Các ngân hàng Thuỵ Sỹ: Vì đâu những 'Rolls-Royce ngành tài chính' sa sút đến mức có nhà băng phải bán mình?

“Rolls-Royce của ngành tài chính"

Các ngân hàng Thụy Sỹ từ lâu đã được coi là những chiếc Rolls-Royce của ngành tài chính toàn cầu, chuyên phục vụ các khách hàng giàu có trên khắp thế giới với sự riêng tư và bí mật mà không nhiều đối thủ có thể bì kịp.

Theo Chỉ số Bí mật Tài chính năm 2022 do tổ chức Mạng lưới Công lý Thuế (TJN) tổng hợp, Thụy Sỹ là nhà cung cấp dịch vụ tài chính kín kẽ thứ hai thế giới, chỉ xếp sau Mỹ và đứng trên nhiều thiên đường thuế như British Virgin Islands, Cayman Islands hay Cyprus (đảo Síp).

Thụy Sỹ cũng đứng thứ 5 trong Chỉ số Thiên đường Thuế Doanh nghiệp năm 2022 của TJN. Đây là một bảng xếp hạng các quốc gia có tham gia hỗ trợ các tập đoàn đa quốc gia gian lận thuế.

Truyền thống bí mật của hệ thống ngân hàng Thụy Sỹ bắt đầu từ hơn 300 năm trước, khi các banker không được phép tiết lộ thông tin của các khách hàng châu Âu giàu có cho bên thứ ba.

Ngày nay, vi phạm quy tắc bí mật ngân hàng tại Thụy Sỹ có thể bị liệt vào tội hình sự. Các banker vi phạm có thể bị phạt tù lên đến 6 tháng, chứ không chỉ là nộp phạt như trong quá khứ.

Do đãi ngộ đặc biệt này, người giàu từ khắp các nơi đã quyết định cất giữ tài sản của họ trong các ngân hàng Thụy Sỹ. Trong một số trường hợp, họ tìm đến các nhà băng Thụy Sỹ để trốn thuế hoặc tránh né các hình phạt liên quan đến thu nhập bất hợp pháp.

Xu hướng trên càng trở nên rõ ràng hơn vào đầu những năm 2000, khi các chủ ngân hàng tích cực quảng cáo đến các nước láng giềng về những ưu thế khi sử dụng tài khoản ngân hàng Thụy Sỹ - một quốc gia trung lập về chính trị.

Làn sóng quảng cáo trở nên quá đà đến mức có thời điểm người đứng đầu Bộ Kinh tế Thụy Sỹ phải cảnh báo các ngân hàng nên giảm bớt chiến dịch quảng bá vì lo sợ chính phủ nước ngoài có thể trả đũa.

Bên cạnh việc giữ bí mật cho khách hàng ở mức độ cao, hệ thống ngân hàng Thụy Sỹ còn có một số ưu thế khác để trở thành thỏi nam châm hút giới tài phiệt toàn cầu.

Người gửi tiền tại các ngân hàng Thụy Sỹ sẽ được bảo vệ bởi đồng CHF - một tài sản trú ẩn an toàn trong thời kỳ biến động, bởi nền kinh tế phát triển, hệ thống chính trị ổn định, trạng thái trung lập và luật thuế không quá khắt khe.

Năm 2021, hệ thống ngân hàng Thụy Sỹ quản lý tổng cộng 3,19 nghìn tỷ USD - cao gần gấp hai lần con số ghi nhận vào năm 2002 và xấp xỉ GDP của nền kinh tế lớn thứ 6 thế giới năm 2022 là Anh.

Vai trò của tiền bẩn

Một điểm bước ngoặt của ngành ngân hàng Thụy Sỹ xảy đến vào giữa năm 2014, khi hơn 50 quốc gia đồng ý tham gia tiêu chuẩn báo cáo tài chính chung (CRS) do OECD soạn thảo.

Lần đầu tiên, các nước nhất trí trao đổi thông tin tài chính của người nộp thuế với nhau. Thụy Sỹ cũng tham gia, hứa hẹn sẽ chia sẻ thông tin về tài khoản ngân hàng của các khách hàng.

Tuy nhiên, các ngân hàng Thụy Sỹ chỉ báo cáo dữ liệu về nguồn “tiền sạch”. Chúng chủ yếu đến từ khách hàng ở các nước công nghiệp hoá, phát triển và hoạt động tương đối lành mạnh, theo Guardian.

Trong khi đó, cánh cửa để chính phủ các nước tiếp cận nguồn tiền từ các khách hàng đáng ngờ đã bị Thụy Sỹ đóng sập lại.

Cơ quan phụ trách điều tra trốn thuế tại nhiều nước, đặc biệt là các quốc gia đang phát triển, không có quyền truy cập tự động vào tài khoản ngân hàng Thụy Sỹ của công dân nước mình.

Đưa tin từ CNN, Financial Times, Guardian và Telegraph cho biết, tiền bẩn đến được các ngân hàng Thụy Sỹ sau khi đi qua 5 - 6 thiên đường thuế khác. Quá trình này được gọi là phân lớp, khiến cơ quan chức năng rất khó lần ra dấu vết.

Trong một số trường hợp, các ngân hàng Thụy Sỹ còn tham gia vào hành vi sai trái. Một số nhà băng lớn của quốc gia này đã bị phanh phui về hành vi giúp khách hàng trốn thuế hoặc che giấu nguồn tiền bẩn.

Vụ bê bối lớn nhất liên quan Credit Suisse - ngân hàng mới bị UBS mua lại với giá 3,2 tỷ USD. Năm 2014, Credit Suisse bị phạt 2,6 tỷ USD vì đã giúp 22.000 khách hàng Mỹ trốn thuế.

Trước đó, năm 2004, Credit Suisse bị cáo buộc tham gia rửa tiền cho yakuza (xã hội đen Nhật Bản) với số tiền lên tới 5 tỷ USD. Năm 2009, Mỹ phạt ngân hàng này hơn 500 triệu USD vì vi phạm các lệnh trừng phạt liên quan tới Iran và Sudan.

Cùng năm 2009, UBS, ngân hàng lớn nhất Thụy Sỹ hiện nay, cũng từng bị phạt 780 triệu USD vì tội tương tự như Credit Suisse năm 2014.

Trong các vụ rò rỉ tài liệu tài chính mật những năm gần đây, đơn cử như Hồ sơ Panama (2016) và Hồ sơ Pandora (2021), một số ngân hàng lớn của Thụy Sỹ đều có sự liên quan.

Chi nhánh của nhiều ngân hàng Thụy Sỹ, bao gồm cả UBS và Credit Suisse, được đề cập trong các tập tài liệu bị rò rỉ là một số trong những nhà băng đã yêu cầu tìm kiếm các công ty offshore cho khách hàng của mình.

Hai cuộc khủng hoảng

Các nhà băng Thụy Sỹ đang phải đối mặt với hai cuộc khủng hoảng, đe doạ biến hệ thống ngân hàng tiếng tăm này trở thành mối nguy lớn nhất cho sự ổn định tài chính của châu Âu kể từ năm 2008.

Sự sụp đổ chóng vánh nhưng được báo trước của Credit Suisse có nguy cơ châm ngòi cho những biến động khác trên thị trường tài chính, dù giới chức Thụy Sỹ đã làm trung gian để UBS mua lại nhà băng này để ngăn chặn khủng hoảng lan rộng.

Rủi ro cho hệ thống tài chính toàn cầu cũng đáng ngại hơn sau cú sập của ba ngân hàng khu vực tại Mỹ. Chỉ trong vỏn vẹn gần một tuần, Silvergate, Silicon Valley Bank (SVB) và Signature Bank đã đột ngột sụp đổ.

Nhà phân tích Guy Ellison của hãng quản lý tài sản Investec cho hay: “Khi gặp một hai trục trặc, có thể chỉ là do bạn xui xẻo. Nhưng nếu liên tục những sự việc gây điều tiếng xảy ra, bạn phải nghi ngờ rằng liệu hệ thống có đang bất ổn hay không”.

Credit Suisse được Ủy ban Ổn định Tài chính, một cơ quan giám sát hệ thống tài chính quốc tế, phân loại là “ngân hàng có tầm quan trọng trong hệ thống toàn cầu”, cùng với 30 ngân hàng khác như JPMorgan Chase, Bank of America và Bank of China.

Ông Andrew Kenningham của hãng phân tích Capital Economics cảnh báo: “Credit Suisse liên kết chặt chẽ với hệ thống tài chính toàn cầu hơn..., vấn đề của Credit Suisse không chỉ là vấn đề của Thụy Sỹ mà còn là vấn đề toàn cầu”.

Mặt khác, các ngân hàng Thụy Sỹ cũng đang đánh mất dần hình ảnh của các tổ chức tài chính đáng tin cậy, sau khi chính phủ nước này thực hiện theo tất cả các biện pháp trừng phạt của Liên minh châu Âu (EU) đối với Nga.

Cuối tháng 12/2022, Thụy Sỹ cho biết họ đã đóng băng tổng cộng 7,5 tỷ CHF (tương đương 7,9 tỷ USD) tài sản của Nga theo các lệnh trừng phạt áp đặt lên Moscow sau khi nước này tấn công Ukraine.

Để so sánh, EU đã phong toả khoảng 300 tỷ euro (khoảng 311 tỷ USD) dự trữ của ngân hàng trung ương Nga, đồng thời đóng băng khoảng 19 tỷ euro tài sản do các doanh nhân Nga bị trừng phạt nắm giữ.

Phe đối lập trong Quốc hội Thụy Sỹ chỉ trích chính phủ đã chấp nhận từ bỏ vị thế trung lập của quốc gia để theo đuổi các trừng phạt, số khác thì cho rằng Thụy Sỹ quá mềm mỏng.

Dù nhìn theo góc độ nào, vị thế của hệ thống ngân hàng Thụy Sỹ cũng đã bị suy yếu bởi điều này. Nhiều người Nga, Trung Quốc và khách hàng giàu có ở các quốc gia khác đã chuyển tiền đến những khu vực pháp lý ít bị kiểm soát hơn như Dubai.

Chia sẻ với Financial Times, ban giám đốc của các ngân hàng lớn nhất Thụy Sỹ cho biết những khách hàng giàu có người Trung Quốc đã trở nên lo lắng hơn về việc gửi tiền ở nước này, do lo sợ rơi vào tình cảnh tương tự người Nga trong bối cảnh căng thẳng giữa Bắc Kinh và phương Tây ngày càng leo thang.

“Chúng tôi không chỉ ngạc nhiên mà còn bị sốc khi Thụy Sỹ từ bỏ vị thế trung lập của mình”, một giám đốc giám sát hoạt động châu Á của một nhà băng cho hay. “Tôi có số liệu thống kế rằng hàng trăm khách hàng từng tìm cách mở tài khoản ở nhà băngThụy Sỹ nhưng giờ thì không”.

Một số ngân hàng Thụy Sỹ cho biết họ đã phải “căng mình” để xử lý hậu quả nếu quan hệ quốc tế với Trung Quốc tiếp tục xấu đi, cũng như tìm cách bảo vệ và trấn an các khách hàng giàu có này.

Vì hai cuộc khủng hoảng nói trên, về lâu dài, sẽ ngày càng nhiều người giàu có trên thế giới băn khoăn về danh tiếng và độ tin cậy của các ngân hàng Thụy Sỹ.

Còn bây giờ, vị thế của các ngân hàng Thụy Sỹ đang bị lung lay và không biết khi nào họ sẽ được coi là những chiếc “Rolls-Royce của ngành tài chính” một lần nữa.