'Chiến thần' livestream lộng hành bán hàng giả, trách nhiệm của sàn thương mại điện tử ở đâu?
Ngày 4/4, Nguyễn Thị Thái Hằng (Hằng Du Mục), Chủ tịch HĐQT CTCP Tập đoàn Chị Em Rọt – CER) và Phạm Quang Linh (Quang Linh Vlogs) thành viên HĐQT bị Cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an (C01) khởi tố, bắt tạm giam về tội Lừa dối khách hàng và Sản xuất hàng giả là thực phẩm, theo khoản 2 Điều 198 và điều 193 Bộ luật Hình sự.
C01 xác định thực phẩm bổ sung Kera Super Greens Gummies (kẹo rau củ Kera) là hàng giả. Kẹo được Hằng Du Mục, Quang Linh Vlogs khi livestream bán hàng đã quảng cáo "có thể thay cho rau xanh trong bữa ăn". Thực tế chất lượng kiểm định kém xa so với quảng cáo.
Cùng ngày (4/4), Công an tỉnh Đắk Lắk ra quyết định tạm hoãn xuất cảnh đối với hoa hậu Nguyễn Thúc Thùy Tiên để phục vụ việc xác minh, điều tra. Thời hạn tạm hoãn xuất cảnh kể từ ngày 15/3 đến ngày 15/5.
Đến ngày 6/4, Đại tá Trần Quốc Cường, Trưởng phòng điều tra và thẩm định hồ sơ tố tụng, thuộc văn phòng Cơ quan cảnh sát điều tra Bộ Công an, thông tin: "Với những tài liệu điều tra đến nay có thể xác định được Hoa hậu Thuỳ Tiên là người có liên quan đến vụ án. Trong thời gian tới, chúng tôi sẽ khẩn trương tích cực điều tra, xử lý theo quy định".
Hoa hậu Thùy Tiên, Quang Linh Vlogs, Hằng Du Mục trong một phiên livestream bán sản phẩm kẹo rau củ (Ảnh: Chụp màn hình).
Cần kiểm duyệt chặt nội dung quảng cáo
Quang Linh Vlogs, Hằng Du Mục, Thuỳ Tiên là những người có ảnh hưởng xã hội trên mạng (KOL, KOC) và thường livestream bán hàng đạt doanh thu lớn. Trong vụ việc kẹo Kera, những người này thường xuyên quảng cáo phóng đại về công dụng sản phẩm.
Quang Linh Vlogs, Hằng Du Mục, Thuỳ Tiên đã bị cơ quan chức năng điều tra, xử lý theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, phía sàn thương mại điện tử lại chưa có bất kỳ động thái hoặc lên tiếng về vấn đề này. Dù trước đó, các sàn liên tục nhấn mạnh quá trình giao dịch trên sàn đều được kiểm duyệt, đề cao quyền lợi người tiêu dùng, thậm chí là đình chỉ hoặc chấm dứt hợp đồng với nhà bán hàng nếu vi phạm.
Hoạt động mua bán hàng hoá trên các sàn thương mại điện tử trở nên phổ biến trong những năm gần đây. (Ảnh minh hoạ: Hoàng Dung).
Từ góc nhìn của TS Nguyễn Nga Huyền, Phó Chủ nhiệm Bộ môn Truyền thông, khoa Marketing và Truyền thông trường Quản trị và Kinh doanh - Đại học Quốc gia Hà Nội, các sàn thương mại điện tử, đặc biệt là những nền tảng như TikTok Shop vẫn chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm kiểm duyệt nội dung quảng cáo theo đúng yêu cầu của pháp luật Việt Nam.
Cụ thể, theo Điều 8 Luật Quảng cáo 2012, nội dung quảng cáo phải trung thực, chính xác, không được gây nhầm lẫn về công dụng sản phẩm. Đồng thời, Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, tại Điều 4, cũng nhấn mạnh quyền được cung cấp thông tin kịp thời, đầy đủ, chính xác của người tiêu dùng.
Tuy nhiên, trên thực tế, các nội dung quảng cáo thông qua KOL, KOC trên các sàn thương mại điện tử lại thường xuyên vi phạm điều này. Việc phóng đại công dụng, sử dụng hình ảnh người nổi tiếng để tạo hiệu ứng tin tưởng sai lệch, hay lách luật bằng hình thức “chia sẻ trải nghiệm cá nhân” thay vì quảng cáo trực tiếp là những chiêu thức tinh vi nhưng gây hậu quả nghiêm trọng.
TS Nguyễn Nga Huyền chỉ ra có ba nguyên nhân chính khiến các nền tảng trên chưa làm tốt khâu kiểm duyệt nội dung quảng cáo. Thứ nhất là nền tảng hoạt động theo mô hình “mở”, ai cũng có thể trở thành người bán – người quảng cáo, nên rất khó để kiểm soát từng nội dung.
Thứ hai, cơ chế kiểm duyệt còn nặng về công nghệ, nhẹ về chuyên môn – tức là hệ thống lọc chỉ phát hiện từ khóa vi phạm mà chưa kiểm tra được tính “mập mờ” hay “thổi phồng”.
Thứ ba là chưa có cơ chế ràng buộc pháp lý mạnh mẽ đối với chính sàn thương mại, khiến họ thường xem nhẹ vai trò hậu kiểm và chủ yếu “đẩy trách nhiệm” về phía người bán và KOL.
Phòng bệnh hơn chữa bệnh
Để khắc phục tình trạng trên, TS Nguyễn Nga Huyền cho rằng, Nhà nước cần cập nhật và hoàn thiện các quy định pháp luật về quảng cáo trên nền tảng số. Ví dụ, cần ràng buộc trách nhiệm pháp lý trực tiếp với sàn thương mại điện tử, xem họ là “đơn vị phát hành quảng cáo”, chứ không chỉ là nền tảng trung gian.
Thứ hai, các sàn thương mại điện tử cần thiết lập bộ quy tắc kiểm duyệt nội dung quảng cáo riêng, có sự tham vấn từ các chuyên gia về y tế, pháp luật, truyền thông. Đặc biệt là trong lĩnh vực nhạy cảm như thực phẩm, mỹ phẩm, dược phẩm.
TS Nguyễn Nga Huyền. (Ảnh; NVCC).
Thứ ba, cần xây dựng cơ chế xác minh và xử phạt minh bạch đối với KOL, KOC vi phạm, bao gồm cả việc “cấm sóng” tài khoản vi phạm lặp lại, xử phạt dân sự nếu gây hậu quả nghiêm trọng.
Thứ tư, tăng cường truyền thông giáo dục cho người tiêu dùng, giúp họ nhận biết các dấu hiệu quảng cáo sai sự thật, từ đó lựa chọn có trách nhiệm và giảm tác động tiêu cực của những nội dung gây hiểu nhầm.
TS Huyền nhấn mạnh, một xã hội khỏe mạnh không chỉ đến từ việc “xử phạt sau vi phạm” mà phải bắt đầu từ việc tạo ra một môi trường truyền thông lành mạnh, minh bạch và có trách nhiệm.
Bà đề xuất xây dựng “Bộ Quy tắc đạo đức quảng cáo dành cho KOL, KOC”, trong đó nêu rõ giới hạn được phép, nghĩa vụ minh bạch, kiểm chứng thông tin sản phẩm trước khi truyền thông. Đồng thời, hình thành mạng lưới kiểm định độc lập cho các sản phẩm quảng cáo trên mạng, tương tự như Hội đồng tiêu dùng, giúp người dân tra cứu, xác minh trước khi mua.
Và cuối cùng là tăng cường đào tạo kỹ năng truyền thông có trách nhiệm cho KOL, KOC, bởi họ đang là người làm truyền thông, dù không thuộc cơ quan báo chí. Họ cần hiểu rằng mỗi câu nói của mình có thể ảnh hưởng đến sức khoẻ, niềm tin và tài chính của hàng triệu người.
