhãn mác “Made in China”.

Năm 2018, đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) vào Việt Nam tăng 9,1% lên 19,1 tỷ USD, trong đó lĩnh vực chế biến và chế tạo chiếm 46,7% tổng đầu tư, theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư Việt Nam.

Năm tiếp theo, FDI từ Trung Quốcvào Việt Nam tăng khoảng 62% lên 4,1 tỷ USD và từ Hong Kong nhảy vọt khoảng 150% lên 8,17 tỷ USD. Phần lớn mức tăng là do tác động của cuộc chiến thương mại.

2020 là một năm mà vốn đầu tư vào Việt Nam chững lại vì đại dịch COVID bùng phát, bằng chứng là FDI giảm 24% so với năm trước đó. Sang năm 2021, FDI vào nước ta đã phục hồi và bật tăng 25,2%.

Sau thương chiến, các công ty nước ngoài lại một lần nữa quan tâm đến Việt Nam khi nước ta mở cửa trở lại hoàn toàn từ tháng 3/2022.

Xu hướng dịch chuyển sang Việt Nam được kỳ vọng sẽ tiếp tục khi các doanh nghiệp có nhà máy tại Trung Quốc - trong nhiều lĩnh vực từ công nghệ cao đến các ngành cấp thấp hơn - thay đổi chiến lược kinh doanh.

Các nguồn tin thân cận của SCMP cho rằng Trung Quốc vẫn sẽ là một trung tâm sản xuất quan trọng đối với hầu hết doanh nghiệp.

Tuy nhiên, họ nhấn mạnh rằng nhu cầu đa dạng hoá sản xuất của các nhà đầu tư quốc tế đang rất lớn bởi thuế quan, dịch bệnh và rủi ro địa chính trị tiềm ẩn với chuỗi cung ứng.

Ông Zhang dự đoán việc Mỹ vẫn áp thuế quan cao ngất đối với hàng hoá Trung Quốc sẽ giúp Hằng Sinh tiếp cận nhiều khách hàng tại Việt Nam hơn.

“Nếu châu Âu và Bắc Mỹ tiếp tục đánh thuế suất cao đối với các sản phẩm do Trung Quốc sản xuất, doanh nghiệp Trung Quốc sẽ tiếp tục chuyển dây chuyền sang nước khác”, ông bày tỏ.

Đề phòng những kịch bản xấu hơn

Ông Bruno Jaspaert, CEO của DEEP C - một trong những công ty bất động sản khu công nghiệp lớn tại Việt Nam - cho biết nhà đầu có nhiều yếu tố cần cân nhắc hơn và các động thái của họ cũng sẽ tạo ra tác động lâu dài.

Tại Hải Phòng, nhà sản xuất thiết bị điện tử Đài Loan Pegatron đang xây dựng một cơ sở sản xuất trị giá 1 tỷ USD. Pegatron cũng có nhà máy tại Trung Quốc.

“Sự đổ vỡ nghiêm trọng của chuỗi cung ứng thời gian gần đây dưới ảnh hưởng của đại dịch COVID và tình trạng tắc nghẽn tại các cảng biển đã khiến các chuyên gia nhận ra rằng việc xây dựng một vài nhà máy lớn và sản xuất hàng hoá từ đó chỉ tiết kiệm chi phí khi mọi việc đều ổn”, ôn Jaspaert cho hay.

“Song, câu hỏi đặt ra là liệu thế giới có thể ổn định trong vòng 10 đến 15 năm tới hay không?”, vị CEO đặt câu hỏi.

Một yếu tố khác xen vào cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung và cuộc mở cửa kinh tế của Việt Nam là vấn đề Đài Loan.

“Nếu có bất ổn liên quan đến đảo Đài Loan, mọi doanh nghiệp ở đại lục đều sẽ phải đối mặt với áp lực khủng khiếp là phải hạn chế hoạt động hoặc rút lui khỏi Trung Quốc”, ông Marko Walde, Chủ tịch Phòng Thương mại Đức tại Việt Nam, cho hay.

Theo ông, mọi công ty đều muốn chuẩn bị sẵn sàng cho một kịch bản như vậy. Ông cho biết ngay sau khi Việt Nam mở cửa, một nhóm doanh nhân Đức có nhà máy tại Trung Quốc đã bay đến nước ta để tìm cách đa dạng hoá chuỗi cung ứng.

Trong khi các nhà đầu tư từ nhiều nơi khác có thể đến Việt Nam ngay lập tức, thì doanh nhân Trung Quốc lại chậm chân hơn vì Trung Quốc vẫn chưa từ bỏ chiến lược Zero COVID, theo SCMP.

Tuy nhiên, ông Zhang cho biết nhu cầu dịch chuyển sang Việt Nam vẫn còn đó. Công ty của ông đã tổ chức các buổi tư vấn trực tuyến với khách hàng tiềm năng ở Trung Quốc.

“Trong năm 2022, 30 doanh nghiệp đã bày tỏ ý định mở nhà máy ở Việt Nam”, ông cho hay. “Nhưng chỉ 5 chủ doanh nghiệp có thể đến thăm Việt Nam vì các quy định COVID nghiêm ngặt của chính phủ Trung Quốc”.

CEO Jaspaert của DEEP C chia sẻ thêm rằng quyết định “di cư’ của các công ty công nghệ lớn như Pegatron có tác động mạnh vì họ sẽ khuyến khích các chuỗi cung ứng liên quan dịch chuyển sang Việt Nam.

Cảnh tượng những người công nhân đang xây dựng một nhà máy mới đối diện cơ sở của Pegatron tại Hải Phòng đã chứng minh nhận định của ông Jaspaert là đúng. Đây là cơ sở của một trong những nhà cung ứng của Pegatron.

Pegatron không phải tên tuổi lớn duy nhất đầu tư vào Việt Nam. Hai gã khổng lồ Apple và Samsung, cùng các công ty lớn khác, cũng đã có nhà máy tại nước ta.

Ông Jaspaert cho biết DEEP C đã chứng kiến một “sự thay đổi rất rõ ràng” về số lượng thoả thuận cũng như quy mô thoả thuận trong 4 năm qua.

“Trước đây, khách hàng thường chỉ mua các lô đất diện tích khoảng 1, 2 hoặc 3 ha. Bây giờ, họ sẽ mua 10, 20 hoặc 30 ha, điều này là khá phổ biến”, ông nói.

Tuy vậy, hai ông Walde và Zhang cho biết việc doanh nghiệp tăng đầu tư vào Việt Nam không có nghĩa là họ đang rời khỏi Trung Quốc. Chưa một công ty nào chuyển toàn bộ hoạt động từ Trung Quốc sang Việt Nam, họ nhấn mạnh.

Song, ông Jaspaert lưu ý rằng Trung Quốc hiện đang phải đối mặt với một giai đoạn khó khăn, bởi nước này đang khó hút vốn đầu tư nước ngoài hơn.

“Trung Quốc có thể sẽ giữ vị trí trung tâm sản xuất lớn nhất và tiên tiến nhất trên thế giới trong thời gian dài hơn.

Nhưng, lần đầu tiên sau 20 năm tăng trưởng, tôi tin rằng Trung Quốc đang rơi vào tình thế tiến thoái lưỡng nan giống như phần còn lại của thế giới. Làm thế nào để thuyết phục nhà đầu tư mới rót vốn vào nước mình mà không phải là nước khác”, ông Jaspaert giải thích.